Si shumë njerëz, Gary Sharkey ka kontrolluar vazhdimisht lajmet për zhvillimet më të fundit mbi pushtimin rus të Ukrainës. Por interesi i tij nuk është vetëm personal: si drejtor i prokurimeve të Hovis, një prej furrtarëve më të mëdhenj të Britanisë, Sharkey është përgjegjës për blerjen e gjithçkaje, nga drithërat për bukë deri te çeliku për makineri.
Rusia dhe Ukraina janë të dyja eksportues të rëndësishëm të grurit, mes tyre që përbëjnë pothuajse një të tretën e grurit të tregtuar në botë. Për Hovis, rritja e çmimeve të grurit të shkaktuar nga pushtimi dhe sanksionet pasuese ndaj Rusisë kanë implikime të rëndësishme të kostos për biznesin e saj.
“Ukraina dhe Rusia, fluksi i drithërave nga Deti i Zi është kaq i rëndësishëm për tregun botëror”, thotë Sharkey pasi eksportet nga të dyja vendet janë ndalur praktikisht.
Nuk janë vetëm kokrrat. Sharkey gjithashtu tregon për rritjen e çmimit të aluminit. Çmimi i metalit të lehtë, i përdorur në çdo gjë, nga makinat tek kanaçet e birrës dhe teneqet e bukës, është në rrugën e duhur për të arritur një nivel rekord mbi 3,475 dollarë për ton, pjesërisht një reflektim i faktit se Rusia është eksportuesi i dytë më i madh.
“Gjithçka është rritur. Ekziston një premium rreziku politik i ndërtuar në shumë produkte,” thotë ekzekutivi 55-vjeçar, duke vënë në dukje rritjen prej 51 për qind të grurit dhe rritjen prej afro 600 për qind të çmimeve evropiane të gazit me shumicë gjatë 12 muajve të fundit.
Pushtimi i Ukrainës ka hedhur një zbehje mbi sektorin e mallrave sepse e ka bërë gjithashtu të pamundur injorimin e defekteve gjeopolitike që përshkojnë kaq shumë tregje për lëndët e para kryesore.
Rreziqet politike vazhdojnë të rriten. Vetë konflikti dhe sanksionet ndaj Rusisë po shkaktojnë përçarje në një numër tregjesh, veçanërisht të grurit. Rritja e kostos së energjisë ka efekte të rëndësishme valëzuese në tregjet e tjera të mallrave, duke përfshirë koston e plehrave të përdorura nga fermerët.
Për më tepër, tregtarët e mallrave dhe menaxherët e blerjeve po rriten gjithnjë e më shumë të shqetësuar për mënyrën se si shumë lëndë të para kanë potencialin për t’u përdorur si armë të politikës së jashtme, veçanërisht nëse zhvillohet një luftë e re e ftohtë që ndan Rusinë dhe potencialisht Kinën, nga perëndim.
Për shumicën e tre dekadave të fundit, industria e mallrave ka qenë një nga shembujt më të mrekullueshëm të globalizimit, i cili ka krijuar pasuri të madhe për shtëpitë tregtare që lidhin blerësit dhe shitësit e lëndëve të para.
Megjithëse shumë projekte individuale në fusha të tilla si minierat ishin gjithmonë të mbyllura në politikë, vetë tregjet janë ndërtuar rreth pritshmërisë së ofertës së hapur globale. Drejtuesit e prokurimeve si Sharkey në Hovis ishin të shqetësuar për çmimet, por shumë më pak për të qenë në gjendje të sigurojnë lëndët e para që u nevojiten.
Ndryshimi i mentalitetit në sektorin e mallrave është duke u ndërtuar për një dekadë. Ndërsa tensionet midis SHBA-së dhe Kinës janë rritur, kontrolli i Pekinit për furnizimet me toka të rralla, metale të përdorura në shumë aspekte të prodhimit, ngriti shqetësimet se furnizimet me lëndë të parë mund të shndërroheshin në armë politike.
Por gjatë dy viteve të fundit, dy ngjarje të veçanta kanë përqendruar mendjet edhe më tej. Pandemia e Covid-19 theksoi rreziqet e mbështetjes në një pjesë të vogël të vendeve ose kompanive, të cilat kishin çuar në ndërprerje të rënda të zinxhirit të furnizimit. Tani, nga drithërat tek energjia e deri te metalet, pushtimi rus i Ukrainës ka shërbyer si një kujtesë se si disa vende kanë ndikim të konsiderueshëm mbi furnizimet e lëndëve të para falë pjesës së tyre të madhe të tregut të mallrave jetike.
Përveçse është furnizuesi kryesor i Evropës me gaz, Rusia është gjithashtu dominuese në tregjet për një sërë mallrash të tjerë të rëndësishëm, si nafta, gruri, alumini dhe paladiumi.
“Mallrat janë armatosur për një kohë të gjatë, të gjatë. . . është gjithmonë një çështje kur një shtet e tërheq këmbëzën,” thotë Frank Fannon, ish-ndihmës Sekretari i Shtetit i SHBA-së për burimet energjetike.
Përgjigja afatshkurtër ndaj luftës në Ukrainë nga disa kompani dhe qeveri ka qenë rritja e rezervave të lëndëve të para të rëndësishme. Në planin afatgjatë, ajo po e detyron industrinë të marrë në konsideratë zinxhirët alternative të furnizimit që mund të anashkalojnë konfliktin e mundshëm ekonomik dhe financiar që po ndërtohet midis Rusisë dhe perëndimit.
“Patjetër që bota është shumë më e shqetësuar për problemin [e gjeopolitikës] sesa ishte 10-15 vjet më parë,” thotë Jean-Francois Lambert, një ish-bankier dhe konsulent i mallrave që këshillon institucionet financiare dhe firmat tregtare. “Atëherë bëhej fjalë për globalizimin. Bëhej fjalë vetëm për zinxhirë furnizimi efikas. Tani njerëzit shqetësohen, a do të kemi furnizim, a do të kemi akses?”
Gaz armatosje
Goditjet e tregut nga prodhuesit që kontrollojnë një pjesë të madhe të prodhimit të mallrave të caktuara nuk janë të reja. Goditja e naftës në vitet 1970, kur embargoja e naftës e OPEC-ut çoi në rritjen e çmimeve të naftës së papërpunuar, shkaktoi stagflacion midis vendeve importuese të naftës anembanë globit.
Që atëherë, tregtia është bërë më e globalizuar dhe tregjet janë ndërlidhur. Por ndërsa bizneset dhe qeveritë kërkuan të ulnin kostot në zinxhirët e tyre të furnizimit, ata pa dashje u bënë më të varur nga prodhues të caktuar, nga drithërat te çipat kompjuterikë, duke i lënë ata të prekshëm ndaj ndërprerjeve të papritura në rrjedhën e produkteve.
Perspektiva e përdorimit të burimeve natyrore si armë është sjellë në jetë nga përdorimi i eksporteve të gazit nga Rusia në Evropë. Rusia përbën rreth 40 për qind të konsumit të gazit të BE-së. Por, në tremujorin e katërt të vitit të kaluar, eksportet ruse në Evropën veriperëndimore ranë midis 20 dhe 25 për qind, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë, pasi kompania ruse e gazit e mbështetur nga shteti Gazprom miratoi një strategji vetëm për përmbushjen e kontratave afatgjata angazhimet dhe mosofrimi i furnizimeve shtesë në tregun spot.
Në janar, Fatih Birol, kreu i IEA, fajësoi rritjen e çmimeve të gazit tek Rusia që ndaloi gazin nga Evropa. “Ne besojmë se ka elementë të fortë shtrëngimi në tregun evropian të gazit për shkak të sjelljes së Rusisë,” tha ai.
Edhe pse Gjermania javën e kaluar ndaloi procesin e miratimit për Nord Stream 2, një postim në Twitter nga Dmitry Medvedev, ish-president dhe nënkryetar i Këshillit të Sigurimit të Rusisë, u konsiderua nga disa si kërcënim i fshehtë për varësinë e rajonit nga gazi rus. “Mirë se erdhe në botën e re të guximshme, ku europianët së shpejti do të paguajnë 2000 euro për 1000 metër kub gaz!” tha Medvedev.
“Sa herë që ka një përqendrim të furnizimeve, atëherë ekziston një rrezik që është i vështirë për t’u shmangur,” thotë Randolph Bell, drejtor i energjisë globale në institutin e marrëdhënieve ndërkombëtare në SHBA, Këshilli Atlantik. “Është e qartë se [Rusia] po përdor gazin si një mjet politik.”
Për analistët, vendosja e sanksioneve të paprecedentë ndaj bankës qendrore të Rusisë, e cila ka shkaktuar një rënie të rublës dhe është shoqëruar me deklarata të “luftës ekonomike” nga politikanët evropianë, vetëm rrit rrezikun që Rusia mund të ndalojë furnizimet me mallra të caktuara.
Nëse kjo ndodh, dominimi i Rusisë në disa metale dhe gazra të rrallë mund të ketë pasoja në zinxhirë të shumtë furnizimi. Kur kompania e aluminit Rusal u fut në listën e zezë nga institucionet financiare në vitin 2018 pas sanksioneve të SHBA-së, çmimet u rritën me një të tretën, duke shkaktuar kërdi në industrinë e makinave.
Vendi është gjithashtu një prodhues kryesor i paladiumit, të cilin prodhuesit e makinave e përdorin për të hequr emetimet toksike nga tymrat e shkarkimit, si dhe platinin, bakrin dhe nikelin, të cilat përdoren në bateritë që fuqizojnë automjetet elektrike. Rusia dhe Ukraina janë gjithashtu furnizuesit dominues të neonit, një gaz pa erë që është një nënprodukt i prodhimit të çelikut dhe është një lëndë e parë kritike për prodhimin e çipave.
Neoni merret dhe pastrohet nga disa kompani të specializuara ukrainase, sipas firmës kërkimore amerikane Techcet. Kur Rusia pushtoi Ukrainën lindore në vitin 2014, çmimi i neonit u rrit me 600 për qind, pothuajse brenda natës, duke shkaktuar përçarje masive në industrinë e gjysmëpërçuesve.
“Ne parashikojmë një periudhë të zgjatur tensionesh gjeopolitike dhe prime të rritura të rrezikut në të gjitha mallrat bazë pas pushtimit rus të Ukrainës. Rusia ka një ndikim të gjerë në tregjet globale të mallrave dhe konflikti i shpalosur ka implikime të mëdha, jo më pak çmime më të larta”, tha Natasha Kaneva, analiste në JPMorgan.
Ndoshta një nga efektet më shqetësuese të luftës në Ukrainë ka qenë ndikimi në drithërat dhe çmimet e ushqimeve. Konflikti vjen në një kohë kur çmimet e ushqimeve janë tashmë të larta, rezultat i të korrave të dobëta në mbarë botën.
Ukraina ka ende inventarë të konsiderueshëm për të eksportuar nga korrja e vitit të kaluar, dhe ndërprerja e eksportit mund të “ketë pasoja të rënda për pasigurinë ushqimore në vendet tashmë të brishta të varura nga drithërat ukrainase”, thotë Caitlin Welsh, drejtore e programit global të sigurisë ushqimore në Qendrën për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare, një think-tank amerikan.
Për 14 vendet ku gruri ukrainas është një import thelbësor, pothuajse gjysma tashmë vuajnë nga pasiguria e rëndë ushqimore, duke përfshirë Libanin dhe Jemenin, sipas CSIS. Por ndikimi nuk do të kufizohej vetëm në këto vende. Pushtimi i Rusisë ka shkaktuar rritje të çmimeve të energjisë dhe rrezikon “të shtyjë drejt qiellit pasigurinë ushqimore”, thotë ajo.
Edhe para sulmit të Moskës ndaj Ukrainës, tensionet në rritje gjeopolitike nga Evropa ishin depërtuar në tregjet globale të ushqimit. Çmimet për plehrat kryesore u rritën vitin e kaluar pasi BE njoftoi sanksione mbi abuzimet e të drejtave të njeriut kundër Bjellorusisë, një prodhues kryesor i potasit, dhe Kinës dhe Rusisë, gjithashtu eksportues të mëdhenj të plehrave, vendosën kufizime të eksportit për të mbrojtur furnizimin e brendshëm.
Një mungesë akute e plehrave kapi Indinë rurale, e cila mbështetet në blerjet jashtë shtetit për rreth 40 për qind të lëndëve ushqyese të saj kryesore, në muajt e fundit të 2021, duke çuar në protesta dhe përleshje me policinë në pjesët qendrore dhe veriore të vendit. Ganesh Nanote, një fermer, të korrat e të cilit variojnë nga pambuku deri te drithërat në shtetin Maharashtra të Indisë, u përfshi në përleshjen për lëndët ushqyese kryesore të bimëve përpara sezonit të mbjelljes për të korrat dimërore.
“Kishte mungesë të DAP [fosfatit të diamoniumit] si dhe potasës,” thotë ai, duke shtuar se megjithëse arriti të merrte lëndë ushqyese alternative për një çmim më të lartë, të korrat e tij të qiqrave, bananeve dhe qepëve u prekën. “Rritja e çmimeve të plehrave ka çuar në humbje”.
Analistët presin që çmimet e fosfatit të mbeten të larta derisa Kina të heqë ndalimin e saj të eksporteve në mes të vitit, ndërkohë që tensionet rreth Bjellorusisë nuk ka gjasa të ulen së shpejti. “Është e vështirë të shohësh se çmimi i [potasës] po bie”, thotë Chris Lawson, kreu i plehrave në konsulencën CRU.
Disa analistë besojnë se rritja e ndikimit rus në ish-shtetet sovjetike mund të krijojë një situatë ku Moska ka ndikim të fortë mbi tregun global të drithërave, veçanërisht nëse do të mbizotëronte në Ukrainë. Bjellorusia tani është aleate e ngushtë me Rusinë, ndërsa Moska kohët e fundit dërgoi trupa për të mbështetur qeverinë në Kazakistan, një tjetër prodhues i madh i grurit. “Ne mund të fillojmë të shohim që ushqimi të kthehet përsëri në një armë në një lojë strategjike,” thotë David Laborde, studiues i lartë në Institutin Ndërkombëtar të Kërkimit të Politikave Ushqimore, instituti i mendimit për politikat bujqësore.
Të vetëdijshëm për ankthin në rritje mbi përqendrimin në ofertën e mallrave, disa qeveri dhe kompani po ndërmarrin hapa për të provuar dhe zbutur efektet duke rritur inventarët. “Njerëzit tani po ndërtojnë më shumë inventarë buferikë krahasuar me 10 ose 15 vjet më parë. Ne e pamë atë që vinte tashmë nga epoka kovid. Të gjithë po e kuptojnë se zinxhirët efikas të furnizimit janë për kohën kur bota ishte e përsosur, për kohë normale”, thotë Lambert.
Egjipti, për shembull, ka rezervuar grurin e tij, me qeverinë që tha se kishte mjaft lëndë bazë deri në nëntor nga importet dhe korrja e pritshme lokale. Ministri i furnizimit kohët e fundit tha se tensionet midis Rusisë dhe Ukrainës shkaktuan “një gjendje pasigurie në treg” dhe se Egjipti kishte diversifikuar tashmë blerjet e grurit dhe ishte në diskutime për të mbrojtur blerjen e tij me bankat e investimeve.
Zinxhirët alternativë të furnizimit
Nëse grumbullimi është një reagim afatshkurtër ndaj krizës, përgjigja afatgjatë mund të përsërisë atë që ka ndodhur gjatë dekadës së fundit në tokat e rralla, mineralet e përdorura në produktet e teknologjisë së lartë nga turbinat me erë te automjetet elektrike.
Kina kontrollon rreth katër të pestat e prodhimit global dhe gatishmëria e saj për të përdorur pozicionin e saj dominues doli në pah në vitin 2010, kur uli eksportet e kufizuara, duke çuar në një rritje të çmimeve. “Problemi me Kinën është përqendrimi i fuqisë së zinxhirit të furnizimit që ata kanë. Ata kanë treguar [gatishmëri] për të përdorur atë përqendrim të fuqisë për të realizuar muskujt gjeopolitikë”, thotë Bell në Këshillin Atlantik.
Për të reduktuar varësinë nga Kina për tokat e rralla, SHBA, Japonia dhe Australia kanë shpenzuar dekadën e fundit duke planifikuar mënyra për të zhvilluar furnizime të reja. Javën e kaluar, presidenti Joe Biden njoftoi se qeveria po investonte 35 milionë dollarë në MP Materials, aktualisht operacioni i vetëm i minierave dhe përpunimit të tokës së rrallë në Amerikë, në Kaliforni.
Departamenti amerikan i mbrojtjes ka mbështetur disa projekte, duke përfshirë projektin e madh Lynas në Kalgoorlie, në Australinë Perëndimore. Shteti është shtëpia e disa miniera të tjera të reja, një prej të cilave qeveria australiane e ka mbështetur.
Në një skemë të mundshme, projekti Yangibana në Australinë Perëndimore, i zhvilluar nga Hastings Technology Metals, punëtorët po ndërtojnë rrugë të asfaltuara rreth kryqëzimit Gascoyne, i cili ndodhet rreth 25 km në perëndim të malit Augustus, një kodër shkëmbore e izoluar dy herë më e madhe se ajo më e famshmja. Uluru, i njohur më parë si Ayers Rock.
Punëtorët e parë në kantier po gërmojnë rrugët dhe po zbulojnë gurë të mëdhenj, gjë që po ua vështirëson punën. “Ata po ankohen se po godasin rrëzë malit Augustus,” thotë Matthew Allen, zyrtari kryesor financiar i Hastings, i cili ka siguruar një hua financimi prej 140 milionë dollarësh Australianë të mbështetur nga qeveria australiane për të zhvilluar minierën Yangibana si pjesë e kritikës së saj të re. strategjia e mineraleve.
Pasi të jetë plotësisht funksional brenda dy vjetësh, Hastings pret që Yangibana do të furnizojë 8 për qind të kërkesës globale për neodymium dhe praseodymium, dy nga 17 mineralet e tokës së rrallë dhe më të kërkuarit. Miniera të tjera që vijnë online në Australi mund ta shtyjnë këtë shifër drejt një të tretës së furnizimit global në vitet e ardhshme, sipas analistëve të industrisë.
Në Mbretërinë e Bashkuar, Sharkey në Hovis thotë se ai po refuzon kontaktet e tij të gjata për të siguruar furnizime. “Duke u siguruar që jeni në krye të listës, këtu dalin në pah shumë vite marrëdhënie të mira me furnitorët,” thotë ai. “Ju po angazhoheni me të vërtetë me furnitorë në nivele të ndryshme tani nga sa ne ndoshta ishim disa vjet më parë për të siguruar që ne të kemi vazhdimësi të furnizimeve në të gjithë bizneset tona.”
Bizneset që varen drejtpërdrejt nga Rusia dhe Ukraina për mallra duhet të mendojnë për atë që ka përpara, thotë ai. “Si duket bujqësia në Ukrainë? Të zhvendosurit, kur do të kthehen? A do të kthehen?” pyet Sharki. “Kryerët po kthehen tani se si do të duken gjërat në një afat më të gjatë. Ka shumë pasiguri për vitin e ardhshëm dhe më gjatë.”
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Financial Times
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Kush është lideri botëror që po i shtrin dorën Vladimir Putinit
A mundet Rusia t’i shmangë sanksionet nëpërmjet kriptomonedhave?
