Ndërsa Gabriel Oktay Cili punon në dyqanin e tij të vogël të argjendit me panele druri në zemër të qytetit juglindor turk të Mardinit, disa njerëz i lëshojnë bizhuteritë e dëmtuara, të cilat ai i riparon me një ndezës dekadash të vjetër. Por shumica e vizitorëve vijnë për të porositur dhe marrin verën e tij të ëmbël, pikante të bërë në shtëpi.
Në dy dekadat e fundit, kantina të shumta butikësh janë krijuar anembanë Turqisë, duke konkurruar në një industri në lulëzim të verës. Disa pronarë po punojnë për të sjellë praktikat evropiane të prodhimit të verës në Turqi, ndërsa të tjerë, si Cili, po përpiqen të ringjallin traditat e lashta të prodhimit të verës në rajon.
Cili, 43 vjeç, është asirian, një anëtar i komunitetit të lashtë të krishterë që ka jetuar në zonën përreth Mardinit për mijëra vjet. Ai e ka bërë verën e familjes së tij me rrush të marrë nga vreshtat lokale që nga fillimi i viteve 2000 dhe tani prodhon të paktën 1000 shishe në vit.
Megjithatë, ai është një nga shumë prodhuesit e vegjël të verës në Turqi që tani po lufton për të mbijetuar përballë krizave mjedisore dhe ekonomike në rritje, të shoqëruara nga ato që ai thotë se janë presione politike.
Turqia Lindore, si pjesa më e madhe e vendit, po përjeton një thatësirë historike. Mardini ka qenë veçanërisht i goditur, duke shënuar një rënie prej 54 për qind të reshjeve vitin e fundit. Shumica e prodhuesve të butikëve në rajon janë veçanërisht të cenueshëm ndaj thatësirës sepse nuk përdorin ujitje, duke u mbështetur në shiun natyral dhe reshjet e borës pasi kjo i jep verës një aromë dhe ngjyrë më të thellë.
Sa më pak të ketë reshje, aq më pak verëbërësit e rrushit janë në gjendje të vjelin, Cilit tashmë i është dashur të plotësojë furnizimin e tij me rrush nga jashtë rajonit, gjë që ai thotë se e bën të vështirë për të kontrollin e cilësisë.
Ndërkohë, perspektiva për dekadën e ardhshme në Turqi duket e zymtë pasi vendi pritet të goditet edhe më shumë nga thatësira, përmbytjet dhe zjarret.
Cili thotë se kjo, e kombinuar me ekonominë e sëmurë të Turqisë dhe presionin e shtetit ndaj prodhuesve të alkoolit, kërcënon biznesin e tij.
Ai thotë se industria ka nevojë për mbështetje për t’u përshtatur: “Pozicioni i shtetit për verën duhet të ndryshojë”.
Tradita e prodhimit të verës në Turqi
Fushat e Mesopotamisë ku Cili bën verën e tij kanë qenë shtëpia e verëtarëve armenë dhe asirianë për mijëra vjet, duke përfshirë edhe gjatë periudhës osmane.
Pas themelimit të Republikës Turke në vitin 1923, monopoli shtetëror Tekel u krijua për të mbikëqyrur shitjet e duhanit dhe alkoolit në Turqi. Tekel u privatizua në vitin 2003 nga qeveria e Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AK Parti) si pjesë e një marrëveshjeje kredie me Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe kjo nxiti një rilindje për prodhuesit e vegjël turq të verës.
Në vitin 2004, kishte më pak se 50 prodhues të licencuar të verës në Turqi, tani ka 184. Prodhimi vendas i verës u rrit nga pak më shumë se 28 milionë litra në 2004 në më shumë se 66 milionë litra vitin e kaluar, me 97 për qind të verës së prodhuar në Turqi tani. konsumohen në vend.
Edhe pse tregu dominohet në masë të madhe nga një pjesë e vogël e prodhuesve të mëdhenj, Doluca dhe Kavaklidere prodhojnë më shumë se 50 për qind të verës së Turqisë mes tyre, prodhuesit e butikëve janë rritur.
Can Topsakal, themeluesi i vreshtave Barbare, jetoi në Francë për vite përpara se të kthehej në Turqi dy dekada më parë. Në vitin 2000, ai gjeti një ngastër toke në Tekirdag, në rajonin e Thrakisë në veriperëndim të Turqisë, ku shpresonte se mund të bënte verëra të ngjashme me ato që donte në Francë.
Vreshtat e para, të importuara nga Franca, ata i mbollën në vitin 2001. Vjelja e parë e tyre ishte në vitin 2007 dhe vjelja e tyre e parë u lëshua në vitin 2013.
Por në të njëjtin vit, Partia AK në pushtet lëshoi një ndalim për reklamimin e produkteve të alkoolit, një nga disa masa që Topsakal thotë se ka minuar biznesin e tij dhe pasqyron qëndrimin gjithnjë e më armiqësor të qeverisë ndaj industrisë.
Partia AK ka ndaluar gjithashtu shitjen e alkoolit nga shitësit me pakicë brenda 100 metrave nga një xhami dhe pas orës 22:00, dhe ka rritur rregullisht taksat për alkoolin gjatë qëndrimit të saj gati dy dekadë. Taksa speciale e konsumit për alkoolin dhe duhanin u rrit me 17 për qind në janar 2021.
Në vitin 2020, qeveria mblodhi 12 për qind të të ardhurave të saj nga taksat, ose 20 miliardë lira (1.5 miliardë dollarë), nga alkooli.
Qeveria e udhëhequr nga AK Partia ka justifikuar kufizimet e saj për alkoolin dhe duhanin si masa të shëndetit publik dhe i ka krahasuar masat me ligje të ngjashme në Francë dhe Shtetet e Bashkuara.
“Nuk ka asnjë mënyrë që të mbroni si mënyrë jetese konsumimin e alkoolit që nuk ka asnjë përfitim për shoqërinë, por përkundrazi shkakton dëm,” tha Presidenti Rexhep Tajip Erdogan në një fjalim në vitin 2013.
Topsakal thotë se ndërsa prodhuesit më të mëdhenj ishin emra të njohur kur u vendos ndalimi i reklamave, Barbare dhe vreshtat e tjera butike kanë pasur vështirësi pasi sapo kishin filluar të vendosnin emrat e tyre.
Pavarësisht këtyre presioneve, Barbare ishte në gjendje të krijonte marrëdhënie individuale me konsumatorët që blinin verën e tyre me shumicë dhe ata e kthyen shtëpinë e familjes në vresht në një hotel.
“Tani është e gjitha fjalë për gojë,” tha Deniz Topsakal, vajza e Can Topsakal dhe tani menaxher i përgjithshëm i Barbare. “Njerëzit vijnë në hotel dhe restorant, bëjnë degustim të verës dhe e blinin verën dhe ua dërgonin miqve të tyre. Kështu bëhemi të njohur.”
Por tani shumë vreshta po luftojnë më tej mes një valute të lëkundur, inflacionit në rritje dhe një krize të kostos së jetesës në Turqi.
“Ne po luajmë kumar këtu”
Profesor Elman Bahar, i cili studion vreshtarinë dhe prodhimin e verës në Universitetin Tekirdag, thotë se vreshtat duhet të adoptojnë praktika të “bujqësisë së zgjuar”, duke përshtatur oraret e tyre të vjeljes dhe fermentimit sipas modeleve gjithnjë e më të paparashikueshme të motit të nxitura nga ndryshimet klimatike.
“Shi vjen kur nuk të nevojitet dhe nuk vjen kur ke nevojë,” tha Bahar, duke shtuar se reshjet në rajon kanë ndryshuar nga një mesatare vjetore prej 550-600 mm disa vite më parë, në 700 mm. në 2018, dhe 280 mm në 2020.
“Ne bënim strategji vjetore. Tani duhet të bëjmë strategji javore”, tha ai.
Hikmet Ataman, prodhuesi kryesor i verërave në vreshtat Arcadia në Kirklareli, Turqia veriperëndimore, thotë gjithashtu se industria e verës në Turqi duhet të drejtohet nga të dhënat në mënyrë që të mbijetojë në një klimë që ndryshon shpejt dhe e paparashikueshme.
Ai tha se kjo është veçanërisht sfiduese pasi Drejtoria Meteorologjike e shtetit (MGM) nuk lëshon të dhëna të detajuara të motit për publikun; shiu, thatësira dhe temperatura e tokës lëshohen vetëm në mesataret mujore dhe vjetore në nivel kombëtar dhe rajonal.
“Ne po luajmë kumar këtu,” tha Ataman, “Ne nuk e dimë se si do të jetë vera në pesë vjet. Nëse klima nxehet me pesë gradë, gjithçka do të vdesë.”
ka ngritur stacione meteorologjike dhe mban shënime të detajuara të cilësisë së tokës, reshjeve, prodhimit të rrushit dhe korrjeve. Kjo, sipas Ataman, u lejon atyre të përshtatin oraret e tyre të korrjes dhe fermentimit. Nëse disa rrush fshihen nga dimrat më të ftohtë dhe verat më të nxehta, ata do ta zhvendosin prodhimin e tyre në varietete të ndryshme.
Megjithatë, ende nuk ka të dhëna të mjaftueshme, tha ai.
“Nëse qeveria do të publikonte të dhëna [më të detajuara] për klimën, do të kishte sipërmarrës. Njerëzit do të investonin dhe do të hynin në industri”, tha Ataman.
Ndërkohë, edhe prodhues të tjerë verërash thonë se do të përfitonin nga një ndryshim në politikat e qeverisë. Taksat më të ulëta do t’i lejonin ata të ulin çmimet e tyre; nëse hiqet ndalimi i reklamave ose nëse lejohen të shesin në internet, ata mund të arrijnë më shumë klientë.
“Vera është një kulturë,” tha Cili, prodhuesi i verës me bazë në Mardin. “Por disa njerëz nuk e shohin kështu. Për të mbijetuar, ne kemi nevojë për mbështetje.”
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga AlJazeera
