Në vitin 2011, Viktor Vekselberg, një manjat i metaleve dhe i brendshëm i Kremlinit, vizitoi ekipin që projektonte Tango, një jaht prej 90 milionë dollarësh që ai kishte porositur, për të mbikëqyrur ndërtimin e tij. Kur Z. Vekselberg u vu nën sanksionet amerikane në 2018, asetet e tij të huaja u ngrinë – por jo Tango, e cila mbahej përmes një kompanie guaskë të regjistruar në Ishujt e Virgjër Britanikë. Pastaj dy inxhinierë në kantierin e anijeve kujtuan takimin e vitit 2011 dhe dhanë informacione për FBI. Një gjurmë e transfertave të parave konfirmoi se Z. Vekselberg zotëronte vërtet Tango. Më 4 prill të këtij viti, policia spanjolle, duke vepruar me kërkesë të Amerikës, sekuestroi varkën në Majorka.
Ndarja e Tango ishte një grusht shteti për KleptoCapture, një grup pune i krijuar nga Joe Biden, presidenti i Amerikës, për të gjurmuar pasuritë e oligarkëve të vendosur në listën e zezë nga Perëndimi pasi Rusia pushtoi Ukrainën. BE-ja ka kapur rreth 7 miliardë dollarë në art, anije dhe pronë; Italia ka konfiskuar një superjaht prej 700 milionë dollarësh që thuhet se është i lidhur me Vladimir Putinin; Amerika ka mbajtur rreth 1 miliard dollarë në anije dhe avionë. Shtoni pjesën e rezervave valutore të bankës qendrore ruse që janë nën sanksionet perëndimore dhe rreth 400 miliardë dollarë aktive janë bllokuar.
Sipas Shkollës Ekonomike të Kievit, dëmi total ekonomik i Ukrainës deri më tani mund të arrijë në 600 miliardë dollarë. Prandaj, për shumë njerëz, ideja e kapjes së aseteve ruse, shitjes së tyre dhe përdorimit të të ardhurave për të kompensuar viktimat e agresionit të Putinit duket e papërmbajtshme. Charles Michel, kreu i Këshillit Evropian, për shembull, ka argumentuar se “është jashtëzakonisht e rëndësishme jo vetëm ngrirja e aseteve, por edhe për të bërë të mundur konfiskimin e tyre, për t’i vënë ato në dispozicion për rindërtimin e Ukrainës”. Ideja ka fituar mbështetje nga politikanët kudo nga Kanadaja në Gjermani. Por ka dy pengesa të mëdha për planin: pengesat praktike për ngrirjen e aseteve dhe pengesat ligjore për sekuestrimin e tyre.
Së pari merrni parasysh praktikat e ngrirjes së aseteve. Rezervat valutore të bankës qendrore janë një objektiv relativisht i drejtpërdrejtë. Më shumë se gjysma e rezervave të Rusisë mbahen në Perëndim dhe janë vënë në shënjestër të sanksioneve. Megjithatë, deri më tani, kjo sasi gjigante është “penguar”, jo e ngrirë teknikisht: transaksionet me bankën qendrore janë të ndaluara, por fondet e saj nuk janë të bllokuara ligjërisht. Kjo do të thotë se vendet perëndimore janë një hap shtesë larg nga të qenit në gjendje për të kapur paratë, thotë Adam Smith nga Gibson Dunn, një firmë ligjore. Aleatët e Ukrainës mund të vendosin të ndërmarrin atë hap, siç bëri Amerika kur ngriu rezervat e bankës qendrore afgane vitin e kaluar, pasi talebanët hynë në Kabul.
Në të kundërt, asetet private janë më të vështira për t’u synuar. Stoku i investimeve të huaja direkte të Rusisë arrin në rreth 500 miliardë dollarë – një shumë e madhe. Por pak nga kjo është subjekt i ngrirjes, thotë Rachel Ziemba nga cna, një institut amerikan. Një problem është se është e vështirë të dihet se ku bazohet investimi: destinacioni i tij i listuar është shpesh Qiproja, e cila tenton të jetë vetëm një ndalesë e ndërmjetme. Prandaj, përpjekjet janë përqendruar te individët.
Edhe këtu, gjurmimi i aseteve është i ndërlikuar. Anders Aslund, një ish-këshilltar i qeverive ruse dhe ukrainase, vlerëson se rusët nën sanksione mbajnë rreth 400 miliardë dollarë asete jashtë vendit. Por, thotë ai, vetëm 50 miliardë dollarë prej tyre janë ngrirë. Një arsye për mospërputhjen është se, pasi u vunë në shënjestër të sanksioneve pasi Rusia pushtoi Krimenë në 2014, oligarkët më të zgjuar tani fshehin asetet e tyre të huaja pas 20-30 shtresave të kompanive guackë. Disa pasuri fizike janë zhvendosur në një territor më miqësor. Më shumë se 100 avionë privatë rusë u ulën në Dubai në javët pas pushtimit.
Për më tepër, megjithëse sanksionet lëshohen nga qeveritë, zbatimi bie mbi firmat private – nga bankat në marinat – që u shërbejnë të pasurve. Jo të gjithë kanë ekspertizën për të parë turbullimin e manjatëve. Kushdo që ngrin asetet mund të duhet gjithashtu të kujdeset për to, gjë që i harxhon më tej burimet. Prona duhet të trajtohet; jahtet kushtojnë 10% të vlerës së tyre në mirëmbajtjen vjetore.
Megjithatë, çdo vështirësi që përfshin ngrin në të parëndësishme, krahasuar me vështirësitë e konfiskimit – hapi tjetër nëse asetet ruse do të përdoren për të rindërtuar Ukrainën. Në demokracitë perëndimore, sekuestrimi i pronës së huaj në bazë të kombësisë ose opinionit politik është i paligjshëm. Kjo nuk do të thotë se nuk ka precedentë për shpronësimin e aseteve shtetërore dhe private. Por ato kanë ndodhur në momente të jashtëzakonshme dhe kur janë plotësuar disa kritere strikte.
Kur bëhet fjalë për individët, kushti tipik për konfiskimin është një dënim penal – jo vetëm për ndonjë krim, por për ato që konsiderohen se kërkojnë sekuestrim. Pasuritë e konfiskuara ose duhet të përcaktohen si instrument i krimit, ose të lidhen me të ardhurat prej tij. Gjëra të tilla mund të kërkojnë vite (dhe shumë para) për t’u vërtetuar në gjykatë. Pengesa nuk ka gjasa të zhduket së shpejti: një projekt-ligj i paraqitur në Senatin amerikan në prill që do t’i jepte presidentit kompetenca për të konfiskuar asetet e oligarkëve, u mposht plotësisht pasi Unioni Amerikan i Lirive Civile paralajmëroi se ndoshta do të rrëzohej në gjykatë.
Prandaj, liderët perëndimorë po punojnë për të zgjeruar listën e krimeve që kërkojnë sekuestrim. Në prill, administrata Biden prezantoi një projekt-ligj që do të shtonte sanksionet dhe evazionin e kontrolleve të eksporteve në listën e veprave të dënueshme nga Akti i Organizatave të Ndikuara dhe të Korruptuara nga Raketat, i cili u miratua në vitin 1970 për të goditur mafiozët dhe lejon përfitime të paligjshme për të. të sekuestrohet. Më 25 maj, Komisioni Evropian përshkroi planet për ta bërë më të lehtë për vendet anëtare konfiskimin e aseteve që u përkasin individëve të dyshuar për shkelje të sanksioneve.
Çdo propozim përballet me një betejë të ashpër politike. Megjithëse shumica e republikanëve mbështesin goditjen ndaj Rusisë, pakkush dëshiron t’i japë zotit Biden një fitore përpara zgjedhjeve afatmesme në nëntor. BE-ja nuk do të ketë fuqi t’u tregojë qeverive anëtare se si të përdorin të ardhurat nga asetet e likuiduara. Disa vende do të jenë të kujdesshme ndaj konfiskimit: Gjermanisë mund t’i duhet të ndryshojë kushtetutën e saj, e cila garanton pronën private; Qiproja dhe Malta, të cilat veprojnë si qendra tranziti për paratë ruse, nuk ka gjasa të mbështesin konfiskimet.
Ndërkohë, konfiskimi i aseteve shtetërore do t’u kërkonte qeverive perëndimore të caktojnë Rusinë një fuqi armiqësore ose të bëjnë thirrje për ndryshimin e regjimit, gjë që ata nuk e kanë bërë deri tani. Si rregull, doktrina e “imunitetit sovran”, e parashikuar nga një konventë e OKB-së, mbron shtetet e huaja nga ndjekja penale vendase. Por disa ligje, veçanërisht në Amerikë, lejojnë qeverinë të konfiskojë asetet e shtetit të huaj pa gjyq në disa raste.
Një ligj i tillë është Akti Ndërkombëtar i Fuqive Ekonomike Emergjente (ieepa), i cili ofron mbështetje ligjore për ngrirjet aktuale. Ai nuk i jep në mënyrë eksplicite presidentit kompetenca për të “zhveshur” asetet—dmth., për të ndryshuar se kush i zotëron ato. Por një përjashtim, i shtuar në vitin 2001, lejon njëfarë mbulimi në rastet kur Amerika është e përfshirë në “armiqësitë e armatosura” me një vend tjetër. Kjo u përdor nga Xhorxh W. Bush për të kapur asetet e Irakut pasi pushtoi vendin në vitin 2003. Megjithatë, sot Amerika mund të theksojë se dërgesat e saj të armëve në Ukrainë nuk barazohen me të qënit në konflikt të armatosur me Rusinë. Duke thënë ndryshe mund të bëhet “arsyeja aktuale për luftë”, vëren Antonia Tzinova nga Holland & Knight, një tjetër firmë ligjore.
Konfiskimet mund të ndodhin jashtë ieepa. Dega ekzekutive e Amerikës ka autoritetin për të transferuar kontrollin e aseteve të caktuara shtetërore të huaja kur ndryshon atë që e konsideron si qeveri legjitime – siç bëri në vitin 2019, kur konfiskoi asetet e Venezuelës pasi njohu Juan Guaidó si president. Por Amerika deri më tani nuk ka kërkuar që zoti Putin të largohet. Në rrethana të rralla, Kongresi mund të heqë gjithashtu imunitetin e shteteve sovrane, duke lejuar që asetet e tyre të kompensojnë pretenduesit në një gjyq të brendshëm. Një pjesë e aseteve të ngrira afgane aktualisht është lënë mënjanë ndërsa gjykatat dëgjojnë familjet e viktimave të sulmeve të 11 shtatorit. Megjithatë, që kjo të zbatohet për paditë e mundshme kundër Rusisë, Amerika do të duhet ta shpallë atë një shtet terrorist. BE, nga ana e saj, as nuk po diskuton çështjen e aseteve sovrane, thekson Jan Dunin-Wasowicz nga Hughes Hubbard & Reed, një firmë ligjore. Përmendjet e tyre mungojnë dukshëm në propozimet e tij.
Edhe gjykatat ndërkombëtare nuk duken të jenë një rrugë e frytshme. Një forum i mundshëm është Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, por as Rusia dhe as Ukraina nuk kanë rënë dakord për juridiksionin e saj, me përjashtim të disa përjashtimeve të ngushta, thotë Astrid Coracini nga Universiteti i Vjenës. Një organ i sapokrijuar, i ngjashëm me një komision të krijuar nga OKB-ja për të kërkuar dëmshpërblime nga Iraku pasi pushtoi Kuvajtin në vitin 1991, do të kërkonte pëlqimin e Rusisë.
Prandaj kanë lindur ide kreative. Njëra është të synoni miliarda dollarët që Rusia merr për eksportet e saj të energjisë çdo ditë, në vend të stokut të aseteve të saj. Në një takim të vendeve të G7 në maj, Amerika propozoi vendosjen e një tarife për naftën ruse, të ardhurat e së cilës më pas mund të dërgoheshin në Ukrainë. Por arritja e marrëveshjes edhe brenda BE-së do të jetë një detyrë e vështirë.
Një skemë tjetër do të kanalizonte pagesat për naftën ruse për të ruajtur llogaritë në bankat ndërkombëtare, siç ndodhi me naftën iraniane në vitet 2010. Shpërblimi i akumuluar, me vlerë rreth 100 miliardë dollarë, u bë sërish i disponueshëm për Iranin pas heqjes së sanksioneve në vitin 2016; këtë herë Perëndimi mund të kërkojë që një pjesë e tyre t’i dhurohet Ukrainës. Një person i brendshëm dyshon se ideja po shqyrtohet në Uashington. Megjithatë, nuk ka asnjë garanci që Rusia thjesht nuk do të ndalojë së shituri Perëndimit. Ndërkohë, zbatimi i masës diku tjetër do të kërkonte që shkelësit të kërcënoheshin me sanksione “sekondare” – diçka që Perëndimi e ka shmangur deri më tani.
E gjithë kjo sugjeron se përpjekjet për të kapur asetet ruse ndërkohë që lufta vazhdon do të luftojnë për të shmangur një nga tre grackat. Nëse vendet perëndimore nuk heqin dorë nga mbrojtja që u ofrojnë individëve dhe shteteve të huaja, ata rrezikojnë të kalojnë shumë vite në gjykatë. Megjithatë, nëse i heqin ato, besimi që mbështet ekonomitë dhe shoqëritë e tyre mund të rrezikohet. Ndërkohë, idetë më kreative mund të shkaktojnë hakmarrje ruse dhe të zemërojnë pjesën tjetër të botës.
Kjo nuk do të thotë se thesari rus do të mbetet i paprekshëm përgjithmonë. Shumica e reparacioneve priren të bien dakord pasi të përfundojë lufta, shpesh si kusht për shkrirjen e aseteve. Zoti Putin duket ende larg nga konsiderimi i paqes. Megjithatë, nëse ai përfundimisht i afrohet kësaj, lënia e disa fondeve në Ukrainë mund të jetë çmimi që duhet të paguajë për të parë disa nga asetet e tij – duke përfshirë, ndoshta, një superjaht shumë milionë dollarësh – të kthehen në shtëpi.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Forumi Ekonomik Botëror, frikë nga recesioni
“Do rindërtoj Mariupolin, fabrikat e mia do konkurrojnë sërish globalist”
