Përmes bindjes, nxitjes, proceseve ligjore, presionit ekonomik dhe ndonjëherë edhe forcës ushtarake, politika e jashtme amerikane pohon pikëpamjen e Shteteve të Bashkuara për mënyrën se si duhet drejtuar bota.
Vetëm dy vende në historinë e fundit kanë pasur ambicie të tilla për të transformuar botën: Britania dhe SHBA.
Në 150 vitet e fundit, këto janë dy vendet e vetme, fuqia e të cilave – e fortë dhe e butë, formale dhe joformale – është shtrirë në të gjitha pjesët e botës.
Kur SHBA trashëgoi pozicionin global të Britanisë pas vitit 1945, ajo trashëgoi gjithashtu ndjenjën e përgjegjësisë së Britanisë për të ardhmen e rendit ndërkombëtar. Duke përqafuar këtë rol, Amerika ka qenë një ungjilltar i demokracisë dhe një objektiv qendror i politikës së jashtme të SHBA-së që nga rënia e komunizmit ka qenë promovimi i përhapjes së saj – ndonjëherë me ndryshimin e regjimit, kur kjo konsiderohet e nevojshme.
Në fakt, ky libër lojërash daton që nga koha e presidentit amerikan Woodrow Wilson.
Siç shkruan historiani Nicholas Mulder në The Economic Weapon: The Rise of Sanctions as a Tool of Modern War, “Wilson ishte i pari që përdori armën ekonomike si një instrument demokratizimi.
Ai shtoi në këtë mënyrë një arsyetim të brendshëm politik për sanksionet ekonomike – përhapjen e demokracisë – në qëllimin e jashtëm politik që… Mbrojtësit evropianë të sanksioneve kanë synuar: paqen ndërshtetërore.
Implikimi është se, aty ku ofron mundësia, duhen përdorur masa ushtarake dhe joushtarake për të rrëzuar regjimet e “këqija”.
Sipas teorisë së paqes demokratike, demokracitë nuk fillojnë luftërat; vetëm diktaturat. Kështu, një botë tërësisht demokratike do të ishte një botë pa luftë.
Kjo ishte shpresa që u shfaq në vitet 1990. Me fundin e komunizmit, pritshmëria, e shprehur në mënyrë të famshme nga artikulli i Francis Fukuyama-s i vitit 1989, “Fundi i historisë?”, ishte se pjesët më të rëndësishme të botës do të bëheshin demokratike.
Supremacia e SHBA-së duhej të siguronte që demokracia të bëhej norma politike universale. Por Rusia dhe Kina, shtetet kryesore komuniste të epokës së Luftës së Ftohtë, nuk e kanë përqafuar atë. Prandaj, Fukuyama kohët e fundit ka pranuar se nëse Rusia dhe Kina do të drejtoheshin së bashku, “atëherë do të jetonit vërtet në një botë që po dominohej nga këto fuqi jodemokratike…[që] është me të vërtetë fundi i fundit të historisë”.
Argumenti se demokracia është në thelb “paqësore” dhe diktatura apo autokracia “luftëtare”, është intuitivisht tërheqës.
Nuk e mohon që shtetet ndjekin interesat e tyre; por supozon se interesat e shteteve demokratike do të pasqyrojnë vlera të përbashkëta si të drejtat e njeriut, dhe se ato interesa do të ndiqen në një mënyrë më pak luftarake (pasi proceset demokratike kërkojnë negocimin e dallimeve).
Qeveritë demokratike janë përgjegjëse para popullit të tyre dhe populli ka interes për paqen, jo luftën.
Në të kundërt, sipas këtij këndvështrimi, sundimtarët dhe elitat në diktatura janë jolegjitime dhe për rrjedhojë të pasigurta, gjë që i shtyn ata të kërkojnë mbështetjen e popullit duke përdorur armiqësinë ndaj të huajve.
Nëse demokracia do të zëvendësonte diktaturën kudo, paqja botërore do të pasonte automatikisht.
Ky besim mbështetet në dy propozime që kanë qenë jashtëzakonisht me ndikim në teorinë e marrëdhënieve ndërkombëtare, edhe pse ato janë të bazuara dobët teorikisht dhe empirikisht.
I pari është nocioni se sjellja e jashtme e një shteti përcaktohet nga kushtetuta e tij e brendshme – një pikëpamje që injoron ndikimin që sistemi ndërkombëtar mund të ketë në politikën e brendshme të një vendi.
Siç argumentoi shkencëtari politik amerikan Kenneth N. Waltz në librin e tij të vitit 1979, Theory of International Politics, “anarkia ndërkombëtare” kushtëzon sjelljen e shteteve më shumë sesa sjellja e shteteve krijon anarki ndërkombëtare.
Perspektiva e “teorisë së sistemeve botërore” të Waltz-it është veçanërisht e dobishme në një epokë globalizimi. Duhet të shikohet struktura e sistemit ndërkombëtar për të “parashikuar” se si do të sillen shtetet individuale, pavarësisht nga kushtetutat e tyre të brendshme. “Nëse çdo shtet, duke qenë i qëndrueshëm, do të përpiqej vetëm për sigurinë dhe nuk do të kishte plane për fqinjët e tij, të gjitha shtetet do të mbeten megjithatë të pasigurta,” vuri në dukje ai, “sepse mjetet e sigurisë për një shtet janë, në vetë ekzistencën e tyre, mjetet nga të cilat kërcënohen shtetet e tjera”.
Ndonëse ka pa dyshim një lidhje midis institucioneve demokratike dhe zakoneve paqësore, drejtimi i shkakësisë është i diskutueshëm. A ishte demokracia ajo që e bëri Evropën paqësore pas vitit 1945? Apo ombrella bërthamore e SHBA-së, rregullimi i kufijve dhe rritja ekonomike e nxitur nga Plani Marshall më në fund bënë të mundur që Evropa jokomuniste të pranonte demokracinë si normën e saj politike?
Politologu Mark E. Pietrzyk pohon se, “Vetëm shtetet që janë relativisht të sigurta – politikisht, ushtarakisht, ekonomikisht – mund të përballojnë të kenë shoqëri të lira, pluraliste; në mungesë të kësaj sigurie, shtetet kanë shumë më tepër gjasa të adoptojnë, ruajnë ose kthehen në struktura të centralizuara, të autoritetit shtrëngues.”
Propozimi i dytë është se demokracia është forma e natyrshme e shtetit, të cilën njerëzit kudo do ta përvetësojnë spontanisht nëse lejohet.
Ky supozim i dyshimtë e bën ndryshimin e regjimit të duket i lehtë, sepse fuqitë sanksionuese mund të mbështeten në mbështetjen mirëpritëse të atyre, liria e të cilëve është shtypur dhe të drejtat e të cilëve janë shkelur.
Duke bërë krahasime sipërfaqësore me Gjermaninë dhe Japoninë e pasluftës, apostujt e demokratizimit nënvlerësojnë jashtëzakonisht vështirësitë e vendosjes së demokracive në shoqëritë që u mungojnë traditat kushtetuese perëndimore.
Rezultatet e punës së tyre mund të shihen në Irak, Afganistan, Libi, Siri dhe shumë vende afrikane.
Teoria e paqes demokratike është mbi të gjitha dembele. Ajo ofron një shpjegim të lehtë për sjelljen “luftëtare” pa marrë parasysh vendndodhjen dhe historinë e shteteve të përfshira. Kjo cektësi i jep vetes besim të tepruar se sanksionet ekonomike ose bombardimet është gjithçka që nevojitet për të shpëtuar një diktaturë nga vuajtja e saj fatkeqe.
Shkurtimisht, ideja se demokracia është “e lëvizshme” çon në një nënvlerësim të madh të kostove ushtarake, ekonomike dhe humanitare të përpjekjes për të përhapur demokracinë në pjesët e trazuara të botës.
Perëndimi ka paguar një çmim të tmerrshëm për një mendim të tillë – dhe mund të jetë gati të paguajë sërish.
Burimi: Project Syndicate
Përktheu dhe përshtati: Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“The Times”: Dilema hamletiane e Zelenskyt
