A mund të ishte ndryshe shpërbërja e Jugosllavisë, më pak e përgjakshme, më pak brutale dhe në fund lind pyetja nëse shpërbërja e ish-shteteve socialiste mund të kishte ndodhur pa luftë?
Kur në fillim të kësaj jave kryeministri shqiptar, Edi Rama, në një intervistë për mediat spanjolle, duke folur për situatën aktuale politike në Ballkanin Perëndimor, tha se pa njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Serbia, nuk do t’i jepet fund procesit të shpërbërjes së Jugosllavisë, jehona e fjalëve të tij çuditërisht hasi në heshtje.
Ndoshta arsyeja për këtë është se situata e tensionuar politike në veri të Kosovës nuk e ka lejuar publikun të interpretojë më në hollësi fjalët e Ramës, edhe pse kryeministri shqiptar i shqiptoi ato pikërisht në kontekstin e konflikteve të fundit midis Serbisë dhe Kosovës.
“Gjithsesi që Kosova është problemi i fundit, ende i hapur dhe i pazgjidhur nga shpërbërja e Jugosllavisë dhe pa dyshim njohja e Kosovës si shtet sovran i pavarur nga Serbia është kapitulli i fundit në historinë e dhimbshme të shpërbërjes së Jugosllavisë”, tha Rama.
“Ne e dimë shumë mirë se qëndrimi i Spanjës nuk ka të bëjë me asnjë problem që lidhet me shqiptarët ose me vetë Kosovën, por ka të bëjë me historinë dhe problemet e saj të brendshme. Ne duhet të jemi shumë të qartë këtu, sepse nuk ka asnjë krahasim të mundshëm midis problemeve të brendshme të Spanjës, të lidhura me lëvizjet e pavarura ose separatiste dhe ndarjes së Kosovës nga Serbia”, tha Rama, për të cilin tensionet brenda “procesit të paqes” janë krejt normale, shkruan Al Jazeera Balkans.
“Kapitulli i fundit” i shpërbërjes së Jugosllavisë
“Tensionet janë pjesë e atij procesi. Ne nuk mund të presim që procesi i paqes të ecë pa probleme dhe pa tensione. Lajmi i mirë këtu është se tensionet rriten dhe zhduken, sepse të dyja palët janë ende duke komunikuar dhe po përpiqen të gjejnë zgjidhjet e nevojshme për njerëzit”, tha Rama.
Çështja e pavarësisë së Kosovës, si akti i fundit i dramës së përgjakshme të shpërbërjes së Jugosllavisë, është një ide që ndoshta nënkupton një të ardhme të mbushur me paqe, por sa e realizueshme mund të jetë në një vështrim afatgjatë të marrëdhënieve politiko-historike në Ballkanin Perëndimor, është një çështje tjetër.
Kjo është arsyeja pse kërkuam mendimin e një profesionisti, pra një historiani, atij që merret me historinë bashkëkohore dhe historinë e Jugosllavisë socialiste.
Kur u pyet për të komentuar pretendimin e Ramës, pra për të vlerësuar se sa njohja eventuale serbe e pavarësisë së Kosovës do të jetë “kapitulli përfundimtar” në historinë e shpërbërjes së Jugosllavisë, historiani kroat Tvrtko Jakovina thotë:
“Fatkeqësisht, si historian, unë kurrë nuk mund të pretendoj se diçka do të jetë fillimi ose se diçka është fundi absolut, ashtu siç mund të flasim gjithmonë për fillimet në mënyra të ndryshme. Unë mendoj se njohja eventuale e Republikës së Kosovës nga Republika e Serbisë do të jetë një konfirmim dhe një nga përfundimet e mundshme të asaj që ndodhi në Evropën Juglindore, por a është ky kapitulli i fundit – mund të jetë, mund të jetë për një kohë të gjatë kohë, por a është vërtet kështu? Unë nuk mendoj se dikush mund ta thotë me siguri”.
Në kontekstin aktual socio -politik dhe momentin historik, njohja serbe e pavarësisë së Kosovës mund të prodhojë disa forma të vlefshme politike për një periudhë më të gjatë kohore, shpjegon Jakovina.
Proceset nacionaliste, të shteteve të mëdha
“Bota po bëhet shumë mosmirënjohëse për tipat e ndryshëm të ndryshimeve. Ne mund të imagjinojmë se me tendenca të tilla, migrim dhe të tjera, mund të ndodhin kombinime që nuk i prisnim. Por, tani për tani, mendoj se njohja e Kosovës mund t’i shënojë disa gjëra për një kohë të gjatë. Sigurisht, për Serbinë, e cila në atë rast ndoshta do të presë diçka për vete nga Perëndimi, ose mund të marrë diçka nga Perëndimi, nëse është në interesin e saj. Por, a janë këto procese të përfunduara, do të thosha si profesionist – nuk janë. Pyetja është se çfarë do të ndodhë në 50, 80 ose 100 vitet e ardhshme”.
Shpërbërja përfundimtare e Jugosllavisë, siç e sheh Rama këtë proces, potencialisht, pas përfundimit të tij, mund të shkaktojë disa procese të tjera politike. Jakovina vlerëson se disa “shtete të mëdha nacionaliste” janë shumë më realiste sesa ato që do të bazoheshin në një ide të rimenduar të jugosllavizmit, transmeton Telegrafi.
“Shikoni, në të njëjtin gjurmë ne gjithmonë mund të themi se ekziston një mundësi. Por, më duket se herët a vonë mund të pritet që Kosova dhe Shqipëria do të mund të hyjnë në ndonjë lloj tjetër aranzhmani, siç bëjnë me lidhjet ekonomike dhe rrugore – në fund me filozofinë që mbizotëron në mesin e të gjithë popujve dhe popujve sllavë të jugut dhe popujve në Evropën juglindore. Këto janë ide të shteteve të fuqishme ose nacionaliste, dhe në atë kuptim është e mundur të mendohet në atë drejtim dhe jo në ndonjë rindërtim të Jugosllavisë së vjetër”.
Shikuar nga perspektiva e sotme, shpesh bëhen pyetje nëse shpërbërja e Jugosllavisë mund të kishte qenë e ndryshme, më pak e përgjakshme, më pak brutale dhe përfundimisht pyetja nëse shpërbërja e ish-shteteve socialiste mund të kishte ndodhur pa luftë.
Të mos hapen “plagët e vjetra”
“Shikoni, nuk ka detyrim historik. Ekzistojnë mundësi të ndryshme për menaxhimin e krizave dhe menaxhimin e politikave dhe zhvillimit të ngjarjeve të caktuara. Sigurisht, nuk ishte e nevojshme, sepse çekët dhe sllovakët u ndanë edhe pse këtë nuk e donin popujt, por elitat udhëhoqën në atë mënyrë dhe ishte paqësore. Bashkimi Sovjetik u shpërbë, duke lënë miliona rusë që jetojnë jashtë territorit rus, kështu që mund të ketë pasur disa analogji të tjera të bazuara në atë model “. Arsyet se pse nuk do të ndodh procesi i riorganizimit të shteteve, megjithatë nuk do të vijë, janë të qarta për historianin Jakovina. Nuk do të ketë asnjë lloj shpërbërjeje ose bashkimi të mëtejshëm sipas disa “modeleve historikisht të vjetra”, sepse një proces i tillë mund të ngre çështje që konsiderohen të mbyllura dhe përfundimtare në Evropë.
“Sidoqoftë, ky rikonfigurim i botës mund të hapë disa kufij të tjerë që u krijuan në vitin 1945. Kjo është arsyeja pse ekziston kjo frikë nga ndryshimi i kufijve në tokën evropiane. Kjo është arsyeja pse edhe ajo që ishte në tryezë për një kohë – që Kosova dhe Serbia mund të jenë në gjendje të bien dakord për një shkëmbim territoresh – është refuzuar aq ashpër nga Gjermania dhe Angela Merkel, sepse të kjo të përkujtonte ose mund të kishte hapur një numër të ngjashëm të çështjeve kufitare të pazgjidhur ose të zgjidhura prej kohësh midis gjermanëve ose italianëve. Pavarësisht nëse ishte e nevojshme apo jo – ndodhi. Historianët mund të shpjegojnë pse ndodhi diçka”, përfundoi historian Jakovina.
