I zhvilluar nën pushtimin fashist italian, i riemërtuar “Qyteti Stalin” në komunizëm dhe i dënuar me varfëri me kalimin në kapitalizëm, qyteti shqiptar i Kuçovës do të bëhet tashmë sinonim i NATO-s.
Tre vjet pasi aleanca ushtarake perëndimore njoftoi një rindërtim prej 51 milionë eurosh të bazës ajrore të Kuçovës, puna ka filluar seriozisht me synimin që baza e epokës komuniste të luajë një rol të rëndësishëm në operacionet e aleancës.
NATO thotë se rindërtimi do ta sjellë bazën – dikur shtëpi e avionëve luftarakë MiG të prodhimit sovjetik dhe kinez – në standardet e aleancës duke rinovuar pistat, rrugët lidhëse dhe objektet e magazinimit.
Kjo shënon mishërimin e fundit të një baze të ndërtuar me punë të detyruar në vitet 1950 si një mjet qendror mbrojtjeje kundër armiqve që diktatori paranojak Enver Hoxha shihte përreth. Komunizmi u rrëzua tre dekada më parë, flota e MiG-ve u tërhoq në vitin 2005 dhe Shqipëria u bashkua me NATO-n në 2009.
“Mendonim se kishim avionët më të mirë ushtarakë atëherë”, kujton Guri Pashaj, një inxhinier që punonte në bazë midis viteve 1968 dhe 1990, “por gjatë një udhëtimi në Marok ndërsa studioja për marrëdhënie ndërkombëtare në Romë në 1995 pashë MiG-15 dhe MiG-17 mbaheshin në një muze.”
Adrian Shtuni, një specialist i politikës së jashtme dhe sigurisë me bazë në Uashington, tha se rindërtimi i bazës ishte një lajm pozitiv për rajonin.
“Transformimi i bazës së Kuçovës në një bazë ajrore taktike të dislokueshme të NATO-s është një lajm i mirë për sigurinë dhe stabilitetin e Shqipërisë dhe rajonit të Ballkanit në kohë shumë të trazuara përsa i përket sigurisë në Evropë”, tha Shtuni për BIRN.
“Ne kishim shumë armiq”
Baza ajrore e NATO-s në Kuçovë. Foto: BIRN
Sipas historianit Kastriot Dervishi, rreth 2,000 të burgosur – mes tyre të burgosur politikë – punuan në ndërtimin e bazës ajrore në fillim të viteve 1950.
Sekreti ishte parësor dhe pilotët dhe stafi mbështetës mbaheshin në gatishmëri të lartë kundër një sulmi armik që Hoxha e shihte gjithmonë si të pashmangshëm.
I pyetur se sa avionë kishte dikur baza, taksisti nga Kuçova, Ali Hasani, i cili dikur punonte si shofer në bazë, tha për BIRN: “Këto ishin sekrete ushtarake.”
“Ne kishim shumë armiq, por nuk arritëm të shihnim se cilët ishin armiqtë. Ata na thoshin kështu, dhe ne duhej të qëndronim në gatishmërinë. Gatishmëria numër dy do të thoshte të flinim me pilotët.”
Hasani e kujton Kuçovën e asaj kohe si një qytet të mbushur me jetë, shtëpi e oficerëve ushtarakë dhe punëtorëve të naftës.
“Pilotët e parë erdhën të gjithë nga Rusia”, tha banori i Kuçovës Muharrem Daja, ndërsa pilotët shqiptarë përfunduan trajnimin e tyre në Bashkimin Sovjetik.
Daja kujton blloqet e kuqe të banimit që ishin ndërtuar për pilotët dhe ato të bardha për oficerët. “Ata ishin disi të privilegjuar në atë kohë”, tha ai.
Disa banorë të pakënaqur
Vendi i dikurshëm i një statuje të Stalinit gjatë sundimit komunist. Foto: BIRN
Kryeministri shqiptar Edi Rama e ka përshëndetur vendimin e NATO-s për të përdorur bazën si provë se Shqipëria, pavarësisht sipërfaqes së saj të vogël, i jep “vlerë të shtuar aleancës”.
Kur filloi puna në fund të dhjetorit, ministri i mbrojtjes Niko Peleshi tha për mediat: “Ndërtimi i kësaj baze në vendin tonë është një mesazh i qartë i dërguar për aktorët e tjerë me qëllime të këqija në rajonin e Ballkanit Perëndimor”.
“Prania në rritje perëndimore në të gjithë rajonin tonë nuk do të lejojë depërtimin dhe ndikimin e këtyre rivalëve, të cilët kanë agjenda dhe interesa ndryshe nga ato që ne besojmë dhe ndajmë”, tha Peleshi.
Ministria e Mbrojtjes thotë se rindërtimi do të përfundojë deri në fund të vitit 2023.
Megjithatë, jo të gjithë janë të lumtur.
Sipas raportimeve nga media lokale, banorët e fshatit Moravë në rajonin e Kuçovës protestuan në dhjetor mbi nivelin e kompensimit të ofruar nga ministria e mbrojtjes për tokat dhe shtëpitë e tyre.
Raportet thonë se ata kërkuan kompensim në përputhje me normat e tregut dhe një takim me një përfaqësues të NATO-s.
“Nuk po kërkojmë shumë”, citohet të ketë thënë një banor. “Ne thjesht kërkojmë të marrim atë që kemi investuar.”
BIRN pyeti ministrinë e mbrojtjes për çmimin e shpronësimit që ofrohej, por ministria ia përcolli pyetjet Komandës së Forcave Ajrore, e cila u përgjigj deri në momentin e publikimit.
Sipas raportimeve të mediave lokale, 213 familje janë prekur nga projekti dhe thanë se kishin refuzuar kompensimin e ofruar në masën 1,901 euro për 1,000 metra katrorë. /Reporter
