Ata që janë mjaft të rritur për të kujtuar krizën ekonomike të një dekade më parë të eurozonës mund të kenë ndjerë një dridhje dejà vu më 15 qershor, kur Banka Qendrore Evropiane (ECB) thirri një takim urgjent për të diskutuar mbi zgjerimin e diferencave midis obligacioneve qeveritare të vendeve anëtare, rendimentet. Gati një dekadë më parë që, ndërsa yield-et u rritën, Mario Draghi, atëherë presidenti i BQE-së, premtoi të bënte gjithçka që duhej për të ruajtur monedhën e përbashkët. Në të dyja rastet, diferencat e obligacioneve filluan të ngushtohen pasi banka qendrore ndërhyri. Sot BQE po shqyrton një mjet “anti-fragmentimi” për të ulur spread-et, le të themi duke blerë obligacione të vendeve më të dobëta ( ato duhet të plotësojnë disa kushte). Megjithatë, shqetësimet se bashkimi i monedhës mund të fillojë të duket i lëkundur mbeten në ajër. Pozita fiskale veçanërisht e Italisë, e cila vitin e kaluar kishte borxh publik neto në rreth 140% të PBB-së, po preokupon investitorët. Nëse normat e interesit rriten shumë më tepër, tregjet financiare mund të fillojnë të dyshojnë në aftësinë e saj për të paguar borxhet.
Një tipar i rrezikshëm i krizës së mëparshme ishte “laku i dënimit” famëkeq që lidhte bankat dhe sovranët. E thënë në mënyrë të papërpunuar, bankat e eurozonës ishin të ngarkuara me borxhe sovrane të vendit. Kur frika e mospagimit sovran u intensifikua, bilancet e bankave u shkatërruan, gjë që më pas kërkoi që ato të mbështeteshin nga një shtet tashmë i lëkundur. Ndërsa bankat ulën kreditimin, ekonomia reale u dobësua, duke përkeqësuar më tej financat publike. Sa shqetësuese është ky lak i dënimit sot? Një shqyrtim i hallkave të ndryshme në zinxhir sugjeron se është më pak e frikshme – por që ‘përbindëshi nuk është vrarë’.
Filloni me ekspozimin e bankave ndaj sovranëve të tyre. Pas krizës globale financiare në 2007-09, bankat në vendet e Evropës Jugore filluan të blejnë sasi të mëdha obligacionesh të emetuara nga qeveria e tyre e origjinës (të cilat rregullatorët bankarë i konsiderojnë si pa rrezik, që do të thotë se bankat nuk kanë nevojë të financojnë zotërimet e tyre prej tyre me kapital). Huadhënësit spanjollë rritën zotërimet e tyre të obligacioneve të qeverisë kombëtare nga rreth 2% e totalit të aktiveve në 2009 në më shumë se 9% deri në 2015; Bankat italiane rritën zotërimet e tyre të borxhit sovran të brendshëm nga 4% në gati 11% gjatë së njëjtës periudhë.
Bankat në shumicën e vendeve të mëdha të eurozonës kanë ulur që atëherë ekspozimet e tyre ndaj sovranit të tyre. Në mënyrë të habitshme, shefi i një prej huadhënësve të mëdhenj të bllokut thotë se nuk ka më asnjë ekspozim ndaj ndonjë borxhi sovran të zonës euro. Por bankat italiane janë përjashtimi i madh. Ata mbeten po aq të ekspozuar ndaj borxhit të qeverisë së tyre sa ishin një dekadë më parë. Në Itali, të paktën, kjo pjesë e ciklit të dënimit është e gjallë dhe po fillon.
Po ekspozimi i qeverive ndaj bankave në kolaps? Shkëputja e kësaj pjese të ciklit të reagimit ka qenë sigurisht një synim i rëndësishëm i politikëbërësve. Unioni bankar i BE-së – i cili kërkoi të krijonte një sistem të përbashkët të mbikëqyrjes, zgjidhjes dhe sigurimit të depozitave – lindi gati një dekadë më parë. Ideja ishte që bankat të bëheshin më evropiane dhe t’i shpëtonin ato më pak nga një çështje kombëtare. Problemi, megjithatë, është se detyra është bërë vetëm gjysma.
BQE ka qenë përgjegjëse për mbikëqyrjen e bankave që nga viti 2014. Kjo, së bashku me ndryshimet rregullatore që i kanë detyruar bankat të financojnë huadhënien me më shumë kapital, kanë bërë më shumë gjasa që huadhënësit me probleme të mund të ristrukturohen, që do të thotë se sovranët janë më pak të ekspozuar ndaj rreziqeve që rrjedhin nga bankat në kolaps sesa ishin më parë. Por zgjidhja evropiane e bankave mbetet e paplotë dhe sigurimi i përbashkët i depozitave nuk është krijuar fare. Gjithsesi, “rrjeti i sigurisë për bankat dhe depozitat mbetet kryesisht kombëtar dhe ekspozimi i bankave ndaj sovranëve nuk është zgjidhur,” përfundon Nicolas Veron nga Bruegel, një institut kërkimi në Bruksel.
Nëse ndjeshmëria e qeverive ndaj bankave në dështim është disi më e ulët se sa ishte më parë, po në lidhje me ekspozimin e ekonomisë ndaj huadhënësve zombie? Evropa mbetet kryesisht e bazuar në banka, me tregjet e kapitalit që luajnë një rol të vogël në financimin e firmave. Ndihmon të paktën që bankat janë më pak të mbushura me kredi me probleme sesa ishin më parë dhe janë në gjendje më të mirë në përgjithësi. Por një goditje ndaj një sistemi bankar kombëtar mund të dëmtojë ende aftësinë e tij për të dhënë hua për firmat dhe familjet, përveç nëse ata gjejnë burime të tjera financimi.
Në vitin 2015, Komisioni Evropian nisi një plan për të forcuar tregjet e kapitalit të Evropës. Por pak progres është bërë. Shumica e treguesve që matin madhësinë e tregjeve të kapitalit dhe shkallën në të cilën ato janë integruar, kanë lëvizur anash. Problemi kryesor, thonë vëzhguesit, është se politikanët kombëtarë nuk janë angazhuar plotësisht në punën e vështirë të harmonizimit të rregullave midis vendeve.
Mënjanë rregulloret, ka pasur dy përmirësime të mëdha brenda zonës së euros që do të ndihmojnë në dobësimin e lakut të dënimit. E para ka të bëjë me politikën fiskale. Pa transferime ndërmjet shteteve anëtare, një ekonomi kombëtare do të vuajë gjithmonë kur qeveria e saj detyrohet të shkurtojë shpenzimet. Një sovran nën stres financiar mund t’i duhet të shkurtojë përfitimet ose të rrisë taksat pikërisht kur ekonomia është e dobët. Kjo nga ana tjetër ul të ardhurat nga taksat, duke përkeqësuar pozicionin fiskal. Që nga fillimi i krizës së eurozonës në vitin 2010 deri në vitin 2014, vendet tkurrën me dhimbje deficitet e tyre, duke dëmtuar rritjen ekonomike. Vetëm kur normat e interesit ranë dhe masat shtrënguese u lehtësuan, ekonomia filloi të rimëkëmbet.
Pandemia e Covid-19 ka çuar në më shumë integrim fiskal. Fondi i rimëkëmbjes i BE-së, i financuar nga borxhi i emetuar zakonisht, do të shpenzojë rreth 750 miliardë euro (790 miliardë dollarë) gjatë pesë viteve të ardhshme, me më shumë para që do të mbështesin investimet në ekonomitë më të dobëta. Një mekanizëm i tillë i transfertave fiskale, nëse përsëritet, mund ta bëjë më pak të rëndë qarkun nga sovrani në ekonomi në të ardhmen. Përmirësimi i dytë i madh është politik. Pak politikanë po agjitojnë që vendet e tyre të largohen nga euro, që nga ana tjetër do të thotë se investitorët nuk po shqetësohen për daljen nga euro dhe mospagimin e borxhit.
Rreth një dekadë më parë, politikëbërësit në zonën e euros filluan me plane të guximshme për të eliminuar lakun e dënimit. Disa prej tyre kanë arritur të realizohen. Por tabloja e përgjithshme është e përzier. Me një recesion që po afrohet dhe normat e interesit në rritje, kjo mund të mos jetë mjaft e mirë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Fitimtarë dhe humbës, si po ndryshon bota nga pandemia
Ku do të preket më shumë ekonomia shqiptare?
