Në përgjigje të shqetësimeve të fundit në lidhje me inflacionin e ringjallur, politikëbërësit amerikanë mohojnë se ekziston ndonjë kërcënim dhe këmbëngulin se pritjet janë “të ankoruara mirë”. Çdo rritje e fundit e çmimeve, ata argumentojnë, do të provojë përkohsisht, që rrjedh nga mungesat e njëhershme që do të zgjidhen kur jeta të kthehet në normalitet pas pandemisë. Sidoqoftë, pjesëmarrësit e tregut dhe investitorët janë gjithnjë e më të fiksuar me çështjen dhe ekspertët janë të ndarë në mënyrë të egër, me disa që denoncojnë ata me të cilët ata nuk bien dakord si “buburreca”.
Retorika e tillë sugjeron nevojën për të zmbrapsur dhe për të menduar se çfarë nënkuptohet nga inflacioni dhe e kundërta e tij, deflacioni. Jo të gjitha inflacionet ose deflacionet janë njësoj. Uljet e çmimeve (deflacioni) të nxitura nga përmirësimet teknike mund të jenë të mira, si në rastin e motorëve elektrikë ose ngjyrave kimike në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, ose të kompjuterëve (dhe shumë mallrave të tjerë elektronikë të konsumit) gjatë 50 viteve të fundit. Këto nuk janë lloji i ndryshimeve të çmimeve që çojnë në parazgjedhje të stilit të Depresionit të Madh dhe kriza borxhi.
I njëjti dallim vlen edhe për inflacionin. Mund të ketë rritje të “mira” të çmimeve, si në rastet kur tregjet kanë nevojë për një sinjal për të prodhuar një përgjigje të caktuar. Rritja aktuale e çmimit të çipave kompjuterikë reflekton një mungesë furnizimi, e cila nga ana tjetër po kufizon prodhimin e automobilave, frigoriferëve dhe produkteve të tjerë që mbështeten në këto përbërës. Por “Chipageddon” nuk është fundi i botës. Përkundrazi, po u jep prodhuesve të çipave një sinjal të qartë për të rritur prodhimin dhe për të rritur furnizimin. Këtu, rritjet e çmimeve po shërbejnë një rol të dobishëm dhe ne mund të presim që çmimet e çipave të ulen në të ardhmen.
Ose merrni parasysh një skenar ku kërkohet një përgjigje e ndryshme e tregut. Rimëkëmbja e shpejtë e sotme ka rritur kërkesën për transportin e mallrave, duke rritur çmimet e karburantit dhe energjisë. Për më tepër, një mungesë e shoferëve të kamionëve dhe një sulm në një tubacion të madh të Bregut Lindor kanë lënë bosh pikat e karburantit. Por këto mungesa janë rezultat i problemeve të përkohshme. Ato nuk japin përsëritje të tronditjes së naftës në vitet 1970.
Ajo që do të bëjnë çmimet më të larta të benzinës është të sinjalizojë konsumatorët se paguan për të zvogëluar konsumin e karburantit dhe varësinë nga lëndët djegëse fosile. Ky mesazh përputhet bukur me një njohje më të gjerë që ekonomia duhet urgjentisht të largohet nga burimet e energjisë me intensitet të lartë të karbonit. Përsëri, ne duhet të lejojmë që çmimet të kryejnë funksionin e tyre të duhur për të udhëhequr sjelljen e konsumatorëve dhe planet e konsumit në të ardhmen.
Këto fenomene bashkëkohore nuk përfaqësojnë llojin e inflacionit që do të justifikonte hedhjen e frenave në rimëkëmbjen. Çmimet më të larta të çipave dhe karburanteve thjesht pasqyrojnë atë që prodhuesit dhe konsumatorët duhet të bëjnë. Si një instrument i planifikimit mbresëlënës efikas, sinjali i çmimit nuk është një tregues që duhet të shtypet, ashtu si pacientëve me ethe nuk duhet t’u thuhet të vendosin termometrat e tyre në frigorifer. Leximi i temperaturës së lartë siguron informacionin e nevojshëm për rikuperimin e shëndetit të dikujt.
Historikisht, përshpejtimet e mëdha të globalizimit shpesh janë shoqëruar me rritje inflacioniste, secila prej të cilave ka bërë që politikanët dhe konsumatorët të kërkojnë fajtorë. Në vitet 1850-60, çmimet në rritje u interpretuan si një përgjigje ndaj zbulimeve të arit ose inovacionit financiar pas zhvillimit të llojeve të reja të bankave. Në vitet 1970, politika monetare e SHBA mbarti fajin, megjithëse disa vunë në dukje gjithashtu inovacionin financiar (një rritje e huazimit të bankave ndërkombëtare) dhe rolin e karteleve të vendeve prodhuese.
Por fakti është se në të dy rastet, efektet e çmimeve ndihmuan për të shkaktuar ndryshime të sjelljes që përfundimisht sollën fitime të efikasitetit dhe çmime më të ulëta (“deflacion i mirë”). Prandaj, mund të jetë e dobishme të mendosh për rritjen bashkëkohore të çmimeve si shembuj të “inflacionit të mirë”, për aq sa ato përfaqësojnë hapin e parë në një proces të dobishëm dhe të dobishëm.
Një ndryshim i tillë në mendësi do të kërkonte një largim nga konsensusi i viteve 1990 dhe 2000, kur shënjestrimi i inflacionit u bë arma kryesore e bankave qendrore në kërkimin e stabilitetit të çmimeve. Në të gjithë botën, qeveritë dhe bankat qendrore arritën një pikëpamje të përbashkët se një normë e inflacionit prej 2%, ose ndoshta 2,5% (bazuar në një indeks të çmimeve të konsumit) ishte e dëshirueshme. Në përputhje me rrethanat, ata filluan të shqetësohen sa herë që norma lëvizte edhe disa pikë dhjetore poshtë (ose më lart) atë vijë, zakonisht në bazë të historive të tmerrshme të së kaluarës rreth deflacionit të keq (Depresioni i Madh) ose inflacionit të keq (si pasojë e njëzetës luftërat botërore të shekullit).
Ky konsensus i politikës monetare ishte i përshtatshëm për një botë të qëndrueshme në të cilën nuk kishte pasur tronditje radikale për shumë vite. Një nga avokatët e saj kryesorë, Guvernatori i atëhershëm i Bankës së Anglisë, Mervyn King, e përshkroi epokën mirë kur ai krijoi akronimin NICE: zgjerimi i vazhdueshëm jo-inflacionist.
Por ne nuk jemi më në një botë të bukur. Bota e sotme kërkon ndryshime dramatike në sjellje dhe mekanizmi i çmimit është instrumenti më i fuqishëm që kemi për të komunikuar se si duhet të përgjigjen kompanitë dhe individët. Pandemia ka përshpejtuar në mënyrë dramatike adoptimin e teknologjive të komunikimit të informacionit, duke krijuar një nevojë për investime më të mëdha për të lehtësuar lidhjet e reja globale dhe për të siguruar efikasitet dhe barazi. Ajo gjithashtu ka demonstruar se sa i rëndësishëm është veprimi kolektiv në tejkalimin e problemeve që janë vërtet globale, domethënë, ndryshimi i klimës.
Kur ndryshimet rrënjësore, në të gjithë shoqërinë, në modelet e konsumit priten dhe dëshirohen, nuk është më e përshtatshme të bazojmë përgjigjet e politikave në një indeks të thjeshtë të çmimeve. Ne duhet të ndajmë çmimet në një mënyrë që përputhet me parimet dhe përparësitë tona të përbashkëta. Për shembull, ne duhet të konsiderojmë përjashtimin e çmimeve të mallrave antisociale ose ndryshe të padëshirueshme, të tilla si lëndët djegëse fosile dhe produktet e duhanit, nga llogaritja. Dhe ne duhet të mendojmë për metrika të tjera për të na ndihmuar të matim se sa me efikasitet shoqëritë dhe vendet u përgjigjen sfidave të sotme përcaktuese.
*Harold James është Profesor i Historisë dhe Çështjeve Ndërkombëtare në Universitetin Princeton dhe një anëtar i vjetër në Qendrën për Inovacionin e Qeverisjes Ndërkombëtare. Një specialist i historisë ekonomike gjermane dhe i globalizimit.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Project Syndicate
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Stimuli ekonomik nuk funksionoi dhe këtë herë
Dhe këtë herë kryeson…Kina!
