Viti i ardhshëm do të shënojë 50 vjet që kur Presidenti i SHBA Richard Nixon udhëtoi në Kinë për t’u takuar me Kryetarin e Partisë Komuniste të Kinës Mao Zedong dhe Kryeministrin kinez Zhou Enlai – një hap i madh drejt rivendosjes së marrëdhënieve pas dekadash armiqësie.
Gjysmë shekulli më vonë, përparimi që ata filluan ka humbur dhe presidenti i SHBA Joe Biden është pjesërisht fajtor.
Dallimet ideologjike midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës në 1972 nuk mund të ishin më të forta. Por të dyja palët i kuptuan përfitimet e mëdha të një detentimi. Duke izoluar Bashkimin Sovjetik, ata shpejtuan fundin e Luftës së Ftohtë. Dhe duke i mundësuar Kinës të zhvendosë fokusin e saj drejt zhvillimit paqësor ekonomik, ata forcuan prosperitetin global për dekadat në vijim.
Falë fuqisë së madhe të punës dhe tokës së bollshme, Kina u bë një fuqi prodhuese, duke u mundësuar firmave ndërkombëtare të ulin kostot e tyre të prodhimit dhe të ofrojnë mallra më të përballueshme për konsumatorët. Me kalimin e kohës, të ardhurat kineze u rritën dhe prodhimi me kosto të ulët filloi të lëvizte diku tjetër. Por progresi ekonomik i Kinës – në veçanti, kërkesa në rritje nga tregu i saj masiv i brendshëm – ka vazhduar të përfitojë nga pjesa tjetër e botës.
Në fakt, siç kanë theksuar Charles Goodhart dhe Manoj Pradhan, bota i detyrohet periudhës së uljes së luhatshmërisë makroekonomike që zgjati nga vitet 1980 deri në 2007 – kryesisht integrimit të Kinës në ekonominë globale. SHBA mori
shpërblime nga rritja e Kinës gjatë kësaj periudhe.
Por SHBA bëri edhe disa gabime strategjike.
Fundi i Luftës së Ftohtë i dha vendit një mundësi të paprecedentë për të përditësuar rendin botëror për një epokë të përcaktuar nga sfida dhe rivalitete të reja.
Por, siç është ankuar Richard Haass, ajo e humbi atë mundësi.
Ndërkohë, SHBA-ja nuk arriti të përshtatej me një ekonomi globale në ndryshim. Kur miliona amerikanë humbën vendet e punës në prodhim, ata fajësuan tregtinë, veçanërisht me Kinën, edhe pse teknologjia luajti një rol shumë më të madh.
Rënia e të ardhurave të klasës së mesme dhe rritja e pabarazisë e shtuan pakënaqësinë.
Kriza financiare e 2008-ës i shkaktoi këto zhgënjime në tepricë. Përtej nxjerrjes në pah të dështimit të plotë të qeverisë për të mbajtur nën kontroll sektorin financiar, kriza tregoi se pozicioni i Amerikës në krye të rendit ekonomik global nuk ishte më i padiskutueshëm.
Donald Trump fitoi si president i Shtëpisë së Bardhë në vitin 2016 duke ndjerë – dhe më pas duke nxitur – frikën dhe frustrimet në rritje të votuesve dhe duke e portretizuar humbjen e epërsisë amerikane si një kërcënim ekzistencial për të cilin Kina duhet të fajësohej.
Por ai hoqi dorë nga angazhimet, duke tjetërsuar aleatët dhe duke dështuar të hartojë ndonjë gjë afër një strategjie koherente për trajtimin e sfidave të përbashkëta.
Lufta e tij tregtare kundërproduktive me Kinën është një rast i tillë.
Megjithatë, Trump nuk ishte i vetëm në shikimin e Kinës si një kërcënim të madh që duhet të frenohet. Kjo shumë është bërë e qartë nën administratën Biden, e cila, pavarësisht se ka ndryshuar shumë nga politikat e tjera të Trump, ka mbajtur një linjë të ashpër ndaj Kinës dhe madje po përpiqet të krijojë një koalicion demokracish për ta kontrolluar atë.
Pas katër viteve të trazuara të Trumpit në detyrë, Biden pati një mundësi për të krijuar një rivendosje, duke u angazhuar në mënyrë konstruktive me Kinën, si dhe me Rusinë, për të kuptuar se si të menaxhonte një botë shumëpolare. Në vend që ta kapte atë, ai ka krijuar ndjenjën se vendeve mund të kenë nevojë të zgjedhin një anë në rivalitetin SHBA-Kinë.
Duke pasur parasysh reputacionin e goditur global të Amerikës, Biden mund të zbulojë se kjo qasje nuk prodhon një rezultat krejtësisht të favorshëm. Edhe fuqitë evropiane kanë vendosur një ton më të butë ndaj Kinës – me të cilën ata mbajnë lidhje thelbësore ekonomike – dhe kanë shprehur dëshirën për të shmangur një strategji tepër të militarizuar.
Pavarësisht nëse SHBA-së i pëlqen apo jo, një rend shumëpolar është në shumë mënyra tashmë këtu. Siç tregojnë studimet e fundit nga Qendra Belfer e Harvardit, Kina po arrin me shpejtësi SHBA-në përsa i përket teknologjisë dhe aftësive ushtarake, megjithëse SHBA-ja ende kryeson në financa, kërkime dhe zhvillim, arsim dhe akses në talentet globale.
Për më tepër, ndryshe nga gjatë Luftës së Ftohtë, fuqitë kryesore globale – veçanërisht SHBA-ja dhe Kina – janë homologe ekonomike. Siç tregoi një studim RAND i vitit 1988, PBB-ja e Bashkimit Sovjetik arriti kulmin në 60% të PBB-së së SHBA-së në vitin 1977. Ndërsa Bashkimi Sovjetik shpenzonte 15-17% të PBB-së për mbrojtjen – tre herë më shumë se pjesa në SHBA – të ardhurat e tij për frymë arrinin në vetëm gjysma e Amerikës.
Në të kundërt, Kina dhe Rusia së bashku përbëjnë rreth 77% të PBB-së së SHBA-së në terma aktualë të dollarit dhe 137% sipas barazisë së fuqisë blerëse. Për më tepër, SHBA është rënduar nga borxhi, i cili është rritur në 29.2 trilion dollarë. Në 122% të PBB-së, raporti i borxhit ndaj PBB-së së Amerikës tani tejkalon kulmin e Luftës së Dytë Botërore prej 119% të PBB-së.
Kriza financiare e 2008-ës i shkaktoi këto zhgënjime në tepricë. Përtej nxjerrjes në pah të dështimit të plotë të qeverisë për të mbajtur nën kontroll sektorin financiar, kriza tregoi se pozicioni i Amerikës në krye të rendit ekonomik global nuk ishte më i padiskutueshëm. Ndërsa SHBA shkaktoi krizën dhe vuajti nga një recesion, rritja e Kinës nuk ra kurrë nën 6%, dhe paketa masive stimuluese e vendit e vitit 2009 ndihmoi në rimëkëmbjen globale duke rritur çmimet e mallrave.
Donald Trump fitoi Shtëpinë e Bardhë në vitin 2016 duke ndjerë – dhe më pas duke nxitur – frikën dhe frustrimet në rritje të votuesve dhe duke e portretizuar humbjen e epërsisë amerikane si një kërcënim ekzistencial për të cilin Kina duhet të fajësohej. Por larg nga “ta bënte Amerikën sërish të madhe”, Trump gërryen më tej pozitën globale të vendit duke braktisur angazhimet, duke tjetërsuar aleatët dhe duke dështuar të hartojë ndonjë gjë afër një strategjie koherente për trajtimin e sfidave të përbashkëta. Lufta e tij tregtare kundërproduktive me Kinën është një rast i tillë.
Megjithatë, Trump nuk ishte i vetëm në shikimin e Kinës si një kërcënim të madh që duhet të frenohet.
Kjo shumë është bërë e qartë nën administratën Biden, e cila, pavarësisht se ka ndryshuar shumë nga politikat e tjera të Trump, ka mbajtur një qëndrim të ashpër ndaj Kinës dhe madje po përpiqet të krijojë një koalicion demokracish për ta kontrolluar atë.
Pas katër viteve të trazuara të Trumpit në detyrë, Biden pati një mundësi për të krijuar një rivendosje, duke u angazhuar në mënyrë konstruktive me Kinën, si dhe me Rusinë, për të kuptuar se si të menaxhonte një botë shumëpolare.
Duke pasur parasysh reputacionin e goditur global të Amerikës, Biden mund të zbulojë se kjo qasje nuk prodhon një rezultat krejtësisht të favorshëm.
Pavarësisht nëse SHBA-së i pëlqen apo jo, një rend shumëpolar është tashmë këtu.
Siç tregojnë studimet e fundit nga Qendra Belfer e Harvardit, Kina po arrin me shpejtësi SHBA-në përsa i përket teknologjisë dhe aftësive ushtarake, megjithëse SHBA-ja ende kryeson në financa, kërkime dhe zhvillim, arsim dhe akses në talentet globale.
Për më tepër, ndryshe nga gjatë Luftës së Ftohtë, fuqitë kryesore globale – veçanërisht SHBA-ja dhe Kina – janë homologe ekonomike.
Në të kundërt, Kina dhe Rusia së bashku përbëjnë rreth 77% të PBB-së së SHBA-së në terma aktualë të dollarit dhe 137% sipas barazisë së fuqisë blerëse.
Otto von Bismarck, vërejti se në një rend botëror të dominuar nga pesë shtete, është gjithmonë e
synuar të jesh pjesë e një grupi prej tre prej tyre. Siç ka vënë në dukje ish-sekretari amerikan i Shtetit, Henry Kissinger, kjo nënkupton se në një rend tre-vendesh, duhet të dëshironi të jeni në grupin e dy prej tyre.
SHBA-ja duhet ta kuptojë mirë pse Rusia është kaq e shqetësuar për anëtarësimin e Ukrainës në NATO dhe pse Kina nuk do të pranojë asnjë shpallje të pavarësisë nga Tajvani apo militarizimin e saj nga fuqitë e huaja.
SHBA nuk do të toleronte raketat sovjetike në Kubë në 1962, apo jo?
Hegjemonia amerikane ka marrë fund. Por një ekuilibër i qëndrueshëm global i fuqisë është i arritshëm.
Burimi: Project Syndicate
Përktheu dhe përshtati: Konica.al
