Në një ese të vitit 1931, historiani Henri Focillon përvijon në art horizontin e krishterë, që afron Kontinentin e Vjetër nga Atlantiku në Urale. Një ndërgjegje sot e plagosur nga erërat e luftës. Porse edhe shtypi mund të kontribuojë në paqen e Evropës “nga Atlantiku në Urale”, me dëshmi, që të lënë të kuptosh se një vëllazëri shpirtërore, me origjinë të lashtë të krishterë, lidh Evropën Perëndimore dhe Lindore, ndërkohë që shpërthejnë frymë luftërash që mohojnë një histori shumëshekullore, ende e gjallë në ditët e sotme. Për ta mbrojtur këtë unitet kundër asaj që e shkatërron, historiani i artit francez, Henri Focillon, në vitin 1931, shkruan në parathënien e vëllimit të rëndësishëm mbi ikonën ruse, të shkruar nga Paul Muratoff, me titull: “Tridhjetë e pesë primitivët rusë”, që dokumentonte koleksionin e Jacques Zolotnitzky-it, tregtar arti dhe bizhuterish, me galeri në Kiev, Paris dhe Nju Jork./Konica.al
Disa pasazhe nga teksti i Focillonit:
A mund t’i lejohet një historiani arti perëndimor të shprehë ndjenjën e tij për ikonat e bukura të koleksionit Zolotnizky? Duket se vijnë nga epoka të largëta, nga ata kufij të Lindjes dhe Azisë, ku lëvizja e mendimit i bindet kadencave misterioze, ku shpirti interpreton hapësirën, kohën, formën, besimin, jo sipas kalibrave tona. Shfaqen si thesare të një besimi të dikurshëm, ku ne identifikojmë skena dhe figura, të përziera me ëndrra të çuditshme të transmetuara në një univers përrallor. I pëlqejmë menjëherë, sepse na tregojnë fytyrën tjetër të njeriut dhe të Zotit, dhe sepse të udhëhequr prej tyre, fantazimi ynë zhvendoset në një klimë tjetër jete. Por kjo, mund të themi, është vetëm një aspekt i kualitetit poetik. Ato përfaqësojnë të kaluarën e një arti të madh, që është jashtëzakonisht i rëndësishëm për t’u njohur dhe që ne, nuk mund ta studiojmë në muzetë tanë.
Pa të është e pamundur të njihet gjithë zhvillimi i artit të krishterë, me atë shumëllojshmëri domethënëse aspektesh, që, nga të gjitha pikat e zgjerimit të tij, e lidh fort atë me jetën me rëndësi historike. Ne fillojmë të tejshikojmë kuptimin që duhet t’i jepet veprimtarisë krijuese të krishterimit lindor. Rezultatet e vëzhgimeve tona të para u paraqitën natyrshëm në formën që zakonisht marrin studimet krahasuese: analizën e ndikimeve. Të paktën mësuam se Lindja e Krishterë dhe Perëndimi, nuk ishin dy botë simetrikisht të kundërta në secilën anë të pemës së jetës ose të Pireut, por të bashkuara nëpërmjet shkëmbimeve, në të cilat, disa karakteristika të përbashkëta të arteve mund të shpjegoheshin si nga ndërveprimi i marrëdhënieve të ndërsjella, edhe nga komuniteti i prejardhjes.
[…] Ishte një kohë kur përkufizimi i stilit bizantin u imponua përmes njëlloj uniteti masiv, ashtu si termi primitivizëm përfshinte në mënyrë të paqartë, epokat dhe mjeshtrit më të ndryshëm të pikturës antike italiane. Nuk mund të injorojmë, sesi në vetë Kostandinopojën, rrymat e kundërta alternojnë dhe kundërshtojnë njëra-tjetrën dhe sesi janë zhvilluar në rajonet e Perandorisë, që në një kohë të largët, në mjedise origjinale, arti i kryeqytetit u detyrohet disa nuanca thelbësore, sipas kohës dhe rrethanave, prej nga janë importuar disa nga formulat e tij. Kësisoj, pavarësisht autoritetit të qendrës politike, nuk do të ishte korrekte të konsiderohej arti bizantin si një bllok homogjen, për pasojë të mbylleshin të gjitha varietetet e artit mesjetar perëndimor rreth një përkufizimi të vetëm. E njëjta edhe për artin rus. Herët, nga koha e Rusisë së vjetër kieviane, shtrohej pyetja nëse ishte e nevojshme t’i kërkohej origjina ekskluzivisht në bizant, apo nëse ishte e nevojshme të përfshiheshin kontributet kaukaziane dhe, për periudhën në vijim, e predominuar nga madhështia e Novgorodit, nëse shkolla italo-kretane, nuk do të kishte sjellë atje një shkrirje midis artit italian dhe traditës bizantine, si në Mistras.
Por, siç thekson Louis Réau “Historia e artit rus”, kualiteti njerëzor dhe forca e shtrirjes së pikturës bizantine në epokën e paleologut e bëjnë të panevojshme përdorimin e shembujve venecianë ose toskanë. Në të gjithë pellgun e Mesdheut, si dhe në rajonet që i nënshtrohen ndikimit të tij, në shekullin e katërmbëdhjetë, në forma të ndryshme dhe të bashkuara, u prodhua e njëjta lëvizje rilindjeje që preku jo vetëm bizantin, por Serbinë, Italinë, Spanjën Lindore, për të cilat ka edhe dëshmi më të mira në Vllahi, si dhe në tokat ruse. Në një qytet të fortë, të kursyer nga tartarët, të pasuruar nga tregtia dhe marrëdhëniet me Hansen, lulëzoi një shkollë, veprat e së cilës, tashmë tregojnë qartë, se çfarë mirëpret Rusia dhe çfarë krijon nga fondet e saj.
Piktura novgorodiane i nënshtrohet dominimit të këtij rikthimi në traditën helenistike që përbën, nëpërmjet variacioneve të saj, nostalgjinë e përjetshme të artit bizantin. Mirëpo, ajo ofron pikturën e paprecedentë, duke shpikur ikonostasin. Nuk është një vezullim ari, një mantel i panevojshëm, është një rend arkitektonik ku imazhet zënë vendin e tyre, në të cilin ato modelohen, të paktën deri në njëfarë mase, ndaj këtyre ligjeve të lirshmërisë dhe përshtatjes formale, pa të cilat do të ishte e vështirë të përcaktoje stilin e tyre. […] Ikona e strukturuar në projeksionin e saj më unik, më të dukshëm, arrin njëfarë bukurie të ftohtë. Këto tablo të mëdha abstrakte janë si portrete në përjetësi. Pa harruar, se ato kanë një vlerë studimore. E vetmja provë që na nevojitet janë ca prekje të lehta boje të kuqe, që, në shumë prej tyre, sugjerojnë me kaq ndjeshmëri modelimin e prekjes dhe, aq më tepër, kjo pikturë me gërshetime të thekshme, ku pëlhura përshtatet me shkencën laike në skemën e saj gjeometrike, shenjat e një procedure që ka torturuar mendimin mesjetar, gjurmë të së cilës i gjejmë në Perëndim dhe që mbijeton në tokën ruse, në venitjen e saj në vendet tona.../Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Onufri, ‘shenjtori’ i ikonografisë mesjetare
Zafiri i Mesjetës
