Pushtimi i Ukrainës është goditja e tretë e madhe për globalizimin në një dekadë. Së pari erdhën luftërat tregtare të Presidentit Donald Trump. Më pas ishte një pandemi në të cilën flukset ndërkufitare të kapitalit, mallrave dhe njerëzve pothuajse u ndalën. Tani konflikti i armatosur në shportën e bukës së Evropës, portet e rrethuara të Detit të Zi dhe sanksionet ndaj Rusisë kanë shkaktuar një goditje furnizimi që po godet ekonominë botërore. Çmimet e grurit janë rritur me 40%, evropianët mund të përballen me mungesë gazi më vonë këtë vit, dhe ka një shtrydhje të nikelit, që përdoret në bateri, përfshirë makinat elektrike. Në mbarë botën, shumë firma dhe konsumatorë po përballen me zinxhirët e furnizimit që kanë rezultuar shumë të brishtë për t’u varur, sërish.
Nëse shikoni përtej kaosit, luftënxitja e Vladimir Putin ngre gjithashtu një pyetje në lidhje me globalizimin që është e pakëndshme për tregtarët e lirë si The Economist. A është e kujdesshme që shoqëritë e hapura të zhvillojnë marrëdhënie normale ekonomike me ato autokratike, si Rusia dhe Kina, që abuzojnë me të drejtat e njeriut, rrezikojnë sigurinë dhe rriten duke kërcënuar sa më shumë të pasurohen? Në parim, përgjigja është e thjeshtë: demokracitë duhet të kërkojnë të maksimizojnë tregtinë pa kompromentuar sigurinë kombëtare. Në praktikë, kjo është një vijë e vështirë për t’u tërhequr. Lufta e Rusisë tregon se nevojitet një ridizajnim kirurgjik i zinxhirëve të furnizimit për të parandaluar vendet autokratike që të ngacmojnë ato liberale. Ajo që nuk i duhet botës është një ecje e rrezikshme drejt vetë-mjaftueshmërisë.
Për shumicën e dekadave të fundit, ka qenë e qartë se si të tregtohet me armikun. Në Luftën e Ftohtë, Perëndimi dhe blloku totalitar sovjetik kryenin tregti me energji dhe drithëra, por kishin një nivel të ulët të përgjithshëm të ndërlidhjes. Pas rënies së Murit të Berlinit, supozohej gjerësisht se tregtia e lirë dhe liria do të pushtonin botën së bashku, duke përforcuar njëra-tjetrën. Dhe për një kohë ata e bënë. Në vitet 1990 pjesa e vendeve me sundim demokratik u rrit pasi tarifat ranë dhe më shumë anije me kontejnerë kaluan oqeanet. Rusët morën shijen e parë të Big Mac-ëve dhe kutisë së votimit brenda një periudhe 18-mujore. Bill Clinton përshëndeti hyrjen e Kinës në sistemin tregtar global në vitin 2000, duke parashikuar se ajo do të kishte “një ndikim të thellë mbi të drejtat e njeriut dhe lirinë politike” atje.
Por në dekadën e fundit e gjysmë liria është tërhequr, me përqindjen e njerëzve që jetojnë në demokraci duke rënë nën 50%. Në shumë vende autokratike, duke përfshirë Kinën dhe Lindjen e Mesme, reforma politike duket e pamundur. Rezultati është një ekonomi e globalizuar në të cilën autokracitë përbëjnë 31% të PBB-së, ose 14% duke përjashtuar Kinën. Ndryshe nga BRSS, këto autokraci janë të ndërthurura ekonomikisht me shoqëritë liberale. Një e treta e importeve të mallrave të demokracive janë prej tyre dhe një e treta e investimeve shumëkombëshe në autokraci vijnë nga demokracitë. Shoqëritë e hapura tregtojnë mbi 15 miliardë dollarë në ditë me ato të mbyllura, duke blerë copë të prodhimit kinez dhe naftë saudite dhe duke shitur Bulgari dhe Boeings.
Pushtimi i Rusisë i ka treguar Perëndimit rreziqet e tregtisë me kundërshtarët. Një shqetësim është morali. Të gjitha ato marrëveshje për naftën e papërpunuar të Urals dhe grurin e Detit të Zi financuan shtypjen e Putinit dhe shpenzimet e tij ushtarake në rritje me shpejtësi. Një tjetër është siguria, me Evropën e varur nga gazi rus dhe shumë industri të varura nga inputet, duke përfshirë plehrat dhe metalet. Një varësi e tillë mund t’i bëjë autokracitë më të forta, të dobësojë vendosmërinë e demokracive dhe t’i ekspozojë ato ndaj hakmarrjes në një luftë. Asnjë vend nuk e mishëron këtë pakt Faustian më shumë se Gjermania e varur nga gazi.
Ky tension midis logjikës së tregtisë së lirë dhe mbështetjes për liberalizmin politik do të krijojë çarje më të thella. Tashmë bota është përballur me vite me atë që The Economist e ka quajtur ngadalësim, me tregtinë dhe flukset e kapitalit që kanë rënë në raport me PBB-në. Disa autokraci tani mund të kërkojnë të shkëputen më tej nga Perëndimi. Kina e sheh kolapsin e ekonomisë së fortesës së Rusisë përballë sanksioneve perëndimore si një eksperiment të dështuar nga i cili mund të mësohet përpara se të mendojë të shkojë në luftë për Tajvanin. Arabia Saudite është rehat deri në Kinë. Autokracitë e botës kanë shumë pak të përbashkëta për të formuar një bllok ekonomik koheziv, por ato janë të bashkuara në dëshirën e tyre për të reduktuar ndikimin që Perëndimi ka mbi to, në fushat nga teknologjia deri te rezervat valutore.
Ndërkohë, tundimi në Perëndim është të përqendrohet drejt një lloji më të kufizuar tregtie me aleatët ushtarakë, apo edhe drejt mbështetjes së plotë te vetja. Merrni parasysh fjalimin e fundit të Presidentit Joe Biden në gjendjen e bashkimit, i cili përfshinte një premtim se “çdo gjë nga kuverta e një aeroplanmbajtëse deri te çeliku në parmakët e autostradës është bërë në Amerikë nga fillimi në fund. Të gjithë atë.”
Një tërheqje e Perëndimit në sferat e ndikimit ose të mbështetjes te vetja e luftës së ftohtë do të ishte një gabim. Kostot do të ishin të mëdha. Përafërsisht 3 trilion dollarë investime do të fshiheshin për prodhim më pak efikas që nxit inflacionin dhe dëmton standardet e jetesës. Do të ishte moralisht e dyshimtë: globalizimi ka ndihmuar mbi një miliard njerëz të ngrihen nga varfëria, dhe lidhjet tregtare dhe informacioni me klasat e mesme në autokraci mbështesin kauzën e liberalizmit. Nuk do të rriste as sigurinë e demokracive. Zinxhirët e furnizimit forcohen përmes diversifikimit, jo përqendrimit. Dhe duke u murosur, demokracitë e pasura do të tjetërsonin vendet që nuk duan të zgjedhin anë mes Perëndimit, Rusisë dhe Kinës, vende që përbëjnë një të pestën e PBB-së botërore dhe dy të tretat e popullsisë së saj.
Atëherë, si duhet të rikonfigurohet globalizimi? Në luftë, ndërprerja e marrëdhënieve ekonomike ka kuptim. Në paqe, qëllimi duhet të jetë kufizimi i eksporteve të vetëm teknologjive më të ndjeshme drejt regjimeve joliberale. Kur autokracitë kanë fuqinë të frikësojnë, siç ka Rusia me gazin, qëllimi nuk duhet të jetë vetë-mjaftueshmëria kombëtare, por përkundrazi t’u kërkohet firmave të diversifikojnë furnizuesit e tyre, duke stimuluar investimet në burime të reja furnizimi nga energjia në elektronikë. Këto pika mbytjeje përbëjnë rreth një të dhjetën e tregtisë globale, bazuar në të ardhurat nga eksportet e fuqive autoritare nga mallrat ku ato kanë një pjesë të tregut kryesor prej mbi 10% dhe ku është e vështirë të gjesh zëvendësues.
Dita e ndërvarësisë
Zoti Putin ka dhënë një mësim të ashpër se në këto zona demokracitë duhet të ndryshojnë qëndrimin e tyre. Lufta është një tragjedi, por është edhe një moment qartësie. Vizioni i viteve 1990, se tregtia e lirë dhe liria do të shkonin krah për krah, është thyer. Qeveritë liberale duhet të gjejnë një rrugë të re që kombinon hapjen me sigurinë dhe parandalon që ëndrra e globalizimit të bëhet e thartë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
