“Kryefamiljari ka të drejtë të zërë vendin kryesor në shtëpi, të posedojë armët e tij, të kontrollojë fitimet e atyre që jetojnë me të, të blejë, shesë dhe ndryshojë tokën, të japë dhe të marrë hua dhe të hyjë në garanci, të ndërtojë shtëpi, të ketë verë ose raki, të ndëshkojë ata që jetojnë në shtëpi kur nuk sillen në interes të familjes. —Nga ligjet e Kanunit të Lekë Dukagjinit (Kosovë, shek. XV).”.
Kështu do ta niste artikullin e tij, William Langewiesche, gazetari i revistës amerikane, Vanity Fair, dedikuar ish-kryeministrit të Kosovës, Ramush Haradinaj në 12 nëntor të 2008.
Teksa risjell në vëmendje gjithë kalvarin e rrugëtimit të Haradinajt, nga një ushtrues i arteve marciale dhe sporteve, e deri te lëvizja me armë në dorë nëpër malet e Kosovës dhe të Shqipërisë, artikulli ndalet edhe te gjyqi në Hagë.
ÇFARË SHKRUANTE VANITY FAIR PËR ‘RAMBON’
Në kategorinë e kurioziteteve të vogla të jetës, merrni parasysh përvojën e inxhinierit austriak i cili zuri vendin në rresht direkt para meje në pjesën ekonomike të ‘Austrian Airlines,’ një aeroplan i vogël që po ngarkohej para nisjes pranverën e kaluar për vrapimin e mëngjesit nga Amsterdam në Vjenë. Inxhinieri kishte një fytyrë të hollë, moraliste dhe flokë të shkurtër dhe me xhel. Ai u ul shumë drejt me kokën e përkulur pak përpara, duke lexuar disa gazeta. Ai mbante një këmishë të bardhë të papërlyer, me pranga rreth kyçeve të dorës. Sedilia pranë dritares ishte bosh dhe me siguri ai shpresonte ta mbante atë në atë mënyrë. Ai kishte trupin e një mundësi dhe një fytyrë të gjatë të trashë, me një gojë pak të hapur dhe një buzë të poshtme të spikatur. Kishte veshur një kostum blu me një këmishë me qafë të hapur. Ishte Ramush Haradinaj, një komandant etnik shqiptar dhe gueril në luftën e Kosovës, i cili një ditë më parë, pas tre viteve proces, ishte liruar nga akuzat për krime lufte në gjykatën e Kombeve të Bashkuara për ish -Jugosllavinë, në Hagë.
Unë dija diçka prej tij tashmë – dhe me të vërtetë e kisha rezervuar këtë fluturim me përpjekje që ai të ishte aty. Një djalë fshati, rebel Kosove, më i madhi nga fëmijët e një prej familjeve të rëndësishme shqiptare. Ashtu si shumica e familjeve shqiptare, ai ishte mysliman, por laik në fakt. Haradinaj ishte i mirë në shkollë, por u pa si një ngatërrestar i mundshëm nga serbët dhe iu ndalua të ndiqte universitetin. Pas një periudhe njëvjeçare në Ushtrinë Jugosllave, ai u bashkua me diasporën në Zvicër dhe Francë, ku punoi si punëtor dhe në klubet e natës. Gjatë asaj kohe ai u stërvit për luftë, duke konkurruar në maratona dhe duke mësuar arte marciale. Ai pretendon se ka notuar një herë për 27 orë në det të hapur vetëm për të provuar se mundet. Pas kthimit të tij në Ballkan, rreth vitit 1995, ai filloi të lëvizte maleve me armë nga Shqipëria në Kosovë. Pasi filloi lufta me zell, ai fitoi emrin ‘Rambo’ për kokëfortësinë e tij në betejën kundër serbëve. Imagjinoni një luftëtar të mbushur me gjak duke mbajtur nga një mitraloz në secilën dorë. Ai u plagos shumë herë. Ai vrau shumë njerëz. Ndoshta më shumë se kushdo tjetër, ai ishte përgjegjës për provokimin e Serbisë në fushatën e spastrimit etnik që çoi në ndërhyrjen NATO-s në vitin 1999. Më vonë ai krijoi një parti politike dhe shërbeu shkurtimisht si kryeministër i përkohshëm i protektoratit para se të detyrohej të jepte dorëheqjen për shkak të akuzës për krime lufte. Për habinë time tani, ai ishte i pashoqëruar në aeroplan. Ai nuk kishte as kujdestarë, as familje, as roje. Ai futi një valixhe të vogël në pjesën e bagazheve.
Nga vendi im i thashë: “Urime, zoti Haradinaj.”. Shtrënguam duart. Ai nuk më njihte, po ashtu edhe inxhinieri. Ky i fundit lejoi Haradinajn që të rrëshqiste në sediljen në anë të dritares. Haradinaj hoqi xhaketën e tij me një hir befasues për një njeri të formës së tij, dhe filloi të çonte mesazhe me telefonin e tij.
Fluturimi lehtësoi presionin mbi shpirtin e tij. Haradinaj hoqi shikimin nga telefonin dhe shikoi nga dritarja ndërsa aeroplani ngjitej në lindje mbi Holandë. Teksa inxhinieri ishte kthyer në leximin e tij kur Haradinaj iu drejtua dhe filloi një bisedë në anglisht të rrjedhshëm. “Unë kam qenë në paraburgimin e Kombeve të Bashkuara në Hagë për një gjyq për krime lufte, por jam liruar nga akuzat, dhe tani po kthehem në shtëpi në Kosovë. Është një ditë e mirë. Dje ishte një ditë e mirë. Më duhet të ndryshoj aeroplanët në Vjenë. Po ju? ”, tha Haradinaj. Inxhinieri e pa me dyshim. Kosova?! Ai kishte dëgjuar për të. Biseda mund të ketë përfunduar atje, por Haradinaj hapi revistën gjatë fluturimit në hartën e rrugës të Evropës dhe tregoi Kosovën-një vend aq i vogël saqë emri i saj nuk mund të përmbahej brenda kufijve të treguar. Ne kemi më shumë se dy milionë njerëz, -tha Haradinaj. “90 për qind janë shqiptarë si unë. Dhjetë për qind janë serbë. Disa janë romë. Ne kemi një parlament. Kryeqyteti ynë është Prishtina. Ka kafene të mira. Unë kam qenë një herë kryeministër. Zyrat tona qeveritare janë mbikëqyrur nga Kombet e Bashkuara, por kohët e fundit ne shpallëm sovranitetin. Disa vende na kanë njohur dhe Bashkimi Evropian po ndërhyn tani për të ndihmuar. Ne nuk kemi ushtri, jemi të mbrojtur nga trupat e NATOS.”, shtoi Haradinaj.
Kosova është e qetë por e tensionuar. Haradinaj është mishërimi. Prokurorët e Kombeve të Bashkuara në Hagë e akuzuan atë se kishte organizuar vrasjen e civilëve gjatë luftës, ndërkohë që ai e ka mohuar gjithmonë. Në mars 2005, kur trashëgimia e luftës u kthye për ta kërkuar atë, ai u bë kryeministri i vetëm në histori që iu dorëzua drejtësisë ndërkombëtare. Paradoksalisht, në prag të largimit të tij, zyrtarë të lartë ndërkombëtarë ndoqën darkën e tij të lamtumirës. Kreu i misionit të Kombeve të Bashkuara shprehu besim në të ardhmen e Haradinajt dhe e quajti atë “një partner dhe mik të ngushtë”.
Inxhinierit pyeti Haradinajn: “Mund të të pyes diçka? Sa vjeç jeni?”
Haradinaj iu përgjigj; “Tridhjetë e gjashtë.”
“Ne jemi të së njëjtës moshë! Unë jam 39! ”, iu përgjigj inxhinieri.
Pas mbërritjes në Vjenë, Haradinaj u nis për në fluturim drejt Kosovës. Mora të njëjtin fluturim, dy orë në jug nga Vjena, me një devijim rreth Serbisë për të shmangur përgjimin. Haradinaj u ul para aeroplanit, tani i veshur me kravatë. Ne kaluam tokën bujqësore të copëtuar në jugperëndim të Prishtinës, ku një turmë prej rreth 2000 vetësh priste të mirëpriste Haradinajn nën parullat e shqiponjës së zezë të ish-Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Një nga stafi i Haradinajt më futi në një zyrë të vogël për një prezantim zyrtar. Ndërsa shtrëngonim duart, Haradinaj tha; “Ju ishit në aeroplan këtë mëngjes në Amsterdam.”.
GJAKU PËR GJAKUN
Shtëpia për Haradinajn është një rrafshnaltë e quajtur Dukagjin, përgjatë maleve të Shqipërisë veriore, me të cilën nga ana kulturore është shumë e ngjashme. Shqiptarët janë të ndarë në klane dhe familje bujqësore të lidhura ngushtë, ndër të cilat Haradinajt kanë qenë prej kohësh të spikatur. Ata kryesisht e kanë qeverisur veten me rregulla të brendshme – një kod i njohur si Kanun, i cili thekson shenjtërinë e tokës, gjakut dhe nderit. Kanuni shërben si një udhëzues konstruktiv për jetën në fshat, duke përcaktuar përgjegjësitë publike dhe private, dhe, për shumicën e shkeljeve, duke specifikuar sanksionet që janë të buta. Në rastin e krimeve të dhunshme, çnderimi besohet se nuk qëndron tek autori i krimit, por tek viktima – dhe në të vërtetë tek e gjithë familja e viktimës. Thuhet se gjaku i familjes është vjedhur. Familja pastaj duhet të rimarrë gjakun e saj duke kryer një akt të barabartë dhune ndaj çdo anëtari mashkull të familjes së autorit të krimit origjinal. Kjo njihet në Kanun si parimi i gjakut për gjakun.
Babai i Haradinajt e dinte që lufta po vinte dhe nuk do t’i kursente bijtë e tij. Ai është patriarku trashëgues i një rajoni-një fermer stoik, me emrin Hilmi. Fshati i tij quhet Gllogjan, ku ka shtëpi prej guri dhe tullash, 20 minuta larg një rruge kryesore. Rreth 2,000 njerëz jetojnë atje. Kompleksi Haradinaj qëndron larg fshatit, por brenda kufijve të tij. Ramushi kur ishte 13 vjeç, në 1981, ishte dëshmitar i një nga demonstratat e dhunshme gjatë të cilave shqiptarët u rrahën nga policia, dhe pas së cilës një nga kushërinjtë e tij u dënua me burg për 15 vjet. Në mendjen e tij adoleshente Ramush i shpalli luftë shtetit jugosllav. Nga pamja e tij ai ishte një punëtor emigrant me një fantazi Rambo, duke praktikuar kung-fu në palestrat zvicerane.
Nga fillimi i viteve 1990 elitat e Prishtinës ishin në rebelim të plotë separatist, por duke përdorur taktikat e rezistencës paqësore. Ata udhëhiqeshin nga një profesor erudit i letërsisë i quajtur Ibrahim Rugova, i cili e shihte veten si një Mandela ballkanas. Që atëherë historia ka treguar se rezistenca paqësore nuk do të kishte sukses kurrë. Haradinaj ende jetonte në Zvicër, por gjithnjë e më shumë kalonte kohë në Ballkan. Në vitin 1994 ai dhe një grup i vogël burrash e quajtën veten Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Ushtria në rrafshnaltën e Dukagjinit përbëhej në fillim nga më shumë se djemtë e Hilmiut – Ramushi dhe disa nga vëllezërit e tij më të vegjël, të cilët vazhdonin të bënin vajtje-ardhje përtej kufirit shqiptar.
Në shkrim përshkohet edhe vrasja e Luanit, vëllait të Haradinajt gjatë luftimit me ushtrinë serb. Mes të tjerash në artikull tregohet edhe momenti kur Haga shpall të pafajshëm Haradinajn, ndërsa salla ngrihet në këmbë nga brohoritma.
“Z. Haradinaj, ju lutem ngrihuni në këmbë?”, tha gjyqtari. Haradinaj qëndroi drejt, me majat e gishtërinjve të mbështetur lehtë në tryezën përballë. “Kjo dhomë ju shpall të pafajshëm, dhe për këtë arsye ju liron nga të gjitha akuzat kundër jush në aktakuzë.”. Salla shpërtheu në brohoritje. Anita Haradinaj u hodh në krahët e Daut. Haradinaj mbeti serioz.”, thuhet më tej në artikull.
Më tej shkruhet: “Por Haradinaj nuk është aq e lehtë për t’u kategorizuar. Ai do të vazhdojë të jetojë në Prishtinë me gruan e tij elitare në Prishtinë, dhe do të festojë në restorante dhe bare me Dautin pranë tij. Një ditë mund të bëhet përsëri kryeministër. Kur mbërritëm në Gllogjan ai e përmendi atë shkurt ndërsa po kalonim me makinë. Sikur të mos e dija, ai tha; “Ne kemi mbijetuar kështu me shekuj. Ne kemi ndërtuar jetën tonë. Traditat tona kanë mbijetuar. Kulla është më shumë se një shtëpi. Është një shkollë, një gjykatë, baza për ushtrinë. ”. U nisëm për në kompleksin e vjetër të familjes, të rindërtuar që nga dëmet që pësoi në luftë, por të dhunuara përgjithmonë në mendjen e Haradinajt. Babai i tij, Hilmi, ishte atje dhe na çoi në një dhomë të gjatë të ngrohur me një vatër zjarri. Dhoma ishte e veshur me jastëkë përgjatë mureve dhe e mbushur me njerëz të fshatit. Festa vazhdoi edhe natën, me raki dhe këngë tradicionale. Unë u ula pranë Hilmit, i cili tha: “Unë nuk dua të mburrem me djalin tim.”
Në një moment ai nxori një pistoletë nga xhepi i tij dhe gjuajti me armë në jastëkun pranë nesh. Për një çast jastëku u ndez. Festuesit e kuptuan komentin. Përfundimisht të tjerët nxorën pistoleta dhe qëlluan përmes dritareve të hapura. Gjysma e dritareve ishin të mbyllura. Ndërsa festa vazhdoi, burrat filluan të qëllonin direkt. Më vonë, kur i përmenda të shtënat me armë një shoku në Prishtinë, ai tha se tradita ishte hequr vite më parë dhe ai e dënoi atë si primitive dhe arkaike. Por unë mendova, ‘Jo’. Të shtënat në ambiente të mbyllura, si vetë Haradinaj, është po aq pjesë e kohëve moderne.
William Langewiesche, korrespondent ndërkombëtar i ‘Vanity Fair’.
