Dekarbonizimi është një proces i ndërlikuar pasi nënkupton një rimendim të mënyrës sesi ekonomitë tona mund të funksionojnë pa probleme. Aktualisht, sistemet e energjisë neutrale ndaj klimës kërkojnë sasi të konsiderueshme të lëndëve të para kritike për instalimet e energjisë së rinovueshme dhe zgjidhjet e ruajtjes.
Ndërsa synimet klimatike bëhen më ambicioze, çmimet e lëndëve të para po rriten, duke i bërë investimet e rinovueshme pak më të shtrenjta dhe më të ekspozuara ndaj tensioneve gjeopolitike.
Problemet e lidhura me pandeminë me investimet, zinxhirët e furnizimit dhe logjistikën e kanë komplikuar më tej situatën. Zhvilluesit evropianë të sistemit fotovoltaik raportuan së fundmi se panelet diellore, të prodhuara kryesisht në Kinë, janë më të shtrenjta dhe më të vështira për t’u gjetur në treg se më parë. Sipas ekspertëve, çështje të tilla do të jenë me ne edhe për disa vite në vijim.
Paqëndrueshmëria e çmimeve të mallrave
“Çmimet e një sërë materialesh janë rritur ndjeshëm muajt e fundit, por sigurisht që çmimet e naftës dhe gazit natyror janë rritur ndjeshëm gjithashtu”, tha për DW Dolf Gielen, drejtor i Qendrës së Inovacionit dhe Teknologjisë IRENA. IRENA është Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë së Rinovueshme.
Eksperti i planifikimit të energjisë shtoi se kërkesa më e lartë për lëndët e para të shkaktuara nga lëvizja e e-mobilitetit ishte e madhe “sepse shumë fabrika të reja baterish po ndërtohen”.
Megjithatë, pasiguria vazhdon se nga çfarë do të bëhen gjeneratat e ardhshme të baterive. “Si do të duken saktësisht bateritë, është ende një pikëpyetje,” tha Gielen. “Disa vite më parë, të gjithë flisnin për kobaltin, por tani duket se sasitë e nevojshme të kobaltit janë dukshëm më të ulëta se sa pritej më parë. Përzierja e materialeve të katodës në të ardhmen është ende e pasigurt.”
Projektet e mëdha të minierave kërkojnë të paktën disa vjet për t’u materializuar dhe kërkojnë siguri afatgjatë të planifikimit, veçanërisht në dritën e paqëndrueshmërisë së lartë të çmimeve. Çmimet e litiumit ranë në vitin 2017, por më shumë se dyfishuan në muajt e fundit, duke u ngjitur në nivele të reja rekord. Sipas Gielen, ne duhet të mësohemi me luhatje të tilla.
Duke kërkuar për litium dhe nikel
“Sa i përket litiumit, ne kemi nevojë për një rritje pesëfish në miniera këtë dekadë, por ka shumë kapacitete të reja duke u zhvilluar,” argumentoi Gielen.
Litiumi, materiali që nevojitet më shumë, veçanërisht për prodhimin e baterive, është i disponueshëm në disa rajone. Prandaj, vetë minierat nuk janë një faktor aq i madh strategjik, por përpunimi është, këmbëngul eksperti. “Kina ka një pozitë dominuese në përpunimin e litiumit me bateri dhe kompanitë kineze po blejnë shumë kapacitete të reja të furnizimit me litium.”
Në afat të mesëm, çdo tension gjeopolitik i lidhur me litiumin ka shumë të ngjarë të kapërcehet përmes objekteve të reja të minierave dhe përpunimit në BE. Mundësitë e furnizimit ekzistojnë në Republikën Çeke, Portugali, Spanjë dhe Gjermani, si dhe në vende të tjera evropiane, duke përfshirë Mbretërinë e Bashkuar dhe Serbinë. Megjithatë, pranimi lokal i projekteve të reja minerare mbetet problem.
Nikeli është minerali tjetër kyç i papërpunuar për bateritë. “Indonezia është vendosur të bëhet prodhuesi kryesor i nikelit, duke zëvendësuar Filipinet në vendin e parë,” vuri në dukje Gielen. “Kina po përpunon përsëri pjesën më të madhe të burimit. Megjithatë, Indonezia po i kthen politikat e vjetra dhe kërkon që nikeli të përpunohet drejtpërdrejt në vend. Pra, Kina dhe Indonezia kanë vendosur të dominojnë tregun e nikelit.”
Në përgjithësi, kërkesa për nikel pritet të dyfishohet në 10 vitet e ardhshme. BE ka depozitat e veta, duke përfshirë në Finlandë dhe në Kaledoninë e Re, një grup ishujsh të Paqësorit që i përkasin Francës.
Aty ku fshihen tokat e rralla
Tokat e rralla, të cilat nevojiten edhe për magnet, janë pjesa e tretë në këtë enigmë të tranzicionit të energjisë. Kina është përpara Evropës dhe Amerikës, thotë Beata Javorcik, kryeekonomiste në Bankën Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim.
“Deri në vitin 2010 Kina kishte kontrolluar mbi 90% të minierave të tokave të rralla”, tha ajo për DW. “Ajo e befasoi botën duke vendosur kufizime të eksportit. SHBA dhe BE kundërshtuan vendimin dhe fituan, por ka disa frikë se kufizimet e eksportit mund të kthehen.”
Kina nuk është i vetmi vend që vendosi kufizime në eksport. “Edhe pse kufizimet e eksportit janë të paligjshme sipas rregullave të OBT-së, ato ndodhin,” tha Javorcik.
Ekonomisti me bazë në Londër shpjegon se lidhjet e forta ndërkombëtare janë çelësi për një treg të mirëfunksional të materialeve kritike.
Përveç marrëdhënieve të ndërlikuara midis SHBA-së dhe Kinës, tensionet mund të shfaqen gjithashtu si pasojë e përpjekjes së BE-së për të shmangur rrjedhjen e karbonit, që do të thotë sjelljen e kompanive për të zhvendosur prodhimin me intensitet karboni jashtë vendit ku mund të ketë standarde më të dobëta.
“Blloku po punon për një Mekanizëm të Rregullimit të Kufirit të Karbonit (CBAM) për të mbrojtur kompanitë me bazë në BE që investojnë në qëndrueshmëri nga konkurrentët pa marrëveshje të tilla. Pyetja është: A do t’i nënshtrohen CBAM importet e tokave të rralla të përpunuara?,” pyeti Javorcik.
Opsionet dhe alternativat e BE-së
Institucionet e BE-së po punojnë gjithashtu në disa programe për të mbështetur krijimin e një zinxhiri furnizimi lokal për prodhimin e baterive të drejtuar nga tregu.
Në fillim të këtij muaji, Neo Performance Materials i Kanadasë njoftoi planet e investimit në tokat e rralla të Estonisë. Furnizuesi i materialeve të avancuara mund të prodhojë gjithashtu magnet të përhershëm deri në vitin 2024.
Pavarësisht investimeve të fundit, BE-ja ende varet nga importet e tokave të rralla, baterive dhe moduleve PV. Megjithatë, blloku është i fortë në sektorin e erës.
“Rreth 99% e turbinave me erë të instaluara në Evropë prodhohen në kontinent. Meqenëse kompanitë evropiane janë në krye të fushës, ne mund të vendosim standarde teknologjike ndërkombëtare,” tha Alexander Vandenberghe, menaxher i kërkimit dhe inovacionit në Shoqatën Wind Europe, duke shtuar se turbinat me erë nuk do të ndryshonte në mënyrë drastike në vitet e ardhshme.
Prandaj, nevoja e industrisë së erës për lëndë të para kritike është e planifikuar, duke krijuar njëfarë sigurie për sektorin e minierave. Në të njëjtën kohë, industria e erës së BE-së varet fuqishëm nga importet e tokave të rralla. Rritjet drastike të çmimeve mund të ngadalësojnë zgjerimin e sektorit.
Gjatë pesë viteve të ardhshme, sektori evropian i erës ka të ngjarë të vuajë pavarësisht prodhimit vendas. “Çmimet e larta aktuale të lëndëve të para e bëjnë më të vështirë për kompanitë evropiane të erës,” përfundoi Christoph Zipf, menaxher i komunikimit në Wind Europe.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Deutsche Welle
