Kur Donald Trump e tërhoqi Amerikën nga Partneriteti Trans-Paqësor me 12 vende (tpp) pesë vjet më parë, analistët dhe ekonomistët u angazhuan me shkrimin e nekrologjive për atë që do të kishte qenë marrëveshja më e madhe e tregtisë së lirë në botë. Shtetet e Bashkuara përbënin gati dy të tretat e PBB-së së bllokut fillestar dhe kishin bërë pjesën më të madhe të ngritjes së rëndë diplomatike.
Nekrologjitë ishin të parakohshme. Të udhëhequr nga Japonia, 11 anëtarët e mbetur u rigrupuan dhe në fund të vitit 2018 filluan si Partneriteti Gjithëpërfshirës dhe Progresiv Trans-Paqësor (cptpp). Me Australinë, Brunein, Kanadanë, Kilin, Malajzinë, Meksikën, Zelandën e Re, Perun, Singaporin dhe Vietnamin si anëtarë, grupimi ende përbën gati një të gjashtën e PBB-së globale. Megjithëse Partneriteti Ekonomik Rajonal dhe Gjithëpërfshirës (RCEP), i cili hyri në fuqi këtë vit, është më i madh, ai mban standarde shumë më të ulëta. Nënshkruesit e rcep-it kanë 20 vjet kohë për të eliminuar 90% të tarifave të tyre ndaj njëri-tjetrit. cptp këmbëngul, me disa përjashtime, në zero tarifa që në fillim. Rregullat për hapjen ndaj investimeve, standardet mjedisore dhe mbrojtjen e pronësisë intelektuale e bëjnë atë një nga paktet më rigoroze tregtare në botë.
Më shumë vende tani duan të hyjnë. E para është Britania, që kërkon të bindë veten dhe të tjerët për ambiciet globale pas Brexit. Pa dyshim, kontrolli i Britanisë mbi Ishujt Pitcairn i bën kredencialet e saj territoriale si një fuqi e Paqësorit të duken të pakta. Megjithatë, shtimi i ekonomisë së pestë më të madhe në botë do të rriste shumë madhësinë e cptpp.
Megjithatë, jo aq shumë, sa shtimi i të dytit më të madh. Kina paraqiti aplikimin e saj në shtator, një ironi zbuluese duke pasur parasysh se Amerika e kishte parë dikur TPP si një kundërpeshë ndaj rritjes së saj. Kina qëndron në zemër të zinxhirëve të furnizimit global, kjo është arsyeja pse disa anëtarë të cptpp, që dëshirojnë të thellojnë lidhjet tregtare dhe investuese me të, mbështesin ofertën.
Kjo perspektivë i turpëron ata që dyshojnë për motivet kineze. Sistemi i tij ekonomik duket i papajtueshëm me pjesë të cptpp, veçanërisht rregullat që kufizojnë ndërmarrjet shtetërore. Ajo ndjek politika merkantiliste në disa sektorë. Ai ose mbyll firmat e huaja të teknologjisë ose u merr atyre pronësinë intelektuale. Dhe është një ngacmues: po bojkoton shumë tregti me Australinë për arsye të vogla. Në Australi, Kanada dhe Japoni, aplikimi i tij është i padëshiruar.
Kjo është në kontrast me aplikimin nga Tajvani, i paraqitur gjashtë ditë pas atij të Kinës. Shoqëritë e hapura të Azisë ndajnë afërsi me Tajvanin demokratik. Dhe nga një këndvështrim tregtar, prodhuesit e çipave të vendit janë thelbësorë për teknologjinë globale.
Kina kundërshton me forcë bashkimin e Tajvanit. Ai pretendon se ishulli është i veti dhe rezervon të drejtën për të pushtuar. Si të merreni me dy aplikacionet është gjysëmpërçues që përfaqësuesit e cptpp u përpoqën ta trajtonin ndërsa u takuan nën kujdesin e Singaporit ndërsa The Economist shkoi për të shtypur (oferta e Ekuadorit për anëtarësim është më pak e diskutueshme). Zyrtarët e Singaporit ka të ngjarë të këshillojnë homologët e tyre në Kinë që së pari të zgjidhin dallimet e saj me Japoninë dhe Australinë.
Megjithatë, shkelmimi i çipave në rrugë nuk mund të funksionojë përgjithmonë. Në Azi, tregtia tejkalon gjithçka, dhe ndikimi i Kinës sugjeron që herët a vonë ajo do të arrijë rrugën e saj. Tashmë, disa nga zyrtarët e rajonit kanë filluar të pretendojnë se pranimi i Kinës do të ishte një mënyrë për të frenuar praktikat e saj të gabuara tregtare.
Problemi me atë argument është se, edhe pa anëtarë të rinj, cptpp-së i mungojnë ‘dhëmbët’ e zbatimit. Deborah Elms e Qendrës Tregtare Aziatike në Singapor, e cila punon me qeveritë dhe kompanitë për të krijuar marrëveshje më të mira tregtare, argumenton se pakti është i dobët kur bëhet fjalë për zbatimin. Askush nuk po monitoron realisht detyrimet e Vietnamit për të përmbushur standardet cptpp për ndërmarrjet shtetërore, tregtinë elektronike dhe flukset e të dhënave ndërkufitare. As mekanizmi i zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të marrëveshjes nuk është përdorur ndonjëherë, qeveritë aziatike nuk e kanë zakon të padisin njëra-tjetrën. Ndërkohë, shkurtësia e gjuhës së paktit për pranimin sugjeron që anëtarët themelues nuk menduan mjaftueshëm për të pranuar të reja dhe Koreja e Jugut, një gjigant teknologjik dhe industrial, gjithashtu dëshiron të bashkohet.
Si sfidat politike ashtu edhe ato teknike nënvizojnë mangësitë institucionale të CPTPP. Pavarësisht kompleksitetit të dispozitave të tij, nënvizon zonja Elms, pak qeveri kanë zyrtarë që punojnë me kohë të plotë për paktin. Më e habitshme është se i mungon edhe një sekretariat. Disa nga mbështetësit e saj argumentojnë se cptpp mund të marrë drejtimin nga OBT si promotori kryesor në botë i tregtisë së lirë. Nëse i mungon edhe një zyrë, ky mbetet një pohim i guximshëm.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
