Pothuajse një muaj pasi pushtimi rus i Ukrainës solli rritje të çmimit të naftës, turbulencat në një nga tregjet më të rëndësishme të mallrave në botë tregojnë pak shenja se po i vjen fundi. Çmimi i një fuçi nafte të papërpunuar Brent ishte rreth 108 dollarë më 18 mars, ende më i lartë se niveli i tij kur filloi lufta, rreth 94 dollarë. Por gjatë dy javëve të fundit ajo është rritur nga një kulm prej 128 dollarësh në 98 dollarë. Duke lënë mënjanë kaosin e lidhur me pandeminë e vitit 2020, indeksi OVX i paqëndrueshmërisë së tregut të naftës ka qenë rrallë më i lartë në dekadën e fundit sesa ka qenë këtë muaj.
Lëkundjet pasqyrojnë ndërveprimin midis forcave gjeopolitike dhe ekonomike që godasin botën sot, nga lufta tek rritja e normave të interesit dhe Covid-19. Edhe përtej rezultatit të konfliktit në Ukrainë, ekzistojnë tre burime të mëdha pasigurie për tregun e naftës.
E para është ajo që bëjnë anëtarët e Organizatës së Vendeve Eksportuese të Naftës (OPEC), pasi ‘kafshojnë’ sanksionet e Perëndimit dhe prodhimi rus shmanget. Amerika ka ndaluar importet e naftës ruse edhe në vendet që nuk kanë ndërmarrë të njëjtin hap, blerësit e mundshëm po luftojnë të bëjnë transaksione me ndërmjetësit financiarë rusë, të cilëve u është ndërprerë hidrauliku i financave globale si rezultat i sanksioneve dhe mund të kenë frikë nga sanksionet e reja që do të vijnë.
Më 16 mars, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë, një parashikues i industrisë, tha se tregjet ndërkombëtare mund të përballen me një mungesë prej 3 milion fuçi nafte në ditë nga prilli si pasojë. (Bota konsumoi rreth 98 milionë fuçi në ditë vitin e kaluar.) Ndërprerja në atë që dikur ishte një treg global i rrjedhshëm ilustrohet më së miri nga hendeku midis çmimeve të standardit Brent dhe naftës Urals. Më 31 janar ajo ishte rreth 60 cent për fuçi. Deri më 18 mars ishte zgjeruar në gati 30 dollarë.
Kjo lë një fuqi të madhe në duart e dy vendeve që janë më të afta të kompensojnë një pjesë të mungesës ruse: Arabisë Saudite dhe Emirateve të Bashkuara Arabe. Deri më tani, të dy i kanë rezistuar lutjeve për të rritur ndjeshëm prodhimin. Në një takim në fillim të marsit, OPEC dhe aleatët e tij (përfshirë Rusinë) thjesht konfirmuan planet e tyre ekzistuese për të rritur prodhimin e përgjithshëm me 400,000 fuçi në ditë. Mbledhja e tyre e radhës, në fund të këtij muaji, do të shihet nga afër. Me kaq shumë ndikim në duart e dy qeverive në veçanti, edhe ndryshimet e vogla në deklaratat publike kanë potencialin të shkaktojnë luhatje në çmimin e naftës.
Shtresa e dytë e pasigurisë lidhet me kapacitetin e prodhimit amerikan të naftës argjilore për të përballuar mungesën e ofertës. Gjatë bumit të parë të frakingut, i cili zgjati rreth vitit 2010 deri në 2015, prodhimi amerikan u rrit, duke shkaktuar rënien e çmimit të naftës dhe dobësimin e dorës së OPEC-ut. Por kushtet në ekonominë amerikane kanë ndryshuar në mënyrë dramatike që nga ajo kohë, duke i lënë analistët dhe ekspertët e industrisë të dyshimta se argjili argjilor mund të përballet me sfidën.
Si fillim, kushtet e financimit janë më pak inkurajuese sesa ishin gjatë bumit të prodhimit në 2010-15. Rezerva Federale pritet të rrisë normat e interesit disa herë këtë vit dhe vitin e ardhshëm, yield-et dyvjeçare të thesarit janë vetëm 2%, krahasuar me nivelet nën-1% që vazhduan gjatë pjesës më të madhe të bumit të kaluar. Një tjetër kufizim në prodhimin vjen nga tregu i ngushtë i punës në Amerikë. Kishte pak më shumë se 128,000 njerëz të punësuar në nxjerrjen e naftës dhe gazit në Amerikë në shkurt, nga më shumë se 200,000 në fund të 2014. Me normën totale të papunësisë në 3.8% dhe punëdhënësit që po përpiqen të plotësojnë vendet e lira ekzistuese, duke gjetur disa dhjetëra mijëra lëvizja e punëtorëve në të gjithë vendin nuk do të jetë e paarsyeshme.
Qëndrimet e industrisë gjithashtu kanë ndryshuar. Si prodhuesit amerikanë ashtu edhe kreditorët e tyre potencialë janë tani shumë më të kujdesshëm në lidhje me huamarrjen. Bankat dhe menaxherët e aseteve janë të detyruara nga standarde më strikte mjedisore. Ky është një faktor që rrit kostot. Në tremujorin e fundit të vitit të kaluar, firmat e kërkimit dhe prodhimit të energjisë raportuan rritjen më të madhe të shpenzimeve operative të qirasë (dmth., kostot e përsëritura të puseve operative) në të paktën gjashtë vjet, sipas një sondazhi nga Dallas Fed. Vetë shpimtarët, pasi kanë luftuar për të bërë fitime të qëndrueshme në të kaluarën, janë shumë më të prirur ndaj disiplinës së kapitalit edhe këtë herë.
Komponenti i tretë dhe ndoshta më shqetësues i luhatshmërisë së çmimit të naftës ka të bëjë me kërkesën. Strategjia “zero-kovid” e Kinës po testohet në një shkallë ekstreme. Vendi ka regjistruar numrin e tij më të lartë të rasteve që nga fillimi i pandemisë, dhe dhjetëra miliona njerëz janë të mbyllur në Shangai dhe Shenzhen, dy qytete të begata dhe qendra të rëndësishme eksporti. Platts Analytics, një shtëpi e kërkimit të mallrave, sugjeron se kufizimet mund të ulin kërkesën për naftë me 650,000 fuçi në ditë në mars, afërsisht ekuivalente me prodhimin e naftës të Venezuelës.
Edhe para fillimit të bllokimeve, kishte shenja shqetësuese të një ngadalësimi në ekonominë e Kinës, veçanërisht në sektorin e pronave. Të ardhurat nga shitja e tokës, karburanti me të cilin funksionojnë qeveritë lokale kineze, u ulën me 30%, nga viti në vit, në janar dhe shkurt. Indeksi i pronave Hang Seng Mainland i aksioneve të zhvilluesve kohët e fundit preku një nivel më të ulët gati pesë-vjeçar dhe ka rënë me rreth 50% që nga fillimi i pandemisë. Autoritetet, ndërkohë, janë të përçarë mes fushatës së tyre për të frenuar ndikimin në sektorin e pronave dhe dëshirës së tyre për të mbajtur ekonominë në një rritje të qëndrueshme. Çdo shenjë se ngadalësimi në importuesin më të madh të energjisë në botë po bëhet me bazë të gjerë do të nënkuptonte më shumë trazira në tregjet e mallrave.
Makinacionet e OPEC-ut, llogaritjet e argjil argjilorit në Amerikë dhe shëndeti i ekonomisë kineze, nëse luhatshmëria e rritur në tregun e naftës do të tërhiqet, atëherë këto burime pasigurie do të duhet të pakësohen. Secili prej këtyre faktorëve zakonisht do të ishte i mjaftueshëm për të gjeneruar luhatje të egra të çmimeve. Së bashku, ata bëjnë një përzierje të paqëndrueshme.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Ku do të preket më shumë ekonomia shqiptare?
Krizat më të mëdha të naftës në 50 vitet e fundit
Kriza energjitike “fik” biznesin!
