Për më shumë se gjysmën e dekadës së fundit, fjala operative në sektorin e energjisë ishte “bollëk”. Një industri që kishte kërkuar prej kohësh të raciononte prodhimin e lëndëve djegëse fosile për të mbajtur çmimet e larta papritmas u gjend e mbytur me furnizim të tepërt, pasi bumi i argjilës amerikane uli çmimin e naftës në të gjithë botën dhe burimet e energjisë së pastër, të tilla si era dhe dielli, konkurruan me lëndë djegëse të tjera të përdorura për prodhimin e energjisë, të tilla si qymyri dhe gazi natyror.
Javët e fundit, megjithatë, është mungesa e energjisë, dhe jo një bollëk e saj, ajo që ka tërhequr vëmendjen e botës. Në sipërfaqe, manifestimet e saj janë kryesisht të palidhura. Kamionët e ngatërruar të Britanisë po vuajnë nga mungesa e shoferëve për të furnizuar benzinë. Ndërprerjet e energjisë në pjesë të Kinës pjesërisht rrjedhin nga përpjekjet e vendit për të frenuar emetimet. Pakësimi i rezervave të thëngjillit në stacionet e energjisë në Indi lidhet me një rritje të çmimit të importeve të mallrave.
Megjithatë, një faktor themelor pritet të përkeqësojë akoma më shumë mungesën në vitet e ardhshme: një rënie në investimet në puset e naftës, shpërndarësit e gazit natyror dhe minierat e qymyrit. Ky është pjesërisht një hangover nga periudha e bollëkut, me vite të mbinvestimit duke shkaktuar më shumë disiplinë kapitale. Është gjithashtu rezultat i presioneve në rritje për të dekarbonizuar.
Këtë vit mungesa e investimeve është një nga arsyet kryesore pse çmimet e të tre mallrave të energjisë janë rritur. Nafta kaloi 81 dollarë për fuçi pasi Organizata e Vendeve Eksportuese të Naftës (OPEC) dhe aleatët si Rusia të cilët janë pjesë e aleancës OPEC+, iu rezistuan thirrjeve për të rritur prodhimin në një takim më 4 tetor.
Përmbysja potencialisht inflacioniste nuk do të jetë e mirë për një botë që ende merr pjesën më të madhe të energjisë nga lëndët djegëse fosile. Por të paktën mund të përshpejtojë kalimin në burime më të gjelbra dhe më të lira të energjisë.
Filloni me naftën, një industri që ka nevojë për ri-investime të vazhdueshme vetëm për të qëndruar në vend. Një rregull i përgjithshëm është që kompanitë e naftës supozohet të ndajnë rreth katër të pestat e shpenzimeve të tyre kapitale çdo vit vetëm për të ndaluar nivelin e tyre të rezervave nga shterimi. Megjithatë, niveli vjetor i industrisë ka rënë nga 750 miliardë dollarë në 2014 (kur çmimet e naftës tejkaluan 100 dollarë për fuçi) në rreth 350 miliardë dollarë këtë vit, llogarit Saad Rahim nga Trafigura, një tregtar i madh i mallrave. Goldman Sachs, një bankë, thotë se gjatë së njëjtës periudhë, numri i viteve të prodhimit aktual të mbajtur në rezerva në disa nga projektet më të mëdha në botë ka rënë nga 50 në rreth 25. Një ngërç furnizimi u shmang përkohësisht vitin e kaluar, sepse pandemia covid-19 mbuloi kërkesën për naftë. Por sapo ekonomia botërore filloi të rimëkëmbet, ishte vetëm çështje kohe para se të fillonte të shfaqet një shtrëngim.
Industria zakonisht do t’i përgjigjet kërkesës së fortë dhe çmimeve më të larta duke investuar për të shpuar më shumë naftë. Por kjo është më e vështirë në një epokë të dekarbonizimit. Si fillim, kompanitë e mëdha të naftës të sektorit privat, të tilla si ExxonMobil dhe Royal Dutch Shell, janë duke u bërë presion nga investitorët që të trajtojnë investimet në naftë dhe gaz. Kjo ndodh sepse aksionerët e tyre konsiderojnë se kërkesa për naftë përfundimisht do të arrijë kulmin, duke i bërë projektet afatgjata joekonomike, ose sepse ata preferojnë të mbajnë aksione në kompanitë që mbështesin kalimin në energji të pastër. Edhe pse çmimet po rriten, investimet në naftë duket se nuk do të rriten. The Economist shikoi parashikimet e shpenzimeve kapitale për 250 prodhuesit më të mëdhenj të mallrave në botë në 2022 në krahasim me vitin 2019. Ndërsa minatorët dhe firmat bujqësore parashikojnë rritje të mëdha në capex, investimet në energji pritet të bien me 9%të tjera. Firmat e naftës në vend të kësaj po japin para të tepërta për aksionarët.
Një faktor tjetër që pengon investimet në naftë është sjellja e vendeve të OPEC+. Gjysmë dekada e çmimeve relativisht të ulëta gjatë “epokës së bollëkut”, e cila arriti nadirin e saj me një kolaps çmimi në fillim të pandemisë, shkatërroi arkën shtetërore. Kjo shkurtoi fondet për investime. Ndërsa çmimet rikuperohen, përparësia e qeverive nuk është të zgjerojë kapacitetin e prodhimit të naftës, por të rrisë buxhetet kombëtare. Për më tepër, prodhuesit shtetërorë janë të kujdesshëm, të shqetësuar se një shpërthim i ri i rasteve të Covid-19 mund të godasë përsëri kërkesën. Dhe siç thotë Oswald Clint i Bernstein, një firmë investimesh, shumë po pyesin “Pse të mos ngasësh këtë çmim të lartë për një kohë?” Në çdo rast, edhe nëse tubimi do të frymëzonte përfundimisht investimet, do të duheshin disa vjet për të rritur në mënyrë kuptimplotë prodhimin.
Investimi më i ulët në naftë ka një efekt derdhës në prodhimin e gazit natyror, i cili shpesh është një nënprodukt i shpimit për naftë të papërpunuar. Shtuar kësaj është një mungesë e terminaleve të gazit të lëngshëm natyror (LNG) për transportimin e gazit nga vendet ku mbetet relativisht e lehtë për të hyrë (Amerikë) në ato ku është më e paktë (Azi dhe Evropë). Duke pasur parasysh kohën e gjatë që duhet për të ndërtuar objekte, mungesa e kapacitetit terminal rezervë në Amerikë pritet të zgjasë të paktën deri në vitin 2025.
Investimi në thëngjill termik është më i dobëti nga të gjithë. Edhe në Kinë dhe Indi, të cilat kanë tubacione të mëdha të termocentraleve të reja me qymyr, gjendja shpirtërore ka ndryshuar kundër karburantit më të ndotur fosil. Megjithatë, me Kinën që potencialisht po shkon drejt një dimri të ftohtë dhe India po lufton me furnizimet, mund të jetë në hovin e uraganit të saj të fundit.
E gjithë kjo i vë prodhuesit e lëndëve djegëse fosile në një gjendje të vështirë. Një rënie e investimeve mund të bëjë të mundur që disa investitorë të naftës, gazit dhe qymyrit të dalin si banditë. Por sa më gjatë çmimet të qëndrojnë të larta, aq më shumë ka gjasa që kalimi në energjinë e pastër të varrosë në fund industrinë e karburanteve fosile. Konsumatorët, ndërkohë, duhet të përgatiten për më shumë mungesa. Epoka e bollëkut ka vdekur.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
