Kur ai shkon në takime të nivelit të lartë me eurokratët e ngrysur në Bruksel, i veshur me pantallona të gjera, çorape shumëngjyrëshe, atlete dhe xhaketë sportive të kombinuara, mesazhi që ai dëshiron të përcjellë është i qartë, shkruajnë Una Hajdari dhe Aleksandar Brezar për revistën “Foreign Policy”.
Kryeministrit shqiptar Edi Rama nuk i bënte shumë përshtypje se çfarë do të mendonin të fotografuarit pranë tij për veshjen e tij.
“Asnjëherë nuk ekziston respekti i mjaftueshëm”, thotë kryeministri i rizgjedhur kohët e fundit. “Shumë përpjekje janë bërë për ta përshkruar ose paraqitur Shqipërinë si një realitet të errët”.
Rama po aludon për reputacionin negativ që Shqipëria ka në pjesën më të madhe të Evropës Perëndimore si një tjetër komb i prapambetur dhe ish-komunist që përpiqet me dëshpërim të kalojë në modernitet. Paragjykime të tilla, nga njëra anë, janë disi të pritshme. Në fund të fundit, Shqipëria ka qenë një nga vendet më të izoluara të kontinentit ne pjesën më të madhe të historisë së saj moderne.
Ky fakt na njeh gjithashtu me misionin qendror të karrierës së Ramës – në të vërtetë, të gjithë jetës së tij: të kapërcejë hendekun që ndan vendin e tij nga pjesa tjetër e kontinentit. Ky është një qëllim po aq sa ekzistencial sa edhe politik. “E gjeta veten të bllokuar në politikë si një veprimtari e përditshme përmes një kthesë të errët të universit”, shpjegoi ai nga zyra e tij e mobiluar në mënyrë ekscentrike, me letër muri të vizatuar nga vete ai dhe bustin gri të ish-presidentit amerikan Abraham Lincoln, ndërkohë që vështron një libër të madh të ish-presidentit amerikan Donald Trump me postimet më të këqija të tij në Twitter.
Një piktor krijues, profesor arti dhe aktivist para se të hynte në politikë, është e lehtë të besosh Ramën kur thotë se jeta politike nuk ka qene kurrë aspirata e tij. Por është gjithashtu e drejtë të pyesim se çfarë ka arritur Rama me fuqinë politike që ka fituar – dhe pse, pas tetë vitesh si kryeministër, kundërshtarët e tij thonë se prania e tij e zjarrtë shërben kryesisht për të shkëputur vëmendjen nga kontrolli i tij gjithnjë e më i fortë mbi frenat e qeverisë.
Stereotipet që Rama është i detyruar të luftojë rrjedhin nga periudha e vendit të tij si Republika Popullore Socialiste e Shqipërisë. Kombi evropian juglindor nisi periudhën e Luftës së Ftohtë si një shtet tipik i Traktatit të Varshavës, por i prishi marredheniet me Bashkimin Sovjetik pasi Moska u largua nga stalinizmi kur lideri i atëhershëm sovjetik Nikita Hrushov erdhi në pushtet. Shqipëria gjeti një aleat në Kinë, një periudhë që bëri që ajo të karikaturohej si një parajsë maoiste në shtypin perëndimor. Si Kina ashtu edhe Shqipëria komuniste ranë dakord që Moska ishte kthyer në revizioniste dhe Shqipëria u bë mikja e vetme e ngushtë e Partisë Komuniste Kineze në Evropë.
Kjo u shpërbë kur Enver Hoxha, udhëheqësi i atëhershëm i Shqipërisë, u tregua i kujdesshëm ndaj asaj që ai e pa si një shkrirje në marrëdhëniet tregtare të tendosura më heret të Kinës me Shtetet e Bashkuara në fund të viteve 1970.
Në librin e tij “Shenime për Kinën”, Hoxha tha se, “ata nuk duhet t’i marrin shumë parasysh parimet” kur bashkëpunojnë me Shtetet e Bashkuara për të minuar social -imperialistët sovjetikë.
Me pak fjalë, komunistët e Shqipërisë menduan se partia e tyre ishte manifestimi i jashtëzakonshmërisë socialiste e rendit më të lartë. Pjesa tjetër ishte një lloj izolimi ndërkombëtar i vetimponuar. Ndoshta ilustrimi më i mirë i kësaj është kërkesa e Hoxhës për të mos ftuar asnjë personalitet të huaj në funeralin e tij në vitin 1985 – askush nuk ishte mjaftueshem komunist sa të meritonte të ishte atje.
Kontrolli për të kufizuar informacionin për botën e jashtme ishte aq i rëndë sa, katër vjet më vonë, shumë shqiptarë nuk ishin në dijeni të revolucioneve që ndodhnin përgjatë Perdes së Hekurt dhe nuk e dinin që Muri i Berlinit kishte rënë në nëntor 1989. Megjithatë, komunistët nuk mund ta shtypnin plotësisht dëshirën e njerëzve për lidhje. Në vitet ‘80, Rama ishte në Akademinë e Arteve në Tiranë dhe dëshironte të shihte personalisht pikturat që po studionte. Kështu, studenti 1,98 metra i gjatë u bë pjesë e ekipit kombëtar të basketbollit. “A e dini pse kam luajtur basketboll?” pyet ai. “Në Akademinë e Arteve, historia e artit pushonte së qeni vizuale për ne në shekullin XIX”. Imazhi i fundit që ai kujton se ishte përdorur në leksione ishte vepra “Studio e Artistit” e Gustave Courbet”.
“Dhe pastaj, dritat ndizen, jo më rrëshqitje, dhe profesori thjesht flet për atë se si fëmijët e vegjël të borgjezisë së llastuar e quajtën veten impresionistë [dhe] filluan t’i kthejnë shpinën njerëzve dhe luftës së klasave”, thotë ai duke kujtuar dëshirën e tij për të parë pikturat e atyre profesorëve të tij që konsideroheshin “psikopatë, reaksionarë apo skizofrenikë” si Vincent van Gogh dhe “Pablo Picasso, vetë djalli”.
Gjatë një udhëtimi me ekipin në Vjenë, në nëntor 1984, ai u “arratis” nga hoteli dhe u end për orë të tëra në muzeun “Kunsthistorisches” – vetëm për ta gjetur atë të mbyllur. Shansi tjetër i Ramës ishte në vitin 1989 në qytetin gjerman Osnabrück, kur ai ishte asistent-profesor në Akademinë shqiptare të Artieve, përveç se një basketbollist. Ai iu lut përkthyesit gjerman që udhëtonte me ekipin kombëtar ta çonte në Muzeun e Artit Modern, në Weserburg, në Bremen, ku ai pa “një skulpturë të bukur të [Auguste] Rodin dhe gjysmën e një pikture të Pikasos, “kështu që unë thashë, o Zot. Nuk mund ta besoj”.
“Kur u ktheva nga ky udhëtim, lashë basketbollin”, shton ai. “Pastaj erdhën vitet ’90 dhe gjithçka ndryshoi”.
Megjithëse Rama ishte gjithmonë i hapur si artist – aparatçikët e partisë duhej ta vëzhgonin atë duke pikturuar një murale muzeu në 1987 nga frika se mos i fuste elemente “reaksionare” në të, pasi shija e tij e parë për politikën erdhi kur ishte profesor arti. Ai mbështeti studentët dhe aktivistët demokratë, të cilët filluan të kundërshtojnë regjimin komunist duke u bashkuar me ta në rrugë në fillim të viteve ‘90.
Shqipëria ishte vendi i fundit evropian jashtë Bashkimit Sovjetik që u bë demokratik dhe procesi i saj i shkatërrimit të komunizmit gjithashtu u diferencua. Partia komuniste në pushtet e Punës hoqi dorë vullnetarisht nga marksizëm-leninizmi dhe tha se gradualisht do ta çonte vendin drejt një marrëdhënieje më të hapur me Evropën. Në zgjedhjet e vitit 1991, Partia e Punës, e cila ishte në pushtet që nga viti 1944, fitoi zgjedhjet, pjesërisht sepse mbajti një bazë elektorale besnike. Vetëm në 1992, pasi qeveria e zgjedhur komuniste u rrëzua, kreu i Partisë Demokratike u zgjodh në pushtet.
Pasi mori pjesë në lëvizjen për demokraci, të udhëhequr nga intelektualë të zhgënjyer nga ritmi i ngadalshëm i demokratizimit dhe duke kërkuar një sistem të duhur shumëpartiak në mesin e viteve 1990, Rama vendosi të shpenzojë lirinë e tij të re duke udhëtuar, duke jetuar jashtë vendit dhe duke pikturuar, kryesisht duke jetuar jashtë prej pikturave të shitura. “Unë jetoja në Paris në atë kohë. Vendosa të qëndroj atje, të mos kthehem më”.
Vdekja e babait të tij në 1998 e ktheu atë në Shqipëri, kur Partia Socialiste e Shqipërisë, një pasardhëse e partisë komuniste, i kërkoi të bëhej ministër i Kulturës. Ai tha po. “Për muaj, nuk mund të gjeja paqe me veten, pse pranova. Por atëherë, politika është si një drogë. Ti bëheshe i varur prej saj”.
“Unë kurrë nuk kam dashur të përfshihem në politikë si një aktivitet i përditshëm. Unë gjithmonë kujdesesha për të thënë gjëra, gjithmonë ndiqja atë që po ndodhte, por jo si pretendent i asgjëje, por si një ngatërrestar profesionist’’, kujton ai.
Pas një qëndrimi dyvjeçar si ministër i Kulturës, ai u bë kryetar i bashkisë së Tiranës në vitin 2000 dhe nisi një rishikim masiv të pjesëve të errëta të epokës socialiste të kryeqytetit duke pikturuar shumë prej fasadave të betonit të zhveshur me ngjyra të ndritshme dhe modele të çuditshme, ashtu si shembja e ndërtimeve pa leje që kishin mbirë si kërpudhat në vitet e para të tregut të lirë. Gjatë kësaj periudhe, ai u bë me shumë ndikim në Partinë Socialiste, duke e kaluar ngadalë perceptimin e tij publik nga një personazh i famshëm i përgjithshëm në një politikan të personalizuar, madje edhe të këndshëm.
Ai humbi zgjedhjet lokale të vitit 2011 me një diferencë jashtëzakonisht të vogël prej 81 votash, vetëm për të siguruar një fitore masive për Partinë Socialiste me platformën e tij “Rilindja”, një emër që ka të ngjarë të jetë zgjedhur sepse u kujtoi votuesve Rilindjen Kombëtare Shqiptare, një periudhë përgjatë shekujve XIX dhe XX, gjatë të cilëve kultura, politika dhe shoqëria shqiptare lulëzuan si në asnjë moment të mëparshëm në histori.
Rama u bë kryeministër në 2013 dhe, këtë vit, ai u bë i vetmi në historinë demokratike të Shqipërisë që zgjidhet tri mandate radhazi.
Sfida kryesore e Ramës, këto ditë, është ta afrojë vendin më pranë integrimit në Bashkimin Evropian.
Qëllimi i deklaruar i politikës së zgjerimit të BE-së është të “bashkojë sa më afër kontinentin”, por theksi i negociatave me Shqipërinë fokusohet në një grup rigoroz reformash ekonomike dhe politike.
Shumë shqiptarë besojnë se BE-ja është më e interesuar ta reformojë me forcë Shqipërinë, sesa ta mirëpresë atë në klubin e saj.
Në të vërtetë, kur përparimi konkret drejt zgjerimit vonohet pa pushim dhe bëhet e qartë se faji ka të bëjë kryesisht me grindjet e brendshme të BE-së, është e lehtë të pyesësh veten nëse ky klub është diçka për të cilën vendi duhet të përpiqet të hyjë.
Në qershor, BE-ja vonoi sërish fillimin e negociatave të ashpra, hapi i fundit para anëtarësimit, me Shqipërinë dhe fqinjën e saj, Maqedoninë e Veriut.
Këtu kthehemi te lloji i pantallonave të Ramës në Bruksel.
“Për t’iu përgjigjur pyetjes suaj në lidhje me rrobat e mia, ju thashë, nuk doja ta përshtasja shijen time me një kostum politikisht korrekt”, shpjegoi ai.
“Ju jeni ata që dukeni”.
“Evropa po bëhet gjithnjë e më shumë viktimë e mënyrës së saj të funksionimit. Në një hapësirë, ku po zhvillohen kushedi sesa zgjedhje njëkohësisht dhe ku politikanët drejtojnë sondazhe dhe jo synime, dinamika e brendshme e këtyre vendeve bëhet më e rëndësishme sesa arritja e zgjerimit me konsensus”./ATSH
