Pas rënies së Kabulit, ekziston një tundim i fortë për të parë të paracaktuar dështimin e ndërhyrjes 20-vjeçare të perëndimit në Afganistan. “Nuk ka zgjidhje ushtarake” për sfidat e vendit, shkon një version i kësaj analize. Mjaft e vërtetë: nuk do të fitoni përfundimisht një luftë ku nuk jeni në gjendje të fitoni paqen.
Por ekziston një fatalizëm i ngjashëm në lidhje me mundësinë që paqja të ishte fituar ndonjëherë në Afganistan. Është një shoqëri shumë fisnore dhe tradicionale që të bëhet një demokraci funksionale, thonë disa. “Ndërtimi i kombit” nga të huajt është gjithmonë i dënuar me dështim, të tjerë.
Ndërtimi i një kombi është pa dyshim puna e atyre që i përkasin atij. Ndërtimi i një shteti dhe ekonomie funksionale, megjithatë, është diçka që perëndimi jo vetëm që mund ta kishte bërë, por e kishte për detyrë ta bënte pasi rrëzoi talebanët në 2001. E vërteta e trishtueshme është se ne kurrë nuk e provuam vërtet.
Ndërsa të ardhurat për frymë të Afganistanit janë sot më të larta se në vitet 1990, ajo arriti në rreth 600 dollarë në dekadën e fundit, sipas Bankës Botërore. Siç thekson ekonomisti Jeffrey Sachs, shpenzimet amerikane për zhvillimin ekonomik në vend janë zbehur nga shpenzimet ushtarake dhe madje edhe ajo që në mënyrë ideale iu kushtua rindërtimit kryesisht shkoi për sigurinë.
Sigurisht që strukturat shtetërore elastike dhe aktiviteti ekonomik kërkojnë një mjedis të qëndrueshëm dhe të sigurt. Por varësia shkon në të dy drejtimet. Një shtet dhe ekonomi që i shërbente mirë popullit afgan do të kishte bërë çdo shumë të shpenzimeve ushtarake më efektive, duke u dhënë forcave afgane diçka për të cilën vlen të luftohet dhe talebanëve një terren më pak pjellor për rekrutim.
Më e rëndësishmja, nuk është vetëm “sa para shpenzoni, por si shpenzohen paratë”, thotë Sara Chayes, e cila kaloi një dekadë në Afganistan si këshilltare e udhëheqjes ushtarake amerikane dhe shkroi një libër për korrupsionin atje. Ai korrupsion, duke hequr besnikërinë dhe duke nxitur dështimin ekonomik, përfundimisht shkaktoi edhe dështim ushtarak.
“Njerëzit vazhdimisht më thanë se regjimi taleban ishte autoritar në mënyrat që ata urrenin, por nuk ishte i korruptuar,” thotë Chayes. Hulumtime të tjera e mbështesin atë. Sipas një sondazhi të Integrity Watch Afghanistan të kryer dimrin e kaluar, “më shumë se gjysma e qytetarëve besojnë se nivelet e korrupsionit janë më të ulëta në zonat e kontrolluara nga talebanët sesa në zonat e kontrolluara nga qeveria”.
I njëjti raport vlerëson shumën totale të ryshfeteve të paguara nga afganët për zyrtarët shtetërorë në 2.25 miliardë dollarë. Kjo nuk është asgjë e re. Zyra e Kombeve të Bashkuara për Drogën dhe Krimin raportoi në vitin 2010 se ryshfetet e paguara nga Afganët arritën në 2.5 miliardë dollarë në vit, gati një e katërta e prodhimit të brendshëm bruto formal të vendit. “Ata të cilëve u është besuar respektimi i ligjit shihen si më fajtorët për shkeljen e tij,” thuhet në raport.
Ato ryshfete ishin në fund të asaj që Chayes e përshkruan si “një sistem vertikalisht i integruar, si një mafie”.
Të thuash se nxjerrja në pah e korrupsionit nënkupton fajësimin e afganëve nuk e kupton thelbin. Korrupsioni i shtetit afgan duhet të fajësohet për garantuesit e tij financiarë dhe të sigurisë: koalicioni i udhëhequr nga SHBA.
“Ne kishim të gjithë fuqinë”, thotë Chayes, “dhe pothuajse në mënyrë të pahijshme e zbatuam dhe mundësuam atë korrupsion”. Kjo u bë duke kanalizuar fonde përmes ndërmjetësve të favorizuar, duke bashkëvepruar vetëm me njerëzit me autoritet dhe duke frikësuar kështu afganët e zakonshëm nga thirrjet për abuzim, dhe duke dështuar në krijimin e kontrolleve dhe ekuilibrave të vërtetë, siç është trajnimi i policisë së pavarur në aftësitë hetimore.
E thënë brutalisht, shteti i korruptuar ishte një krijim i fuqisë amerikane. Inspektori i përgjithshëm i Kongresit Amerikan për rindërtimin e Afganistanit thotë po aq: mungesa e durimit e bëri qeverinë amerikane të bëjë “zgjedhje [që] rritën korrupsionin dhe ulën efektivitetin e programeve. Me Me Kur zyrtarët amerikanë e njohën përfundimisht këtë dinamikë, ata thjesht gjetën mënyra të reja për të injoruar kushtet në terren. ”
Të thuash tani se përpjekja për të ndërtuar një shtet afgan në funksionim ishte gjithmonë e dënuar është një zvogëlim pervers i përgjegjësisë. SHBA dhe aleatët e saj mund të kishin vepruar ndryshe. Ata mund të kishin shpërndarë para si pagesa individuale të parave të gatshme në vend që të instalonin portierë lokalë në burime. Ata mund të kishin futur mekanizma të fortë të transparencës, monitorimit dhe mbikëqyrjes. Ata mund të kishin vendosur me shpejtësi sanksione ndaj zyrtarëve të korruptuar në të gjitha nivelet.
Drama e javës së fundit ka nxjerrë në pah fundin e asaj që disa duan ta quajnë një luftë të pamposhtur, duke treguar historinë e pafalshme të ndërhyrjeve të huaja në Afganistan. Turpi i vërtetë është neglizhimi 20-vjeçar i perëndimit për një paqe të fituar.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Financial Times
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Çfarë ka ndryshuar në Afganistan për 20 vite?
Çfarë do të ndodhë me ekonominë e Afganistanit?
