Pesimizmi ka përshkuar industrinë e naftës që nga fillimi i saj në 1859, kur qyteti i vogël Titusville, Pennsylvania, u bë vendi i mbrojtjes të parë të naftës. Për shumë vëzhgues në atë kohë, “ari i zi” ishte një dhuratë nga Nënë Natyra që me siguri do të shterohej pasi të zbulohej nga të tjerët. Në 1885, gjeologu zyrtar shtetëror i Pensilvanisë paralajmëroi se, “Ekspozita e mahnitshme e naftës” do të ishte thjesht një “fenomen i përkohshëm dhe i zhdukur, një të cilin të rinjtë do të jetojnë për të parë se po i vie fundi natyror”.
Që nga ajo kohë, ka pasur spekulime shumëvjeçare për një mungesë të afërt. Në vitet 1950, gjeologu amerikan Marion King Hubbert ndërtoi një model të sofistikuar matematikor për të vlerësuar madhësinë e fushave të naftës dhe rezervave të gazit natyror, duke popullarizuar idenë e “pikës së naftës”: momenti pas të cilit prodhimi do të fillonte një rënie strukturore. Sipas tij, shkalla e nxjerrjes së naftës do të ngjante me një kurbë zile, me një ngritje të pjerrët në një kulm në vitet 1970, e ndjekur nga dobësimi i terminalit.
Eshtë e panevojshme të thuhet, frika të tilla nuk janë vërtetuar. Hubbert dhe të tjerë të panumërt që lëshuan këto parashikime të gabuara, nënvlerësuan si shkallën e vërtetë të rezervave të naftës në planet, ashtu edhe aftësinë e njerëzimit për të kapërcyer kufijtë fizikë për nxjerrjen e mëtejshme. Fushat e reja zbulohen rregullisht dhe puset ekzistuese nuk janë shteruar aq shpejt sa mendonin pesimistët. Në vend që të arrijë kulmin, rezulton se produktiviteti i një pusi vaji në të vërtetë ka tendencë të pllajës. Dhe Hubbert, duke parashikuar gjatë një periudhe stanjacioni teknologjik në industri, nuk mund të kishte parashikuar që copëtimi hidraulik dhe shpimet horizontale do të krijonin revolucionin e energjisë shist argjilore 60 vjet më vonë, duke riformuar të gjithë industrinë.
Më e rëndësishmja, Hubbert ishte gabuar në lidhje me burimin e majës. Në një kohë kur Shtetet e Bashkuara kishin kaluar nga të qenit një vend i pavarur nga energjia në një importues neto të naftës, ai mendoi se ishte e pakonceptueshme që rraskapitja të vinte në anën e kërkesës, sesa në anën e furnizimit. E megjithatë, siç sheh me reputacion shejh Zaki Yamani, ministri i naftës i Arabisë Saudite nga 1962 deri në 1986, “Epoka e Gurit nuk mbaroi për mungesë guri dhe Epoka e Naftës do të mbarojë shumë para se bota të mbarojë naftën”.
Edhe para pandemisë së koronavirusit, një numër faktorësh strukturorë pritej të peshonin në konsumin afatgjatë të vajit. Fitimet e vazhdueshme të efiçencës së energjisë në ekonomitë në zhvillim (veçanërisht Kina), komercializimi masiv i automjeteve elektrike, rritja e presionit socio-politik për të zvogëluar emetimet e dioksidit të karbonit dhe tërheqja e globalizimit justifikoi parashikimin e Yamani. Tani, pandemia po përshpejton trendet që më parë dukej se ishin të paktën një dekadë larg.
Sipas kompanisë norvegjeze të energjisë DNV, kërkesa për naftë arriti kulmin në vitin 2019 dhe tani është në një rrugë në rënie. Kompania britanike e energjisë BP argumenton se kërkesa mund të bjerë me të paktën 10% këtë dekadë, dhe me sa 50% gjatë 20 viteve të ardhshme. Por çdo parashikim i tillë rrezikon të jetë po aq i pabesueshëm sa Hubbert. Askush nuk mund ta dijë se ku do të shtrihet pllaja e kërkesës për naftë.
Ajo që duket e sigurt është se bota është në mes të një ndryshimi të paradigmës, nga mungesa e perceptuar e vajit në bollëkun e naftës. Në të njëjtën kohë, shtytja për burimet e ripërtëritshme do të thotë që epërsia e padiskutueshme e naftës po përfundon më në fund. Ky zhvillim historik botëror do të ketë implikime gjeopolitike dhe ekonomike të gjera që të tre librat në shqyrtim mund të na ndihmojnë t’i kuptojmë.
Peisazh NDRYSHIMI
Pandemia ka hedhur poshtë shumë libra mbi çështjet globale që ishin planifikuar për botim në vitin 2020. Të shikosh të ardhmen nga një perspektivë para-koronavirus do të ishte si të parashikosh tendencat afatgjata në Luftën e Ftohtë menjëherë pas rënies së Murit të Berlinit. Edhe nëse dikush beson se kriza COVID-19 vetëm ka përshpejtuar, në vend se të ndryshojë thelbësisht historinë, pasojat e saj, veçanërisht për industrinë e energjisë, janë aq të gjera sa nuk mund të injorohen.
Për fat të mirë për Daniel Yergin, libri i tij i fundit, Harta e Re, ka të ngjarë t’i rezistojë kohës. Yergin vlerësohet me të drejtë si një nga ekspertët kryesorë të energjisë në epokën tonë. Në 1992, ai fitoi Çmimin Pulitzer për Çmimin, një histori epike e industrisë së naftës dhe rolit të saj në ngjarjet ekonomike, politike dhe ushtarake të shekullit të kaluar. Libri i tij i fundit është më pak ambicioz në fushëveprim dhe më pak i shquar në bursën e tij, por është magjepsëse sidoqoftë si një abetare për lexuesit që duan një kuptim se ku po shkon industria e naftës dhe gazit.
Yergin hedh poshtë nocionin se pandemia do të shpejtojë tranzicionin me karbon të ulët, duke argumentuar se nafta do të mbajë një pozitë të shquar si një mall global për një kohë të gjatë që do të vijë. Sipas tij, një zhvendosje e shpejtë drejt burimeve të rinovueshme do të ishte shumë e kushtueshme ekonomikisht dhe shumë e vështirë teknologjikisht, pavarësisht vrullit të ri prapa strategjive dhe angazhimeve kombëtare të dekarbonizimit.
Bota ende varet nga qymyri, nafta dhe gazi për 80% të energjisë së saj, na kujton Yergin, dhe kjo pjesë ka ndryshuar pak gjatë 30 viteve të fundit. Kështu, qëllimi i uljes së emetimeve të CO2 në zero-net deri në vitin 2050 duket i largët. Në Evropë, ku të ardhurat vjetore për frymë janë 38,000 dollarë, emetimet për frymë do të duhet të bien në të njëjtin nivel me ato të Indisë, ku të ardhurat vjetore për frymë janë 2,000 dollarë. Kjo nënkupton një shkëputje të rritjes nga përdorimi i burimeve në një shkallë të paparë dhe me një ritëm të paparë.
Yergin preferon të përqendrojë vëmendjen e tij në mënyrën se si po zhvillohet harta nga ana e furnizimit të naftës dhe gazit. Revolucioni i shistit argjilor që filloi në SHBA një duzinë vjet më parë përfaqëson burimin kryesor të ndryshimit. Midis 2008 dhe 2020, prodhimi i naftës në SHBA pothuajse u trefishua, duke e bërë atë prodhuesin më të mirë në botë, përpara Rusisë dhe Arabisë Saudite. Në vitin 2014, Teksasi prodhoi më shumë naftë sesa Meksika, dhe më shumë se çdo prodhues i OPEC-ut përveç Arabisë Saudite dhe Irakut.
Pasojat gjeopolitike kanë qenë të thella. Megjithëse SHBA ende importon sasi të mëdha të naftës në Lindjen e Mesme (e cila është më e përshtatshme për rafineritë amerikane sesa ajo që prodhohet në Teksas), ajo tani gëzon një shkallë më të madhe të sigurisë së energjisë sesa ka në dekada. Gjatë presidencës së tij, Donald Trump u përpoq të shkonte një hap më tej duke promovuar “dominimin e energjisë” si një qëllim strategjik i SHBA. “Një Amerikë e mbizotëruar nga energjia,” shpjegoi atëherë Sekretari i Energjisë Rick Perry, “do të thotë një komb i sigurt, i lirë nga trazirat gjeopolitike të kombeve të tjerë që (sic) kërkojnë të përdorin energjinë si një armë ekonomike”. Në realitet, edhe nëse prodhuesit e shistit argjilor kanë ndalur industrinë e naftës, SHBA ka fituar vetëm fleksibilitet energjetik, jo pavarësi, e lëre më dominim.
Ndër humbësit më të mëdhenj të revolucionit të shistit argjilor janë prodhuesit e naftës në Lindjen e Mesme. Transformimi i industrisë ka rrezikuar financat publike të vendeve që mbështeten shumë tek të ardhurat e naftës për të mbështetur programe bujare sociale dhe për të ruajtur stabilitetin politik. Arabia Saudite u ofroi qytetarëve të saj kaq shumë materiale gjatë periudhës së lulëzimit të kërkesës për naftë, saqë u bë e njohur si “kombi i të drejtave”. Por më pas erdhi përmbytja e shistit argjilor amerikan në 2014, kur çmimet e Brent ranë nga rreth 110 dollarë për fuçi në më pak se 30 dollarë. Të ardhurat saudite nga eksporti i naftës ranë nga 321 miliardë dollarë në 2013 në 136 miliardë dollarë në 2016, duke lënë shtetin e tij të mirëqenies të shtypur rëndë.
Gazi i lëngshëm natyror i prodhuar nga Amerika gjithashtu ka nënvlerësuar Rusinë, duke i dhënë Evropës një mundësi për të zvogëluar mbështetjen e saj në eksportet ruse. Me më pak hua mbi Evropën, Rusia tani po drejtohet drejt Lindjes për të përmbushur nevojat e një Kine të etur për energji. Në vitin 2009, Banka për Zhvillimin e Kinës i dha Kremlinit 25 miliardë dollarë për të zhvilluar fusha të reja dhe për të ndërtuar një tubacion të aftë për të furnizuar Kinën me 300,000 fuçi në ditë. Për më tepër, strategjia agresive e Kinës në Detin e Kinës Jugore drejtohet jo vetëm nga depozitat e mundshme të naftës dhe gazit atje, por edhe nga nevoja për të mbrojtur rrugën e shpërndarjes për importet e naftës dhe gazit që mbajnë ekonominë e saj të mbarë.
Por ndërsa Kina ende llogarit një pjesë disproporcionale të konsumit global të qymyrit (së bashku me Indinë, dy të tretat e totalit), ajo është pozicionuar më mirë sesa SHBA për të lulëzuar në epokën e energjisë së pastër. Përveç dominimit të zinxhirit global të furnizimit për bateritë e litiumit, ajo prodhon më shumë se 70% të moduleve diellorë në botë dhe përbën gati gjysmën e kapacitetit prodhues global për turbinat me erë.
APEX i OPEC-ut
Me revolucionin e shistit argjilor që ka holluar fuqinë e çmimeve të Organizatës së Vendeve Eksportuese të Naftës (OPEC), Yergin beson se karteli po bëhet gjithnjë e më i parëndësishëm. SHBA, Arabia Saudite dhe Rusia janë prodhuesit e vërtetë të tregut tani. Për të, kjo u bë shumë e qartë pranverën e kaluar, kur të tre vendet krijuan një përpjekje të paparë ndërkombëtare për të shkurtuar prodhimin global të naftës në përgjigje të goditjes COVID-19.
Por mund të jetë shumë herët për të shkruar OPEC. Zilja e vdekjes së organizatës ka tingëlluar sa herë që çmimet botërore të naftës kanë rënë, dhe megjithatë ajo ka mbijetuar. Prodhuesit amerikanë janë shumë të shumtë për të vepruar si një forcë e vetme që shtyn çmimet në çfarëdo drejtimi që ata dëshirojnë. Dhe në përgjigjen e koordinuar vitin e kaluar, ishte diplomacia inflamatore e Twitter (dhe presioni mbi Iranin) i Trump që solli sauditët në bord.
Në mënyrë të ngjashme, ndërsa Rusia dhe Arabia Saudite ende mund të ndikojnë në pritjet e tregut, ata kanë vetëm aftësi të kufizuar për të ndryshuar ekuilibrin e kërkesës dhe furnizimit në tregun fizik. Në të kundërt, OPEC, dhe posaçërisht OPEC + (një aleancë me Rusinë dhe disa vende brenda orbitës së saj gjeopolitike), ende komandon një grumbull të mjaftueshëm për të zhvendosur tregjet dhe për të reaguar ndaj goditjeve të çmimeve.
Në Shkallën dhe Rënien e OPEC, historiani Giuliano Garavini i Universitetit Roma Tre ofron një llogari freskuese të një organizate që ka arritur t’i përshtatet kushteve rrënjësisht të ndryshueshme gjatë gjithë jetës së saj 60-vjeçare. Ndryshe nga sa mund të mendohet, historia e saj është larg monolitit.
Garavini, i cili gëzonte qasje në arkivat e OPEC-ut, rrëfen dy dekadat e para të kartelit (1960-80), kur ai veproi si një sfidues gjeopolitik në kontekstin më të gjerë të procesit të dekolonizimit që kishte filluar pas Luftës së Dytë Botërore. Anëtarët e saj themelues, Irani, Iraku, Kuvajti, Arabia Saudite dhe Venezuela, dëshironin të rimarrin kontrollin e rezervave të tyre të naftës nga një numër i madh i multinacionaleve perëndimore që u kishin kërkuar atyre.
Pastaj erdhën goditjet e naftës të viteve 1973 dhe 1979. Ekonomitë perëndimore u gjunjëzuan dhe politikëbërësit filluan të kërkonin burime alternative të energjisë. Siç tha një analist në atë kohë, “Kur çmimi i diçkaje thelbësore si pikat e naftës, njerëzimi bën dy gjëra: gjen më shumë prej saj dhe gjen mënyra për ta përdorur më pak.”
Si rezultat, OPEC shpejt u përball jo vetëm me kërkesë më të ulët, por edhe me rritje të furnizimit, për shkak të naftës së papërpunuar që vinte nga prodhuesit jo-OPEC, veçanërisht Alaska. Nga ky moment deri në vitin 2000, OPEC shkurtoi ambiciet e tij gjeopolitike dhe u përpoq të sillej si një kartel i duhur, duke vendosur kuota të prodhimit dhe duke synuar interval specifik të çmimeve.
Falë rritjes së Kinës me energji të varfër në 2000, karteli ishte në gjendje të ngrinte çmimet në lartësitë historike, me pikë referimi West Texas Intermediate (WTI) që afrohej 150 dollarë për fuçi në 2008. Dhe deri në 2014, OPEC mbeti një vëzhgues kryesisht pasiv i tregu. Për sa kohë që kërkesa për naftë vazhdonte të rritet, po kështu rriteshin edhe çmimet, duke lehtësuar nevojën e ndërhyrjes së kartelit.
Zbatimi i pajtueshmërisë me kuotat e rëna dakord ka qenë gjithmonë sfida kryesore e organizatës, sepse misioni i saj kryesor është të stabilizojë çmimet e naftës në një mënyrë të tillë që të maksimizojë të ardhurat për vendet e saj anëtare. Në përgjigje të sfidës ekzistenciale të paraqitur nga revolucioni shist argjilor i SHBA, OPEC u detyrua të hynte në aleancën e pakëndshme OPEC +, brishtësia e së cilës u bë e qartë me ardhjen e koronavirusit. Anëtarësia e kartelit u hodh nga 13 vende në 23, duke e bërë edhe më të vështirë koordinimin, dhe tani qëndrueshmëria e tij kërkonte bashkëpunim midis dy armiqve historikë: Arabisë Saudite dhe Rusisë.
Kur Arabia Saudite dhe Rusia dështuan të arrijnë një marrëveshje në Mars 2020, rezultati ishte një luftë e paparë çmimesh që shtyu standardin e WTI thellë në territorin negativ për herë të parë ndonjëherë. Edhe marrëveshja ambicioze ra dakord muajin tjetër, i cili kërkoi të frenonte prodhimin me 9.7 milion fuçi në ditë, vetëm pjesërisht riparoi dëmin. Që atëherë, OPEC + ka vazhduar të luftojë për të kapërcyer problemet e koordinimit, me Rusinë gjithmonë duke bërë presion për të rritur prodhimin dhe Arabinë Saudite duke rekomanduar një qasje më konservatore. Sidoqoftë, ajo deri më tani ka arritur të vendosë një ekuilibër midis pikëpamjeve të kundërta, duke lejuar që prodhimi të rritet vetëm gradualisht, në përputhje me rimëkëmbjen e kërkesës.
Karteli i zgjeruar ka luajtur kështu rolin e rëndësishëm të balancuesit të tregut, një pozicion që ai tani duhet të aspirojë të ruajë. Ironikisht, OPEC + do të ketë një pjesë në menaxhimin e tranzicionit larg nga lëndët djegëse fosile. Kërkesa maksimale e naftës do të thotë që kërkesa globale do të jetë në një rrugë në rënie për herë të parë ndonjëherë. Duke përfaqësuar rreth 45% të prodhimit global, OPEC + është në një pozicion unik për të garantuar një shkallë të stabilitetit duke sinjalizuar gatishmërinë e tij për të kompensuar tepricat e prodhimit për të parandaluar shembjen e çmimeve. Kërkesa në rënie nënkupton që furnizimi do të duhet të rregullohet vazhdimisht për të parandaluar që inventarët të rriten shumë shpejt, duke ulur çmimet dhe të ardhurat e naftës.
Për më tepër, si një lojtar kryesor aksidental në revolucionin e gjelbër, grupi mund të sigurojë një forum të vlefshëm për shkëmbimin e informacionit kritik dhe ndarjen e praktikave më të mira midis vendeve anëtare, të gjitha këto do të duhet t’i bëjnë ekonomitë e tyre më pak të varura nga të ardhurat nga eksportet e naftës.
BIRI I SALMIT
Nëse OPEC + evolon në një aleancë të përhershme të këtij lloji, do të varet nga presidentët rus Vladimir Putin dhe Princi i Kurorës Saudite Mohammed bin Salman, djali dhe trashëgimtari i fronit të mbretit Salman bin Abdulaziz Al Saud. Njihet si MBS, princi i kurorës është larg nga figura më çuditëse dhe e diskutueshme në industrinë e sotme të naftës.
Në Blood and Oil, gazetarët fitues të çmimeve Bradley Hope dhe Justin Scheck përshkruajnë se si MBS 35-vjeçar u ngrit për t’u bërë një nga njerëzit më të fuqishëm në Lindjen e Mesme. Ndër të tjera, ishte MBS ai që vendosi të nisë luftën e çmimeve kundër Rusisë pranverën e kaluar, kur Kremlini refuzoi të shkonte së bashku me ndërprerje shtesë të furnizimit në përgjigje të shokut COVID-19. Por, vështirë se ishte goditja e parë që ai kishte administruar, qoftë në vendin e tij ose në OPEC.
Duke treguar këtë histori, Hope dhe Scheck shpjegojnë se ata janë “reporterë hulumtues që përqendrohen te paratë, si shpenzohen, ku derdhen dhe për çfarë përdoren”. Në kushte anonimiteti, ata intervistuan shumë keqbërës të shquar brenda institucionit Saudit dhe minuan edhe më shumë informacion nga dokumentet konfidenciale të qeverisë, regjistrimet financiare dhe disa nga sipërmarrjet e kaluara (të pasuksesshme) të princit të kurorës.
Ndryshe nga shumica e princërve sauditë, MBS kurrë nuk ka studiuar në SHBA ose Evropë. Babai i tij, i cili u bë mbret në 2015, nuk donte që djali i tij i preferuar të humbte identitetin e tij Saudit dhe të korruptohej moralisht nga kultura perëndimore. Siç tha Ibn Saud, themeluesi i Arabisë Saudite: “Për të qenë një udhëheqës i burrave, një njeri duhet të marrë një arsimim në vendin e tij, midis njerëzve të tij dhe të rritet në një mjedis të mbushur me traditat dhe psikologjinë e bashkatdhetarët e tij. ”
Këto rrënjë të forta lokale i kanë mundësuar MBS-së të vendosë një ekuilibër të komplikuar, duke siguruar legjitimitetin e tij midis klerikëve konservatorë dhe brenda klanit të tij ndërsa kultivon gjithashtu imazhin e një reformatori në mesin e shumë në Perëndim dhe një grup të ri të Sauditëve të rinj. Menjëherë pas ngjitjes së babait të tij në fron, MBS bëri të qartë se ai nuk e toleronte mospajtimin. Ai filloi dëbimin ose mbylljen e mbretërve rivalë, duke përfshirë princin e kurorës së atëhershme, Mohammad bin Nayef. Para se të mbushte 30 vjeç, ai tashmë kishte grumbulluar fuqi të jashtëzakonshme si ministër i mbrojtjes dhe kryetar i gjigandit shtetëror të naftës Aramco, një nga kompanitë më të mëdha dhe më fitimprurëse në botë. Deri në vitin 2017, MBS ishte bërë princi i ri i kurorës, pas një riorganizimi nga babai i tij.
Libri pikturon një portret të njohur të MBS si një udhëheqës autoritar në vend dhe një pohues jashtë vendit. Në 2015, me një sy drejt vendosjes së autoritetit të tij në rajon, ai nisi një operacion ushtarak në Jemen kundër rebelëve Houthi të mbështetur nga Irani, duke i zënë në befasi aleatët e tij Amerikanë. Misioni duhej të zgjaste vetëm disa javë, por ai thelloi një konflikt që vazhdon edhe sot e kësaj dite.
MBS urdhëroi gjithashtu rrëmbimin e kryeministrit libanez Saad Hariri dhe organizoi një bllokadë të Katarit, sepse ai i pa të dyja palët shumë të buta ndaj Iranit. Më e famshmja nga të gjitha, ai besohet të jetë besueshëm se ka porositur vrasjen e kolumnistit të Washington Post Jamal Khashoggi në konsullatën Saudite në Stamboll në Tetor 2018.
Stili autoritar, impulsiv dhe i çrregullt i udhëheqjes së MBS nuk i ka fituar atij shumë miq në kryeqytetet e huaja, pavarësisht fuqisë së tij të madhe në Lindjen e Mesme dhe brenda industrisë së naftës. Por ai meriton ca merita për përvijimin e një strategjie të qartë për t’i dhënë fund varësisë së Arabisë Saudite ndaj naftës sipas planit të tij Vision 2030 për diversifikimin dhe modernizimin e ekonomisë. Ai gjithashtu pretendon se dëshiron ta hapë shoqërinë Saudite ndaj botës, duke relaksuar traditën mbytëse të Vehabit dhe duke shkatërruar strukturat e ngulitura thellë të ndarjes gjinore. Disa nga këto tashmë kanë ndodhur; por mbetet të shihet se deri ku do të shkojë ai në ndjekjen e agjendës së tij sociale.
Edhe nëse shumica e vëzhguesve e hedhin poshtë Vizionin 2030 si veshje dritare sesa një plan serioz, MBS mbetet një nga pak udhëheqësit në rajon që ka dalë me diçka si një propozim konkret për të përballuar fundin e epokës së naftës. Për të bindur bashkatdhetarët e tij, ai shpesh u ka kujtuar atyre se gjyshi i tij “Mbreti Abdulaziz dhe burrat që punuan me të kishin krijuar Mbretërinë pa u varur nga vaji, dhe ata e drejtuan këtë shtet pa vaj dhe jetuan në këtë shtet pa vaj”.
Me kulmin e kërkesës për naftë tani afër, shumë në Lindjen e Mesme përfundimisht do të gjenden në të njëjtin pozicion. Ata dhe udhëheqësit e tyre duhet të përgatiten para se të jetë vonë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
