128 miliardë dollarë është shuma e rezervave të valutave të huaja që bankierët dhe analistët mendojnë se është shpërdoruar nga banka qendrore e Turqisë në përpjekjen e saj për të mbështetur liren gjatë dy viteve të fundit. (Shifrat zyrtare gjithëpërfshirëse nuk janë publikuar.) Qeveria, e kryesuar nga Rexhep Tajip Erdogan, ka shumë pak për të treguar për politikën, që mendohet të drejtohet nga dhëndri i Z. Erdogan, një ish-ministër i Financave. Që nga fillimi i vitit 2019, kur filluan ndërhyrjet, lira ka humbur mbi 35% ndaj dollarit, rezultat i inflacionit, normave të ulëta reale të interesit dhe një varg krizash politike.
“Ku janë 128 miliardë dollarë?” mori vrull në rrjetet sociale. Në 21 Prill Z. Erdogan pranoi që banka qendrore kishte përdorur rezervat e saj për të mbrojtur lira, se mund ta bënte përsëri nëse ishte e nevojshme dhe se shuma e shpenzuar, përfshirë disa artikuj të tjerë, ishte në të vërtetë 165 miliardë dollarë. Tregjet u drodhën.
Paratë nuk janë zhdukur. Për të lehtësuar presionin mbi monedhën, banka qendrore shkëmbeu disa dollarë të saj me lira përmes bankave të shtetit. Por kjo shkaktoi kosto marramendëse. Duke pasur parasysh amortizimin e lira të kaluara me kalimin e kohës, tregtia ka gjeneruar humbje prej rreth 250 miliardë lira (30 miliardë dollarë), ekuivalente me 4% të pbb-së, llogarit Kerim Rota, një ish-bankier dhe anëtar i një partie të re të opozitës. Kjo ngre disa pyetje, ai thotë: “pse ata filluan një proces kaq të trashë, pse nuk ishte transparent dhe kush i urdhëroi bankat të shesin valutë të huaj dhe me çfarë normash?” Qeveria nuk ka dhënë përgjigje bindëse.
Me rezervat e saj të gërryera, banka qendrore mund të mos jetë në gjendje të mbrojë lira për shumë më gjatë. Dhe monedha është nën presionin e duhur. Pas një plotësimi të fortë të vitit, lira rifilloi zbritur dhe ajo pasi Z. Erdogan shkarkoi ish-guvernatorin e bankës qendrore, një skifter të respektuar politik dhe zëvendësoi atë me Sahap Kavcioglu, një kritik i normave të larta të interesit.
Rënia e lira ka ngrënë fuqinë blerëse të turqve, duke i detyruar shumë të kthehen në pjesën e pasme. (Banorët turq mbajnë më shumë kursimet e tyre në dollarë sesa në lira.) Por mungesa e besimit në menaxhimin e financave të vendit ka pasur efekte të tjera, duke përfshirë një bum në tregtinë e kriptovalutave. Midis fillimit të shkurtit dhe 24 mars, vëllimet e tregtisë në Turqi arritën në 218 miliardë lira, me 3,000% në të njëjtën periudhë të vitit të kaluar, sipas Reuters. Mbajtësit kanë pësuar një goditje të dyfishtë. E para erdhi kur banka qendrore ndaloi përdorimin e kriptomonedhave si pagesa. E dyta ishte shembja e dy kripto-shkëmbimeve turke në një javë të vetme. Një nga themeluesit e tyre mendohet të ketë ikur në Shqipëri me 2 miliardë dollarë në asetet e investitorëve. Edhe ata do të pyesin se ku kanë shkuar paratë e tyre.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
