Globalizimi nuk ka vdekur. Mund edhe të mos jetë duke vdekur. Por ajo po ndryshon. Në këtë proces, institucionet që e formojnë atë, veçanërisht Organizata Botërore e Tregtisë, po detyrohen të ndryshojnë gjithashtu. Ne po shkojmë drejt një bote ndryshe dhe shumë më të vështirë. Por, në përcaktimin e kursit tonë të ri, ne duhet të shmangim disa gabime. Këtu janë shtatë.
E para është përqendrimi i vëmendjes vetëm në tregti. Siç ka vënë në dukje Maurice Obstfeld, ish-kryekonomist i FMN-së, tregjet e sotme të rrjedhshme globale të kapitalit kanë gjeneruar valë krizash financiare, ndërkohë që kanë sjellë pak përfitime të dukshme. Këtij realiteti i kushtohet vëmendje e pamjaftueshme, kryesisht për shkak se interesat në favor të flukseve të lira të kapitalit janë kaq të fuqishme, ndërkohë që ndikimi i tyre ekonomik është kaq i vështirë për t’u kuptuar nga shumica e njerëzve.
E dyta është besimi se epoka e globalizimit ishte një katastrofë ekonomike. Sidoqoftë, në një shënim të fundit, Douglas Irwin i Kolegjit Dartmouth vëren se midis viteve 1980 dhe 2019 pothuajse të gjitha vendet u bënë shumë më mirë, pabarazia globale ra dhe pjesa e popullsisë së botës në varfëri ekstreme ra nga 42 përqind në 1981 në vetëm 8.6 përqind në 2018. Nuk kërkoj falje që kam mbështetur politika me rezultate të tilla.
E treta është ideja se rritja e pabarazisë në disa vende me të ardhura të larta, veçanërisht në SHBA, është kryesisht rezultat i hapjes ndaj tregtisë ose, të paktën, një pasojë e domosdoshme e një hapjeje të tillë. Provat dhe logjika janë të kundërta. Në të vërtetë, ky është një shembull i shkëlqyer i “ekonomisë së shtyllës së llambës” – tendenca për të përqendruar vëmendjen dhe fajësimin aty ku politika hedh dritën më të ndritshme. Është e lehtë të fajësosh të huajt dhe të përdorësh barriera tregtare. Por këto të fundit janë një taksë për konsumatorët për të mirën e të gjithë atyre në një industri specifike. Do të ishte më mirë të tatohen dhe rishpërndahen të ardhurat në mënyrë më pak arbitrare dhe më të drejtë dhe efikase.
E katërta është supozimi se një vetë-mjaftueshmëri më e madhe mund të ketë mbrojtur ekonomitë nga ndërprerjet e fundit të zinxhirit të furnizimit, me kosto modeste. Për dikë, vendi i të cilit u detyrua në një javë tre-ditore nga një grevë e minatorëve në vitin 1974, kjo nuk është dukur kurrë e besueshme. Mungesa e fundit e formulave për bebe në SHBA është një shembull tjetër. Diversifikimi më i madh i furnizimit ka kuptim, megjithëse mund të jetë i kushtueshëm. Investimi në aksione gjithashtu mund të ketë kuptim, megjithëse do të jetë gjithashtu i kushtueshëm. Por ideja që ne do të kishim kaluar nëpër Covid-19 dhe pasojat e tij nëse çdo vend do të kishte qenë i vetë-mjaftueshëm është qesharake.
I pesti është nocioni që tregtia është një shtesë ekonomike fakultative. Këtu qëndron një paradoks në politikën tregtare: vendet që kanë më shumë rëndësi në tregti janë ato për të cilat tregtia ka më pak rëndësi. SHBA-ja është e vetmja ekonomi në botë që mund të konceptojë të jetë kryesisht e vetë-mjaftueshme, edhe pse kjo do t’i kushtonte shumë. Vendet më të vogla varen nga tregtia dhe sa më të vogla të jenë aq më të varura priren të jenë: Danimarka apo Zvicra nuk do të kishin arritur prosperitetin e tyre aktual pa të. Por vendet e mëdha (ose, në rastin e BE-së, blloqet e mëdha tregtare) formësojnë sistemin tregtar botëror, sepse ato kanë tregjet më të mëdha. Kështu, sistemi i tregtimit varet nga më indiferentët. Vendet më të vogla duhet të përpiqen shumë për të kompensuar këtë indiferencë.
E gjashta është të supozojmë se jemi tashmë në një epokë deglobalizimi të shpejtë. Realiteti është se raporti i tregtisë botërore ndaj prodhimit është ende afër nivelit më të lartë të të gjitha kohërave. Por ajo ndaloi së rrituri pas krizës financiare të 2007-09. Ky është rezultat i pakësimit të mundësive të reja. Liberalizimi i tregtisë globale në thelb ngeci pas anëtarësimit të Kinës në OBT në 2001. Duke pasur parasysh këtë, bota deri tani ka shfrytëzuar gjerësisht mundësitë tregtare. Por, siç theksoi Raporti i Zhvillimit Botëror i Bankës Botërore 2020, kjo është një humbje: aftësia për të marrë pjesë në zinxhirët e vlerës globale ka qenë një motor i zhvillimit ekonomik. Këto mundësi duhet të përhapen më gjerësisht, jo më pak.
Gabimi i fundit është pikëpamja se OBT është e tepërt. Përkundrazi, si një grup marrëveshjesh dhe një forum për diskutim global, ai mbetet thelbësor. E gjithë tregtia përfshin politikat (dhe kështu edhe politikën) e më shumë se një vendi. Një vend nuk mund të “marrë kontrollin” mbi tregtinë. Ajo mund të vendosë vetëm politika në anën e saj. Por nëse bizneset do të bëjnë plane, ata kanë nevojë për politika të parashikueshme nga të dyja palët. Sa më shumë të varen nga tregtia, aq më e rëndësishme bëhet një parashikueshmëri e tillë.
Ky është rasti thelbësor për marrëveshjet ndërkombëtare. Pa to, rrëshqitja e fundit me siguri do të kishte qenë më e madhe. OBT-ja është gjithashtu e nevojshme për të siguruar që marrëveshjet rajonale ose plurilaterale bien brenda disa parimeve të dakorduara. Nuk është më pak vendi për të zhvilluar diskutime për çështje që lidhen ngushtë me tregtinë, si ekonomia dixhitale, klima ose biosfera. Disa duket se imagjinojnë se diskutime të tilla mund të ndodhin pa angazhim me Kinën. Por Kina është shumë e rëndësishme për shumë njerëz që kjo të jetë e mundur.
Siç vërejti Ngozi Okonjo-Iweala, drejtori i përgjithshëm i OBT-së, në prill, ndikimi i konkurrentëve të rinj, rritja e pabarazisë brenda vendeve, kriza financiare globale, pandemia dhe tani lufta në Ukrainë “kanë shtyrë shumë të arrijnë në përfundimin se globale tregtia dhe multilateralizmi – dy shtyllat e OBT-së – janë më shumë kërcënim sesa mundësi. Ata argumentojnë se ne duhet të tërhiqemi në vetvete, të bëjmë sa më shumë që të mundemi vetë, të rritemi sa më shumë që të mundemi vetë.” Kjo do të ishte marrëzi tragjike: merrni parasysh dëmin ekonomik që do të bëhej në procesin e kthimit të pjesës më të madhe të integrimit tregtar të disa dekadave të fundit.
Megjithatë, ndërprerjet e epokës sonë – mbi të gjitha, rritja e populizmit, nacionalizmit dhe konfliktit të fuqive të mëdha – vënë në pikëpyetje të ardhmen e tregtisë globale. /Martin Wolf
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga Financial Times
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Pasojat e globalizmit
