Kur Amerika teshtin, bota ftohet. Kështu thotë thënia. Tani, ndërsa Kina fillon atë që mund të jetë ndryshimi i saj ekonomik më i gjerë në dekada, bota po përgatitet për një provë se sa i vërtetë do të jetë ky aforizëm për ekonominë e saj të dytë më të madhe dhe tregtarin më të madh.
Në një fjalim në gusht, presidenti kinez Xi Jinping nënvizoi synimet e tij për të rifokusuar prioritetet ekonomike të vendit drejt asaj që ai e përshkruan si “prosperitet të përbashkët”. Fraza, e cila që atëherë është bërë një slogan i kudondodhur në deklaratat e Partisë Komuniste Kineze dhe në raportet e publikuara nga media shtetërore, i referohet gjerësisht një përpjekjeje potencialisht transformuese për të trajtuar pabarazinë e rrënjosur thellë të të ardhurave pas ndjekjes së rritjes së frikshme për katër dekada.
Konturet e sakta të fushatës mbeten të paqarta, por goditja e Pekinit gjatë vitit të kaluar ndaj industrive të lulëzimit të fintech, edutech, pasurive të paluajtshme dhe lojërave të vendit ka dërguar tashmë kambanat e alarmit në disa nga sektorët me rritje më të shpejtë të vendit.
Në fund të vitit 2020, Kina bllokoi firmën e shërbimeve financiare Ant që të nisë atë që pritej të ishte IPO-ja më e madhe ndonjëherë. Qeveria e ka bërë më të vështirë për zhvilluesit e pronave me borxhe të thella që të kërkojnë kredi të tjera, mes shqetësimeve se gjiganti i ndërtimit Evergrande, i cili ka borxhe mbi 300 miliardë dollarë, mund të shembet dhe të rrëzojë me vete sektorin e banesave. Pekini ka ndaluar kompanitë private të shkollimit fitimprurëse, duke përmbysur një industri prej 120 miliardë dollarësh. Në fillim të dhjetorit, ndryshimet e politikës kishin fshirë 1.5 trilion dollarë në vlerat e kombinuara të aksioneve.
Analistët thonë se një sërë ekonomish të tjera në zhvillim, nga ato që ushqejnë urinë e pashuar të Kinës për lëndë të para deri tek ato që varen nga Pekini për investime, ka të ngjarë të ndjejnë gjithashtu lëkundjet.
“Do të ketë implikime të jashtme mjaft thelbësore,” tha për Al Jazeera Michael Pettis, bashkëpunëtor i lartë në Qendrën Carnegie, Tsinghua dhe profesor i financave në Universitetin e Pekinit. “Dhe ato mund të zhvillohen për vitet në vijim.”
Oreks i reduktuar
Kina ka numrin më të madh të miliarderëve në botë, por rreth 600 milionë qytetarë mbijetojnë me të ardhura vjetore për frymë mezi mbi 1600 dollarë. Një ribalancim nga Kina është pothuajse i sigurt se do të çojë në “ritme më të ngadalta të rritjes” gjatë tranzicionit, tha Pettis.
Kjo nga ana tjetër do të thotë një oreks i reduktuar për energji dhe minerale. “Eksportuesit e varur nga mallrat do të goditen më shumë nga ndryshimi i Kinës dhe vendet me diversifikim më të madh do të jenë në gjendje të përballojnë ndryshimin me një ndikim relativisht më të vogël”, tha Ryan Hass, anëtar i lartë në Institutin Brookings.
Rusia, e cila eksportoi 23.8 miliardë dollarë naftë në Kinë, deri tani destinacioni i saj i vetëm më i madh i eksportit, në vitin 2020, mund të dëmtohet veçanërisht keq, veçanërisht me sanksionet perëndimore që tashmë kufizojnë tregtinë e Moskës me vendet e tjera në fusha të tilla si teknologjia e mbrojtjes. Angola, e cila shet 70 për qind të naftës së saj të papërpunuar në Kinë dhe Brazili, që dërgon gati 64 për qind të naftës së saj në vendin e Azisë Lindore, ka të ngjarë të rrjedhin gjithashtu gjak.
Në të kundërt, vende si Arabia Saudite dhe Iraku, të cilat eksportojnë rreth një të katërtën e naftës së tyre në Kinë, do të vuajnë më pak, sepse nuk varen aq shumë nga një blerës i vetëm. Por Kazakistani, i cili shet 47 për qind të gazit të tij në Pekin, dhe Indonezia, që shet qymyr, gaz dhe vaj palme në Kinë, destinacioni më i madh i eksporteve të tij, janë gati të marrin një goditje.
Një përfitues i papritur mund të jetë Irani, i cili shet naftë me tarifa të subvencionuara në Kinë, një propozim tërheqës për Pekinin nëse reformat e tij ngadalësojnë rritjen ekonomike.
Pastaj ka mallra të tjera që janë qendrore për industrinë moderne. Australia eksporton më shumë se 85 për qind të mineralit të saj të hekurit në Kinë, një mbështetje që zakonisht mund ta bëjë një vend të prekshëm ndaj kërcënimeve dhe joshjeve gjatë një shtrydhjeje të kërkesës. Por për shkak se Australia ka “shumë burime të tjera të ardhurash” përveç hekurit, ajo mund të përballojë presionin për t’iu përmbajtur kërkesave të Kinës, tha Hass për Al Jazeera, në një kohë që marrëdhëniet Kanberra-Pekin janë gjithsesi në nivele të ulëta. Por Brazili dhe Afrika e Jugut, ekonomitë e të cilëve janë varur prej kohësh nga tregu global i mallrave, mund të kenë vështirësi më shumë, Brazili shet 59 për qind të mineralit të tij të hekurit dhe Afrika e Jugut 52 për qind, Kinës.
Tregu global për mineralet e tjera mund të dëshmojë gjithashtu ndërprerje. Kili, eksportuesi më i madh i bakrit, shet 52 për qind të metalit në Kinë. Peruja, një tjetër prodhues kryesor, është edhe më i varur nga gjigandi i Azisë Lindore, 68 për qind e bakrit të saj shkon në Pekin. Megjithatë, këto shifra janë të zbehta në krahasim me dominimin e Kinës në industrinë e kobaltit. Republika Demokratike e Kongos është prodhuesi më i madh në botë i metalit, i cili është një përbërës qendror në bateritë me jon litium. Dhe pothuajse i gjithë kobalti i tij, 98 përqind, shkon në Kinë. “Shtetet afrikane të pasura me burime mund t’i ndjejnë efektet më të forta,” tha Hass.
“Mirë për botën”?
Nëse një ekonomi e dobët çon që konsumatorët kinezë të blejnë më pak mallra elektronike, valët e goditjes mund të tronditin fqinjët e vendit: Malajzia, Vietnami, Tajvani dhe Filipinet janë burimet kryesore të qarqeve të integruara dhe komponentëve të tjerë që drejtojnë gjithçka, nga telefonat inteligjentë te televizorët.
Skuqja e fundit e rregulloreve të reja për industri të shumta mund të dekurajojë gjithashtu investimet e reja të huaja në vend. “Nëse qeveria krijon një klimë pasigurie, atëherë kjo mund të pengojë investimet në afat të shkurtër,” tha Bert Hofman, Drejtor i Institutit të Azisë Lindore në Universitetin Kombëtar të Singaporit.
Por ç’të themi për investimet e Kinës jashtë shtetit, duke përfshirë Iniciativën e Madhe të Brezit dhe Rrugës së Xi-t, një rrjet global hekurudhash, portesh, autostradash dhe projekte të tjera infrastrukturore që Pekini po ndërton, kryesisht nëpërmjet kredive për kombet e tjera?
Nëse fushata e përbashkët e prosperitetit arrin të ulë pabarazinë ekonomike, kjo duhet të rrisë konsumin e brendshëm pasi fuqia shpenzuese e njerëzve të zakonshëm do të rritet.
“Kina do të ishte një shoqëri e drejtuar nga konsumi,” tha Hofman për Al Jazeera. “Por kjo do të thoshte më pak kursime. Dhe janë ato kursime që nxisin investimet jashtë shtetit, të cilat do të bien.” Nga Etiopia në Egjipt dhe Vietnami në Venezuelë, një numër i madh i ekonomive në zhvillim që mbështeten në investimet kineze mund të jenë në një tronditje të vrazhdë.
Megjithatë, kthesa ekonomike e Kinës majtas nuk është domosdoshmërisht një lajm i keq për pjesën më të madhe të botës në planin afatgjatë. Rritja e konsumit të brendshëm do të çojë në një ringjallje të fortë të kërkesës për energji dhe minerale, kështu që ekonomitë si Afrika e Jugut, Brazili dhe Kili që vuajnë në afat të menjëhershëm duhet të shohin rimëkëmbjen e eksporteve të tyre në Kinë.
Dhe nëse përqendrimi në ekonominë e brendshme çon në një rënie të hendekut midis eksporteve dhe importeve të Kinës, vendi ka një suficit tregtar gjigant, 535 miliardë dollarë për momentin, kjo do të rregullonte një burim të konsiderueshëm çekuilibër në ekonominë globale, tha Pettis. “Do të ishte mirë për botën” shtoi ai.
Në shumë mënyra, fushata e fundit e Xi-t synon të japë një ide të përshkruar nga babai i reformave ekonomike të Kinës, ish-udhëheqësi Deng Xiaoping. Në vitin 1986, Deng kishte thënë në mënyrë të famshme: “Politika jonë është që të lejojmë disa njerëz dhe disa zona të pasurohen së pari për të vozitur dhe për të ndihmuar zonat e prapambetura; Zonat e para të avancuara më vonë kanë për detyrë të ndihmojnë zonat e prapambetura.”
Pjesa e parë e këtij citimi ka ardhur për të mishëruar reformat e shpejta ekonomike të Kinës, edhe me koston e zgjerimit të pabarazisë së të ardhurave. Shumica e vëzhguesve të Pekinit harruan pjesën e fundit të mesazhit të Deng. Xi dhe partia e tij qartazi nuk e bënë këtë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga AlJazeera
