Një garë epike globale midis autokracisë dhe vlerave liberale na pret përpara. Kina goditi demokracinë në Hong Kong. Vendosja e kontrollit të ngushtë të territorit nuk është thjesht një tragjedi për 7.5 milion njerëz që jetojnë atje, është gjithashtu një masë e vendosmërisë së Kinës për të mos bërë kompromis mbi çfarë pohon vullneti i saj. Pas rënies së Bashkimit Sovjetik në 1991, vlerat liberale ishin në ngjitje në të gjithë botën. Sfida nga Kina do t’i nënshtrojë ata në provën e tyre më të madhe që nga ditët e para të luftës së ftohtë.
Për më tepër, siç tregon edhe ekonomia e Hong Kongut, Kina është e shoqëruar më ngushtë me Perëndimin sesa Rusia komuniste ndonjëherë. Kjo paraqet botën e lirë me një pyetje që përcakton epokën: si duhet të sigurojë më së miri prosperitetin, të ulë rrezikun e luftës dhe të mbrojë lirinë ndërsa Kina ngrihet? Hong Kongu sfidon ata që kërkojnë një përgjigje të thjeshtë. Kina ka ulur pjesën e ligjvënësve të zgjedhur drejtpërdrejt nga 50% në 22% dhe do të kërkojë që ata të verifikohen për “patriotizëm”. Është kulmi i një fushate për të shtypur lirinë në territor. Drejtuesit e lëvizjes së protestës janë në mërgim, në burg ose të frikësuar nga një ligj i sigurisë i vendosur Hong Kongut në vitin 2020. Censura po rritet dhe gjyqësori dhe rregullatorët e Hong Kongut do të përballen me presion për të treguar besnikërinë e tyre. Në 12 Mars, grupi i demokracive g 7 dënoi goditjen autokratike të Kinës, e cila është një shkelje e detyrimeve të traktatit të vendit. Diplomatët e Kinës u përgjigjën me mohime bombastike.
Ju mund të mendoni se vdekja e liberalizmit në qendrën financiare të Azisë, e cila pret $ 10trn të investimeve ndërkufitare, do të shkaktonte panik, ikje kapitali dhe një eksod biznesi. Në vend të kësaj Hong Kongu po shijon një bum financiar. Ofertat e aksioneve janë rritur ashtu siç renditen kompanitë kryesore të Kinës atje. Firmat perëndimore janë në të vërtetën e saj: nënshkruesit kryesorë janë Morgan Stanley dhe Goldman Sachs. Vitin e kaluar, vlera e pagesave të dollarit amerikan të pastruara në Hong Kong, një qendër për monedhën rezervë të botës, arriti një rekord $ 11trn.
I njëjti model i shtypjes politike dhe gjallërimit tregtar mund të gjendet në kontinent. Në vitin 2020 Kina abuzoi me të drejtat e njeriut në Xinjiang, bëri luftë kibernetike, kërcënoi fqinjët e saj dhe intensifikoi kultin e personalitetit përreth Presidentit Xi Jinping. Një tjetër spastrim është në proces. Megjithatë, kur ata flasin me aksionarët për Kinën, firmat globale e shohin këtë realitet brutal: “Shumë i lumtur”, thotë Siemens; “Fenomenal”, llogarit Apple; dhe “Të shquar”, thotë Starbucks. Kina kontinentale tërhoqi 163 miliardë dollarë investime të reja shumëkombëshe vitin e kaluar, më shumë se çdo vend tjetër. Ajo po hap tregjet kontinentale të kapitalit për të huajt , të cilët kanë investuar 900 miliardë dollarë, në një ndryshim të rëndësishëm për financat globale.
Për më tepër, tërheqja që Kina bën nuk është më vetëm çështje madhështie – megjithëse, me 18% të pbb-së botërore, e ka edhe atë. Është gjithashtu vendi ku firmat zbulojnë tendencat dhe inovacionet e konsumatorit. Është gjithnjë e më shumë aty ku përcaktohen çmimet e mallrave dhe kostoja e kapitalit, dhe po bëhet një burim i rregulloreve. Biznesi po vë bast se, në Hong Kong dhe kontinent, qeveria e Kinës është e aftë të vetë-kufizohet në sferën tregtare, duke mundësuar siguri kontraktuale, pavarësisht mungesës së gjykatave plotësisht të pavarura dhe fjalës së lirë. Megjithëse manjati më i njohur i Kinës, Jack Ma, ka rënë nga favori politik, aksionet e investitorëve të huaj në perandorinë e tij ende vlejnë mbi 500 miliardë dollarë.
E gjithë kjo është një qortim i politikës perëndimore të Kinës në dekadat e fundit. Kur udhëheqësit perëndimorë e mirëpritën Kinën në sistemin tregtar botëror në 2001, shumë prej tyre besuan se ajo automatikisht do të bëhej më e lirë ndërsa bëhej më e pasur. Kur kjo nuk ndodhi, administrata Trump provoi detyrimin, tarifat dhe sanksionet. Edhe ata kanë dështuar dhe jo vetëm në Hong Kong. Amerika ka udhëhequr një fushatë tre-vjeçare kundër Huauei, një firmë që ajo akuzon për spiunim. Nga 170 vendet që përdorin produktet e tij, vetëm një duzinë apo më shumë e kanë ndaluar atë. Ndërkohë, numri i firmave të teknologjisë kineze me vlerë mbi 50 miliardë dollarë është rritur nga shtatë në 15.
Një përgjigje do të ishte që Perëndimi të dyfishohej, duke kërkuar një shkëputje të plotë me Kinën në një përpjekje për ta izoluar atë dhe për ta detyruar atë të ndryshojë strategjinë. Kostoja do të ishte e lartë. Pjesa e Kinës në tregtinë botërore është tre herë më e madhe se e Bashkimit Sovjetik në 1959.
Çmimet do të rriteshin ndërsa konsumatorët perëndimorë u shkëputën nga fabrika e botës. Kina bën 22% të eksporteve globale të prodhimit. Grumbujt perëndimorë që mbështeten në Kinë do të përballen me një tronditje: teknologjia në Amerikë, makinat në Gjermani, bankat në Britani, mallrat luksoze në Francë dhe minierat në Australi.
Ndalimi i përdorimit të dollarit nga Kina sot mund të shkaktojë një krizë globale financiare. Një çmim i tillë mund të jetë me vlerë të paguhet nëse një embargo ka të ngjarë të ketë sukses. Por ka shumë arsye për të menduar se Perëndimi nuk mund të penalizojë Partinë Komuniste Kineze nga pushteti. Në planin afatshkurtër, nëse detyrohen të marrin anën, shumë vende mund të zgjedhin Kinën përpara Perëndimit.
Mbi të gjitha, Kina është partneri më i madh i tregtisë së mallrave nga 64 vende, përkundrejt vetëm 38 për Amerikën. Në vend që të izolojnë Kinën, Amerika dhe aleatët e saj mund të përfundojnë duke izoluar veten e tyre. Në planin afatgjatë, ndryshe nga Bashkimi Sovjetik i mbushur me naftë, Kina është mjaft e madhe, e larmishme dhe inovative për t’iu përshtatur presionit të jashtëm.
Po teston një monedhë dixhitale, e cila përfundimisht mund të rivalizojë dollarin si një mënyrë për të zgjidhur tregtinë.
Të paktën një embargo do të inkurajonte Kinën për të mbrojtur të drejtat e njeriut, do të thonë disa. Megjithatë izolimi tenton të forcojë kontrollin e qeverive autokratike. Të shkëputur nga kontakti tregtar, intelektual dhe kulturor me Perëndimin, kinezët e zakonshëm do të privohen edhe më shumë nga idetë dhe informacionet e jashtme.
Kontakti i përditshëm i 1 milion bizneseve të investuara të huaja në Kinë me klientët dhe stafin e tyre dhe 40.000 firma kineze jashtë vendit me botën, është një kanal që edhe censorët e Kinës përpiqen ta mbajnë. Studentët dhe turistët përfshihen në miliona takime të zakonshme që nuk ndërmjetësohen.
Afrimi me Kinën është e vetmja rrugë e arsyeshme. Kjo është sfida me të cilën përballet administrata e Biden, e cila mbajti një samit me Kinën. Është në zemër të rishikimeve strategjike.
Fillon me ndërtimin e mbrojtjes së Perëndimit. Institucionet dhe zinxhirët e furnizimit duhet të mbështeten kundër ndërhyrjeve të shtetit kinez, duke përfshirë universitetet, sistemin cloud dhe energjinë. Infrastruktura kërcënuese e udhëhequr nga Amerika prapa globalizimit – traktatet, rrjetet e pagesave, standardet e teknologjisë – duhet të modernizohet për t’i dhënë vendeve një alternativë ndaj sistemit konkurrues që Kina po mbledh.
Për të mbajtur paqen, kostoja e agresionit ushtarak për Kinën duhet të rritet, duke forcuar koalicione të tilla si “Quad” me Indinë, Japoninë dhe Australinë dhe duke forcuar forcën ushtarake të Tajvanit.
Elasticiteti më i madh lejon hapjen dhe një qëndrim të ashpër ndaj të drejtave të njeriut. Duke artikuluar një vizion alternativ ndaj totalitarizmit, qeveria liberale mund të ndihmojë në mbështetjen e forcës së shoqërive të hapura kudo në një konfrontim që, nëse nuk do të përfundojë në një luftë tragjike, do të zgjasë dekada.
Është me rëndësi jetike të tregohet se të folurit për vlerat universale dhe të drejtat e njeriut është më shumë se një taktikë cinike për të ruajtur hegjemoninë perëndimore dhe për të mbajtur Kinën poshtë. Kjo do të thotë firma që veprojnë kundër madhësive, duke thënë, duke përjashtuar punën e detyruar nga zinxhirët e tyre të furnizimit.
Ndërsa amoraliteti perëndimor vetëm do ta bënte nacionalizmin kinez më kërcënues, mbrojtja parimore e të drejtave të njeriut e mbështetur për shumë vite mund të inkurajojë popullin e Kinës të kërkojë të njëjtat liri për veten e tij.
Sundimtarët e Kinës besojnë se ata kanë gjetur një mënyrë për t’u martuar me autokracinë me teknokraci, dhe brutalitet me parashikueshmëri tregtare. Pas shtypjes së Hong Kongut, shoqëritë e lira duhet të jenë më të vetëdijshme se kurrë për sfidën që paraqet. Ata tani duhet të marrin një përgjigje – dhe të përgatisin mbrojtjen e tyre për luftën e gjatë përpara.
Përkthyer dhe përshtatur nga The Economist/ F.H, konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
