“Gruaja që drejton një makinë do të vritet,” thotë Shejh Hazim Muhammad al-Manshad. Ai e thotë këtë në fakt, pa e ngritur zërin. Rregullat e pashkruara të fisit të tij, al-Ghazi të Irakut jugor, janë të qarta. Një grua që drejton një makinë mund të takojë një burrë. Vetë mundësia është “një shkelje e nderit të saj”. Kështu të afërmit e saj meshkuj do ta vrasin atë, me thikë ose plumb dhe do ta varrosin trupin në një dunë rëre.
Shehu është një mikpritës i mrekullueshëm. Ai i ul mysafirët e tij në qilima të shkëlqyer, në një sallë që ofron hije nga dielli i shkretëtirës. Ai i thotë djalit të tij t’u shërbejë kafe të fortë dhe të hidhur nga një filxhan i përbashkët. Ai mban një maskë fytyre kovid.
Megjithatë, kodi që ai përkrah është brutal. Dhe një qëllim i asaj brutaliteti është të aftësojë burrat të kontrollojnë pjellorinë e grave. Një vajzë duhet të pranojë burrin që zgjedh babai i saj. Nëse ajo sillet me një burrë tjetër, të afërmit e saj meshkuj janë të detyruar t’i vrasin të dy.
Gratë kryesisht qëndrojnë brenda. Korrespondenti i The Economist vizitoi tre fise shiite në Irakun jugor në qershor dhe u endën nëpër fshatrat e tyre. Ai nuk pa një grua të vetme pas lindjes.
Shtypja e grave nuk është e keqe vetëm për gratë, dënon burrat gjithashtu. Kjo i bën shoqëritë më të varfra dhe më pak të qëndrueshme, argumentojnë Valerie Hudson nga Universiteti Texas a & m dhe Donna Lee Bowen dhe Perpetua Lynne Nielsen nga Universiteti Brigham Young.
Disa qytete irakene janë mjaft liberale sipas standardeve të Lindjes së Mesme, por pjesa më e madhe e zonës rurale është patriarkale në kuptimin e ngushtë të fjalës. Rendi shoqëror është ndërtuar rreth grupeve të farefisnisë mashkullore. Drejtuesit janë të gjithë burra. Në shtëpi, gratë pritet t’i binden burrave, baballarëve ose vëllezërve. Në takimet fisnore, ata mungojnë. “Unë do të jem i qartë, sipas zakonit fisnor, një grua nuk ka lirinë e shprehjes,” thotë Manshad.
Grupi i farefisnisë mashkullore ka qenë njësia bazë e shumë shoqërive, nëse jo e shumicës, për pjesën më të madhe të historisë. Ajo u zhvillua si një mekanizëm vetëmbrojtës. Burrat që ishin të lidhur me njëri -tjetrin kishin më shumë gjasa të bashkoheshin kundër armiqve të jashtëm.
Nëse ata martoheshin jashtë grupit, ishin gratë që lëvizën për t’u bashkuar me burrat e tyre. (Kjo quhet martesë “patrilokale”, dhe është ende e zakonshme në shumicën e Azisë, Afrikës dhe Lindjes së Mesme.) Linja e gjakut konsiderohej se kalonte nga babai tek djali (kjo marrëveshje quhet “patrilineale”). Rolet pronësore dhe udhëheqëse gjithashtu kaluan në vijën mashkullore. Vajzat u vlerësuan për aftësinë e tyre për të lindur djem. U krijuan rregulla strikte për të siguruar dëlirësinë e grave.
Rregulla të tilla u krijuan për një botë pa shtete moderne për të mbajtur rendin, ose kontracepsionin modern. Në vendet e pasura, liberale, ideja e grupit të farefisnisë mashkullore si bllok ndërtues i shoqërisë është zbehur shumë kohë më parë. Diku tjetër, është çuditërisht e zakonshme. Si një grup që përkrah një version ekstrem të tij sapo ka marrë pushtetin në Afganistan, ia vlen të shikohet se si funksionojnë shoqëri të tilla.
Në “Rendi i Parë Politik: Si Formon Seksi Qeverisjen dhe Sigurinë Kombëtare në të gjithë botën”, zonjat Hudson, zonja Bowen dhe zonja Nielsen rendisin 176 vende në një shkallë nga 0 në 16 për atë që ata e quajnë “sindromi patrilineal/vëllazëror”. Kjo është një përbërje e gjërave të tilla si trajtimi i pabarabartë i grave në ligjin familjar dhe të drejtat pronësore, martesa e hershme për vajzat, martesa patrilokale, poligamia, çmimi i nuses, preferenca e djalit, dhuna ndaj grave dhe qëndrimet shoqërore ndaj saj (për shembull, shihet përdhunimi si krim pronësor kundër burrave?).
Demokracitë e pasura bëjnë mirë, Australia, Suedia dhe Zvicra të gjitha menaxhojnë rezultatin më të mirë të mundshëm zero. Iraku shënon një pikë të mjerueshme 15, niveli me Nigerinë, Jemenin dhe Afganistanin (para-talebanë). Vetëm Sudani i Jugut bën më keq. Rezultatet mizore nuk janë të kufizuara në vendet e varfra (Arabia Saudite dhe Katari bëjnë tmerrësisht), as ato muslimane (India dhe shumica e Afrikës nën-Sahariane gjithashtu bëjnë keq). Në përgjithësi, autorët vlerësojnë se 120 vende janë ende të ndikuar deri diku nga kjo sindromë.
Si një patriark, Manshad pritet të zgjidhë problemet që i sjellin fiset e tij. Shumë përfshijnë gjakderdhje. Dje, thotë ai, ai duhej të zgjidhë një mosmarrëveshje mbi tokën. Burra nga një fis tjetër po gërmonin rërën për të bërë çimento në një copë tokë që ata dhe fisi i zotit Manshad pretendojnë. Filluan të shtënat. Një burrë u godit në kofshë. Një armëpushim u thirr për të diskutuar kompensimin, të ndërmjetësuar nga një fis i tretë. Në një incident të veçantë pesë ditë më parë, tre burra u vranë në një grindje për një kamion. Ne kemi “shumë probleme si kjo”, psherëtin sheiku.
Policia irakiane ngurron të ndërhyjë në vrasjet fisnore. Fajtori ndoshta është i armatosur. Nëse ai vdes duke i rezistuar arrestimit, të afërmit e tij meshkuj do të ndiejnë një detyrë morale për të vrarë oficerin që qëlloi ose, nëse nuk e bën këtë, një nga kolegët e tij. Pak policë duan të zgjedhin një luftë të tillë. Është shumë më e lehtë të lejosh fiset të zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre.
Rezultati është se kodet e vjetra të nderit shpesh e shkelin ligjin irakian (dhe gjithashtu, pëshpëritni, shkrimin islam, i cili zakonisht është më i butë). Ciklet e hakmarrjes mund të dalin jashtë kontrollit. “Kalimtarët e pafajshëm po vriten,” ankohet Muhammed al-Zadyn, i cili këshillon guvernatorin e Basrës, një qytet jugor, për çështjet e fiseve. “Lufta e fundit me armë ishte pardje,” thotë ai. Muajin e mëparshëm ai kishte ndihmuar në zgjidhjen e një grindjeje tjetër, e cila datonte nga një vrasje në 1995 dhe që atëherë kishte përfshirë vrasje pa para. Zadyn ka dy plagë plumbi në kokë, të shkaktuara pasi ai dënoi shkundjen fisnore të firmave të naftës.
Telefoni i tij bie, një grindje tjetër ka nevojë për ndërmjetësim. Një grua u akuzua për marrëdhënie seksuale jashtë martese. Deri më tani, shtatë persona janë vrarë mbi të dhe pesë janë plagosur ditët e fundit. Për shkak se dy nga të vrarët ishin pleq, të afërmit e tyre thonë se ata duhet të vrasin dhjetë nga fisi tjetër për të arritur barazinë. Zadyn ka një natë të zënë përpara.
Besnikëria e klanit mund të dëmtojë shtetin. Kur një anëtar i klanit merr një punë në ministrinë e shëndetësisë, ai mund të ndiejë një detyrë më të fortë për të punësuar kushërinjtë e tij të pakualifikuar dhe për të drejtuar kontrata për të afërmit e tij sesa për të përmirësuar shëndetin e kombit. Kjo ndihmon në shpjegimin pse ministritë irakene janë kaq të korruptuara.
Dhe kur shteti shihet si burim plaçkësie, njerëzit luftojnë për të. Iraku pa pesë grusht shteti midis pavarësisë në 1932 dhe marrjes së pushtetit nga Saddam Hussein në 1979; që atëherë ajo ka pushtuar dy fqinjë, është pushtuar nga Shtetet e Bashkuara, shihen xhihadistët që krijuan një kalifat, kurdët në fakt u shkëputën dhe milicitë shiite, disa të mbështetura nga Irani, u bënë pothuajse aq të fuqishme sa qeveria. Është e qartë se jo të gjitha këto mund të fajësohen për klanet patriarkale. Por të gjithë nuk mund të fajësohen as për të huajt.
Zonja Hudson dhe bashkautorët e saj testuan lidhjen midis sindromës së tyre patrilineale dhe paqëndrueshmërisë së dhunshme politike. Ata drejtuan regrese të ndryshme në 176 vendet e tyre, duke kontrolluar për gjëra të tjera që mund të nxisnin konfliktet, të tilla si grindjet etnike dhe fetare, historia koloniale dhe kategori të gjera kulturore si myslimane, perëndimore dhe hindu.
Ata nuk vërtetuan se sindroma shkaktoi paqëndrueshmëri, kjo do të kërkonte ose të dhëna gjatësore që ende nuk ishin mbledhur ose eksperimente natyrore që janë praktikisht të pamundura me vende të tëra. Por ata gjetën një lidhje të fortë statistikore. Sindroma shpjegoi tre të katërtat e ndryshimit në rezultatin e një vendi në indeksin e Shteteve të brishta të përpiluar nga Fondi për Paqen, një qendër studimi në Uashington. Ishte kështu një parashikues më i mirë i paqëndrueshmërisë së dhunshme sesa të ardhurat, urbanizimi ose një masë e qeverisjes së mirë nga Banka Botërore.
Autorët gjithashtu gjetën dëshmi se patriarkalizmi dhe varfëria shkojnë paralelisht. Sindroma shpjegoi katër të pestat e ndryshimit në sigurinë ushqimore dhe katër të pestat e ndryshimit në rezultatet në Indeksin e Zhvillimit Njerëzor të OKB-së, i cili mat gjëra të tilla si jetëgjatësia, shëndeti dhe arsimi. “Duket sikur mënyra më e sigurt për të mallkuar kombin tënd është të nënshtrosh gratë e tij,” përfundojnë ata.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Karrierë? Kurrë me kohë të pjesshme!
