Që nga takimi i fundit i G7 në gusht 2019, COVID-19 ka rezultuar në 3.5 milion vdekje dhe humbje ekonomike të parashikuara të arrijnë 22 trilion dollarë deri në 2025 – një goditje ekonomike 80% më e madhe se ajo pas krizës financiare globale të vitit 2008. Secila prej atyre ngjarjeve kataklizmike shkaktoi multilateralizëm të guximshëm, efektiv që e bëri botën më të sigurt dhe më të begatë pas kësaj. G7 tani ka një mundësi për të demonstruar të njëjtin lloj udhëheqjeje në samitin e saj në Cornwall këtë javë.
Si presidenti aktual i G7, Mbretëria e Bashkuar shpreson të drejtojë rimëkëmbjen globale nga recesioni COVID-19 në një mënyrë që forcon qëndrueshmërinë e botës ndaj pandemive të ardhshme. Arritja e këtij objektivi do të kërkojë më shumë para, por edhe financime dhe reforma të arritura më tej. Drejtuesit e sotëm duhet të adresojnë dështimet specifike të përpjekjeve të kaluara të financimit pandemik duke lidhur investimet afatgjata në gatishmëri me mekanizmat e financimit të shpejtë të fazës së hershme.
Shkatërrimi i shkaktuar nga COVID-19 ka nënvizuar atë që ekspertët kanë thënë për vite me radhë: sistemet tona kombëtare, rajonale dhe globale janë jashtëzakonisht të papërshtatshme për zbulimin dhe përmbajnë shpërthimet. Investimi i miliarda dollarëve është i nevojshëm për të shmangur triliona më shumë humbje dhe vuajtje të patreguara njerëzore në të ardhmen.
Propozimet se si të financohet gatishmëria për pandeminë ka me bollëk. Por nëse planet dhe sistemet e gatishmërisë nuk mund të aktivizohen shpejt dhe në shkallë kur ndodh një shpërthim, ne nuk do të kemi arritur nivelin e duhur të rezistencës. Në punën tonë me Panelin e Pavarur për Gatishmërinë dhe Reagimin Pandemik (IPPR), ne kemi rishikuar historinë e fundit të financimit pandemik dhe kemi gjetur se sistemi aktual ishte shumë i ngadaltë për t’u mobilizuar në muajt e parë kritikë të përgjigjes COVID-19.
Një muaj pas deklaratës së Organizatës Botërore të Shëndetësisë më 30 janar 2020, duke deklaruar COVID-19 të jetë një urgjencë shëndetësore publike e shqetësimit ndërkombëtar, Fondi i Shpejtë i OBSH-së për Emergjencat dhe Fondi Qendror i Reagimit të Emergjencave të Kombit të Bashkuara kishin ndarë gjithsej vetëm 23,9 milion dollarë.
Edhe tre muaj më vonë, vetëm 5% e Planit të Përgjigjes Humanitare Globale të KB (atëherë) prej 6.71 miliardë dollarësh kishin marrë financim. Për më tepër, u deshën tre muaj nga deklarata e
OBSH-së për sigurimin e Bankës Botërore dhe instrumentet e tregut të kapitalit për t’u futur në vesh. Në kohën kur pagesa fillestare e sigurimit prej 196 milion dollarësh u lëshua në fund të Prillit 2020, ajo duhej të ndahej në 64 vende, 59 prej të cilave tashmë po menaxhonin shpërthimet e COVID-19. Megjithëse agjencitë shumëpalëshe përfundimisht kryen miliarda më shumë për të ndihmuar vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme – shpesh me kushte koncesionare – është e qartë se ishte e nevojshme më shumë financim ndalesash për të lehtësuar përgjigjet në ditët dhe javët e para të pandemisë.
Për më tepër, kur filluan të rrjedhin financime të konsiderueshme, shumica e tyre shkuan drejt strategjive të nxituara dhe të fragmentuara. Vendeve të pranueshme nuk u është kërkuar të përcaktojnë se si do të përdoren fondet e reagimit para emergjencës, për shkak të jo aq shumë të një mbikëqyrje operacionale sesa të një defekti themelor të dizajnit. Problemi qëndronte në fragmentimin midis fondeve të gatishmërisë dhe lehtësirave të financimit “me përgjigje të shpejtë”, secila prej të cilave kishte rregullimet e tyre të qeverisjes, kornizat e planifikimit dhe kriteret e financimit.
Dështimi i këtij kompleksi – nën-investimi në gatishmëri, financimi i vonuar për përgjigjen dhe ndërprerja midis të dyjave – tregon nevojën për një Facility Ndërkombëtar të Financimit për Gatishmërinë dhe Përgjigjen Pandemike. Siç përshkruhet në rekomandimet përfundimtare të IPPR, ky mekanizëm duhet të ketë kapacitetin si për të mobilizuar kontribute afatgjata (10-15-vjeçare) prej afërsisht 5-10 miliardë dollarë në vit për të financuar gatishmërinë e vazhdueshme dhe për të dhënë deri në 100 miliardë dollarë në një njoftim të shkurtër nga angazhimet e ardhshme të ngarkimit para në rast të një deklarate pandemike. Një financim i tillë mund të sigurohet duke lëshuar një lidhje shoqërore kundrejt angazhimeve të ardhshme, ashtu si ka bërë për vaksinat Facility e Financave Ndërkombëtare për Imunizim (IFFIm).
Ne nuk po propozojmë një agjenci të re zbatuese. Në vend që të krijojmë një “Fond Global për Pandemitë” që do të funksiononte së bashku me Fondin Global për të Luftuar AIDS-in, Tuberkulozin dhe Malaries, ne parashikojmë një mjet financimi shtesë që mund t’u kushtojë fonde institucioneve ekzistuese – si Fondi Global dhe GAVI, Aleanca e Vaksinave . Në fund të fundit, qëllimi është të mbështesë të mirat publike globale që lidhen me gatishmërinë: sistemet e mbikëqyrjes, kërkimi dhe zhvillimi, dhe protokollet e reagimit të shpejtë (për të lejuar rritje të fuqisë punëtore shëndetësore, komunikim efektiv publik dhe prokurimin e bashkuar të furnizimeve thelbësore).
Për të qenë të sigurt, boshllëqet në financim nuk ishin e vetmja, apo edhe kryesore, dështimi që lejoi një shpërthim të ri të koronavirusit të bëhej një katastrofë globale. Nëse ka një faktor të vetëm për të fajësuar, kjo është mungesa e udhëheqjes politike në nivelet më të larta të qeverisjes kombëtare dhe sistemit ndërkombëtar. Por edhe këtu, një strukturë e dedikuar për financim është pjesë e zgjidhjes.
Struktura që ne propozojmë do të mbikëqyret nga një Këshill Global i Kërcënimeve për Shëndetin, një organ multilateral, multisektorial i krijuar për të ngritur gatishmërinë dhe reagimin ndaj pandemisë në nivelet më të larta të sistemit ndërkombëtar. I udhëhequr nga karriget nga Asambleja e Përgjithshme e KB dhe G20, Këshilli do të ngarkohet me mbajtjen e mbështetjes politike për gatishmërinë dhe reagimin, monitorimin e progresit drejt synimeve globale dhe mbajtjen e përgjegjësve të vendimmarrësve. Me autoritetin për të alokuar fonde të konsiderueshme nga struktura e financimit, Këshilli mund të përdorë dy karota dhe shkopinj për të siguruar gatishmëri në nivelin kombëtar dhe do të mbante një kartë krediti globale për t’iu përgjigjur krizave të ardhshme shëndetësore.
Thelbësore për këtë model është kombinimi i gatishmërisë dhe reagimit të shpejtë – të dyja do të qeveriseshin nga një këshill i unifikuar global, i menaxhuar nga një strukturë e integruar dhe i financuar përmes një instrumenti të vetëm. Kjo strukturë siguron që sa më shpejt që të zbulohet një shpërthim, financimi i përgjigjes mund të vendoset pa probleme nga i njëjti organ që është përgjegjës për planifikimin, mbikëqyrjen dhe ruajtjen e gatishmërisë përndryshe. Financimi i të dy përpjekjeve përmes një instrumenti të vetëm – një kontrate financimi afatgjatë – do të minimizonte sasinë e fondeve që qëndrojnë boshe dhe do të siguronte angazhimin e vazhdueshëm politik midis krizave.
Nëse udhëheqësit e G7 shpresojnë të ndërtojnë qëndrueshmëri ndaj kërcënimeve të ardhshme pandemike, ata së pari duhet të pranojnë dështimet e qeverisjes kolektive në ditët më të hershme të krizës COVID-19, shumë prej të cilave buruan nga nën-investimet në gatishmëri. Atëherë ata duhet të fitojnë titullin e tyre si udhëheqës botërorë duke u zotuar në një plan të qeverisjes së unifikuar, menaxhimit dhe financimit të gatishmërisë dhe reagimit të shpejtë të pandemisë. Përndryshe, ata nuk do të kenë bërë sa duhet për të përmbajtur shpërthime në të ardhmen para se ato gjithashtu të bëhen pandemi katastrofike.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
