Kanë qenë disa muaj të vështirë për Turqinë – e cila është ndërtuar në mënyrën se si i pëlqen presidentit.
Ndërsa të gjithë po çuditeshin se kush, çfarë dhe si erdhi drama e puçit jo-grusht shteti në Jordani, një javë tjetër e egër erdhi në politikën turke. Më 3 Prill, rreth të njëjtën kohë kur Princi Hamzah pretendohej se po komplotonte kundër vëllait të tij të dytë Mbretit Abdullah II në Aman, 104 admiralë turq në pension lëshuan një letër duke shprehur shqetësimin se propozimi i dukshëm i qeverisë së Presidentit Rexhep Tajip Erdogan për të tërhequr Turqinë nga Konventa e Montreux. E cila i jep Turqisë të drejtën për të rregulluar hyrjen në ngushticat Dardanele dhe Bosporus. Letra ngriti gjithashtu alarme për atë që oficerët e marinës e konsiderojnë si islamizimin e forcave të armatosura.
Kjo është një punë e madhe; ka pasur grushte shteti në Turqi për më pak. Megjithatë është plotësisht e paqartë se çfarë kishin për qëllim admiralët. Ndoshta ata u përpoqën të aktivizonin oficerë me mendje të njëjtë që mbeten në radhë. Nëse është kështu, letra ishte hapi i parë në përballjen e shumëpritur midis Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) dhe oficerëve sekularist-nacionalistë që kanë hequr dorë nga armiqtë e tyre të përbashkët – kolegët e tyre miqësorë ndaj NATO-s dhe pasuesit e klerikut Fethullah Gulen.
Ndoshta ishte vetëm një grup admiralësh në pension të mërzitur për ndryshimet që Erdogan dhe partia e tij kanë bërë gjatë 19 viteve të fundit, të cilët më në fund ndien nevojën për të shkarkuar veten. Ndoshta ishte një konfigurim.
Çfarëdo që admiralët shpresonin të arrinin, aparati i tyre ka punuar në favor të presidentit turk. Në ditët që kur letra u shfaq në orët e para të mëngjesit në një faqe të errët, ultranacionaliste të lajmeve të quajtur Veryansintv.com, Erdogan, këshilltarët e tij dhe përkrahësit e tyre mediatikë kanë deklaruar, “Puç!” Duke pasur parasysh aftësinë e pakonkurueshme të qeverisë për të kornizuar narrativën publike, ky episod i çuditshëm mund të mbahet mend si momenti kur Erdogan, të paktën në politikën e brendshme, e ktheu prapa.
Letra mbylli ato që kanë qenë disa muaj të trazuar në Turqi, më të shkaktuara nga Erdogan. Kjo vjen pas protestave që tronditën Universitetin Bogazici; Tërheqja e Ankarasë nga Konventa e Këshillit të Evropës për Parandalimin dhe Luftimin e Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje, e njohur gjithashtu si Konventa e Stambollit; edhe një ndryshim tjetër në krye të Bankës Qendrore Turke; një çështje e ngritur në Gjykatën Kushtetuese për të mbyllur Partinë Demokratike të Popujve (HDP); bindja e liderit të asaj partie për fyerjen e Erdoganit; dhe arrestimin e një anëtari tjetër të profilit të lartë të HDP.
Gjatë gjithë kaosit, turqve u është dashur të përballen me një ekonomi të përkeqësuar së bashku me pasigurinë e pandemisë dhe rastet në rritje të Covid-19.
Megjithëse kalendari thotë prill 2021, Erdogan – një politikan i kujdesshëm dhe paranojak – përcaktohet në 2023, kur planifikohen të mbahen zgjedhjet e ardhshme presidenciale dhe të përgjithshme të Turqisë. Ka një urgjencë të shtuar në këtë cikël të ardhshëm për kreun turk, pasi sondazhet e fundit tregojnë mbështetje për të dhe zbutjen e partisë së tij, megjithëse ata janë ende në gjendje të mbledhin më shumë vota. Si rezultat, Erdogan ka goditur disa çështje të nxehta kohët e fundit në një përpjekje për të mbështetur mbështetjen politike që ai tashmë gëzon, ndërsa manovron për të përmirësuar shanset e tij për fitore dhe një shumicë parlamentare të AKP në zgjedhjet e ardhshme.
Protestat në Bogazici – një universitet i vlerësuar ndërkombëtarisht – filluan kur Erdogan caktoi një sulm politik të pakualifikuar dhe akuzoi plagjiatizuesin me emrin Melih Bulu të ishte rektori i shkollës. Në përgjigje të demonstratave, qeveria përdori policinë e trazirave dhe fajësoi klubin LGBTQI të universitetit për protestat. Kjo ishte fanatizëm i ashpër duke luajtur me fanatizmin bruto të votuesve konservatorë fetarë. Megjithatë, nuk ishte hera e vetme në javët e fundit që Erdogan dhe miqtë e tij trafikonin në homofobi.
Kur Turqia u tërhoq nga Konventa e Stambollit në 21 Mars, presidenti turk mbrojti masën, duke deklaruar se marrëveshja është rrëmbyer nga grupe që synojnë “të normalizojnë homoseksualitetin, i cili është i papajtueshëm me vlerat shoqërore dhe familjare të Turqisë”. Kjo ishte AKP që kthehej nga vetja në kërkimin e votave nga reaksionarët. Ishte vetëm një dekadë më parë që Erdogan mbikëqyri nënshkrimin e konventës – pra emrin e saj jozyrtar – me shumë bujë. Megjithëse ai ishte tashmë në rrugën e autoritarizmit në atë kohë, Erdogan mbeti i interesuar të projektojë një imazh të AKP-së dhe Turqisë si të mendimit përpara dhe përparimtar.
Një ditë para se të largohej nga Konventa e Stambollit, Erdogan shkarkoi guvernatorin e Bankës Qendrore, Naci Agbal, i cili kishte qenë vetëm në punë që nga nëntori i vitit 2020. Shkelja e Agbal ishte të rrisë normat e interesit në një reflektim të politikës së arsyeshme monetare. Derisa Agbal të merrte përsipër, Turqia ishte fshehur nga një krizë lira në tjetrën gjatë tre viteve të fundit.
Në vend të tij, Erdogan instaloi Sahap Kavcioglu, një ish-ligjvënës i AKP-së, menaxher në Halkbank të kontrolluar nga shteti dhe, së fundmi, një shkrimtar për të përditshmen shumë pro-Erdogan Yeni Safak, ku ai shkroi kolona duke argumentuar – si presidenti turk – që rritja e normave të interesit shkakton inflacionin. Duket qartë se Erdogan vështroi kalendarin dhe vendosi që politika e tij diktoi një qasje joortodokse, madje edhe me efektet e saj inflacioniste të shoqëruara dhe dëmtimin afatgjatë, në krahasim me një politikë që do t’i shkaktonte dhimbje një shoqërie të shtrirë dhe të bashkuar të biznesit me norma më të larta interesi.
Pastaj është gjendja e rëndë e HDP. Pranë gulenistëve, partia është më e madhe e Erdoganit. Kjo sepse, edhe pse përshkruhet në mënyrë rutinore në shtyp si “me bazë kurde”, partia ka një thirrje më të gjerë. Në zgjedhjet e përgjithshme të qershorit 2015, HDP fitoi 13 përqind të votave të popullit, e cila ishte e mjaftueshme për të hyrë në parlament (pragu është 10 përqind) dhe për t’i mohuar AKP një shumicë parlamentare.
Kjo është arsyeja pse Erdogan sabotoi bisedimet e qeverisë së koalicionit atë verë, duke detyruar një zgjedhje të përsëritjes në të cilën ai ishte në gjendje të kthente humbjet e AKP. Që atëherë, Erdogan ka kërkuar të shkëputet nga HDP, duke akuzuar udhëheqjen e saj për bashkëpunim me terroristët e Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit (PKK). Selahattin Demirtas, një bashkëthemelues dhe kandidat presidencial i HDP, i dënuar me më shumë burg për fyerjen e Erdoganit. Një tjetër udhëheqës dhe anëtar i parlamentit i profilit të lartë, Omer Faruk Gergerlioglu, së fundmi u heq nga imuniteti në mars dhe u arrestua për ndarjen dhe komentimin e një cicërimë në 2016 që i bëri thirrje qeverisë turke të rifillojë bisedimet e paqes me PKK.
Është e qartë, lideri turk është i shqetësuar për HDP dhe aftësinë e tij për të tërhequr vota të mjaftueshme për të mohuar edhe një herë AKP një shumicë parlamentare në 2023. Presidenca ekzekutive që Erdogan krijoi përmes ndryshimeve kushtetuese në 2017 funksionon vetëm në mënyrën që dëshiron – e pakontrolluar – nëse presidenti ndan anëtarësimin e partisë me partinë shumicë të Asamblesë së Madhe Kombëtare.
Është vështirë se një rastësi që javët e fundit prokurorët turq paraqitën një çështje në Gjykatën Kushtetuese për të mbyllur partinë me arsyetimin se ajo mbështet terrorizmin. Gjykata e ktheu atë, duke përmendur probleme teknike, por kjo ndoshta nuk do ta përfundojë çështjen. Ironitë këtu janë pothuajse shumë për t’u marrë. AKP është pasardhëse e një serie partish që u mbyllën dhe udhëheqësit e të cilave u ndaluan dhe u burgosën. Kjo është arsyeja pse, pak pasi AKP erdhi në pushtet, ajo zbatoi reformat për ta bërë më të vështirë për autoritetet që të mbyllin partitë që nuk u pëlqejnë. Kjo ishte atëherë.
Është e vështirë të gjykosh se çfarë mund të ndodhë kur zgjedhjet janë akoma rreth dy vjet larg, por duket qartë se Erdogan ka kërkuar çdo avantazh të mundshëm kudo që mund ta marrë. Sondazhet sugjerojnë se nuk po funksiononte dhe më pas, si një dhuratë nga Zoti, disa admiralë në pension shkruajtën një letër që shkaktoi një grindje politike duke pasur parasysh kush janë ata dhe çështjet që i shqetësonin. Diskursi politik në Turqi tani me siguri do të vërtitet rreth një dikotomie të fuqishme politikisht: Ju jeni ose me Erdoganin, ose jeni me komplotistët e grushtit të shtetit.
Erdogan ka qenë prej kohësh i suksesshëm në kthimin e tryezave tek kundërshtarët e tij. Përgatitësit e Ergenekon u burgosën, Abdullah Gul u bë president pavarësisht përpjekjeve të ushtrisë për ta bllokuar atë, dhe Gulenistët janë në arrati. Ndoshta letra e admiralëve do të jetë një tjetër nga këto çështje që i jep Erdoganit një hov politik edhe kur sundimi i tij dhe i AKP prishet dhe përkeqësohet edhe më tej në detyrim dhe korrupsion, duke provuar, siç thotë fjala e vjetër, është më mirë të jesh me fat sesa mirë.
Përkthyer dhe përshtatur nga Foreign Policy/ F.H Konica.al
