Pas pesë muajsh luftimesh të përgjakshme midis Ukrainës dhe Rusisë, më 22 korrik, të dërguarit e vendeve shtrënguan duart fort në Stamboll për të nënshkruar një marrëveshje që synonte rihapjen e porteve të Ukrainës për eksportin e grurit në një botë të uritur. Ndërsa çmimet botërore të grurit ranë me më shumë se 6%, duke u rikthyer në nivelet e paraluftës, António Guterres, sekretari i përgjithshëm i OKB-së, e përshëndeti marrëveshjen si “një fener në Detin e Zi”. Marrëveshja nuk favorizonte njërën apo tjetrën palë, këmbënguli ai, por gjithë botën.
Nuk erdhi një moment shumë shpejt për më të varfërit e botës. OKB thotë se 828 milionë njerëz janë të uritur çdo natë dhe se 50 milionë në 45 vende janë në prag të urisë. Pjesa tjetër e botës, duke luftuar me inflacion të lartë, do të shpresojë për një lehtësim nga kriza e kostos së jetesës. Ukraina është një nga eksportuesit më të rëndësishëm në botë të vajit të grurit, elbit, misrit dhe lulediellit. Por ajo nuk ka qenë në gjendje të transportojë shumicën e të korrave të saj që nga fillimi i luftës në shkurt. Rusia ka kapur portet e Ukrainës në Detin Azov dhe ka bllokuar ato në Detin e Zi; Ukraina ka minuar ujërat e saj për të parandaluar një pushtim amfib.
Në Stamboll, të dërguarit nga palët ndërluftuese – Sergei Shoigu, ministri i mbrojtjes i Rusisë dhe Oleksandr Kubrakov, ministri i infrastrukturës i Ukrainës – u ulën sa më larg që mundën në një tryezë të gjatë, të ndarë nga z. Guterres dhe Recep Tayyip Erdogan, presidenti i Turqisë. Ata nuk nënshkruan një marrëveshje me njëri-tjetrin, por marrëveshje të veçanta me OKB-në. Përveç lejimit të dërgesave ushqimore nga Odessa dhe dy porte të tjera, OKB thotë se marrëveshja do të lehtësojë gjithashtu eksportin e plehrave ruse. (Sanksionet perëndimore përjashtojnë tregtinë bujqësore të Rusisë, por Amerika dhe Evropa premtojnë të merren gjithashtu me efektet indirekte “ftohëse”.)
Marrëveshja do të krijonte një “qendër të përbashkët koordinimi” (JCC) në Stamboll, me staf nga palët ndërluftuese, si dhe nga Turqia dhe OKB. Ai do të mbikëqyrë kalimin e anijeve të mallrave brenda dhe jashtë porteve të Ukrainës, dhe do t’i inspektojë ato për t’u siguruar që nuk mbajnë “ngarkesa të paautorizuara” (dmth., armë). Asnjë përfaqësues rus nuk do të lejohet në portet e Ukrainës, siç ishte diskutuar në një moment. Dhe Ukraina këmbënguli që luftanijet ruse nuk do të lejoheshin të shoqëronin anije mallrash.
Në vend të kësaj, pilotët ukrainas do të drejtojnë anijet në ujërat e Ukrainës. Inspektimet e anijeve të transportit do të kryhen nga KPK në portet turke. “Në rast provokimesh, një përgjigje e menjëhershme ushtarake”, shkroi në Twitter Mykhailo Podolyak, një këshilltar i presidentit të Ukrainës, Volodymyr Zelensky. Marrëveshja do të jetë e vlefshme për periudha të rinovueshme prej 120 ditësh.
Por ka boshllëqe të mëdha. Traseja e “korridorit humanitar detar” ende nuk është përcaktuar; po kështu është edhe distanca minimale prej saj që do të duhej të ruhej nga anijet ushtarake, avionët ose dronët. Nuk është e qartë se kush do të bënte çminimin e nevojshëm për të pastruar një kalim detar në Ukrainë. OKB-ja pranon se nuk ka mjete për të zbatuar.
As nuk ka asnjë shenjë se marrëveshja do të çojë në një marrëveshje më të gjerë paqeje. Në vend të kësaj, ajo përbën një armëpushim de facto në det. Palët ranë dakord se ata “nuk do të ndërmarrin asnjë sulm kundër anijeve tregtare dhe anijeve të tjera civile dhe objekteve portuale”. Marrëveshja mund të jetë mundësuar pjesërisht nga ndryshimi i fundit në balancën detare të fuqisë pas disa zhvillimeve: dëbimi muajin e kaluar të forcave ruse nga ishulli i Gjarprit; fundosja e Moskës, flamuri i Rusisë në Detin e Zi; dhe përforcimi i mbrojtjes bregdetare të Ukrainës me dërgimin e raketave perëndimore.
Me ndihmën perëndimore, Ukraina është përpjekur të zgjerojë rrugët alternative të eksportit – poshtë lumit Danub dhe me hekurudhë dhe rrugë për në Evropën Perëndimore. Por kapaciteti i kufizuar i këtyre rrugëve nuk mund të kompensojë portet e Detit të Zi. Ukraina ka eksportuar vetëm rreth 2 milion ton grurë në muaj, krahasuar me rreth 5-6 milion një muaj para luftës. Më keq, ato kapanone që nuk janë shkatërruar në luftë janë gjysmë plot. Me rreth 60 milion ton drithë që priten nga prodhimi i këtij viti që tani kanë filluar të korren, Ukrainës i mungon magazinimi për rreth 15-18 milion ton drithë. Nëse të korrat nuk mund të dërgohen së shpejti, shumë do të lihen të kalbet.
Marrëveshja e Stambollit do t’i lejonte fermerët ukrainas të shesin më shumë nga produkti i tyre dhe kështu të fitojnë më shumë para për të blerë fara dhe pleh për mbjelljen e sezonit të ardhshëm. Dy faktorë të tjerë po ndihmojnë në uljen e çmimeve botërore. Njëra është se korrja në hemisferën veriore po shkon mirë; Rusia pritet të sjellë një prodhim rekord gruri prej rreth 90 milion ton. E dyta është forca e dollarit, e cila i bën mallrat në dollarë më të shtrenjta për shumë blerës dhe krijon një nxitje për fermerët që të sjellin më shumë nga prodhimet e tyre në treg.
Megjithatë, kriza ushqimore nuk ka mbaruar. Çmimet e drithërave mund të ulen një të tretën nga kulmi i tyre në fillim të këtij viti, por ato janë 40% më të larta se në janar 2020. Karburanti, plehrat dhe inputet e tjera mbeten të shtrenjta. Dhe afrohet një luftë e gjatë: luftimet mund të shtrihen deri në vitin 2023. Kjo ngre pyetjen nëse marrëveshja mund të mbajë vërtet dhe sa ushqim mund të prodhojë Ukraina.
Duke supozuar se marrëveshja qëndron, është e paqartë se sa shpejt mund të hyjë në fuqi. Ndoshta do të kalojnë një deri në dy muaj përpara se anijet e para – që pritet të jenë ato të bllokuara në portet e Ukrainës që nga fillimi i luftës – të mund të lundrojnë. Marrja e anijeve të reja në port do të zgjasë më shumë duke pasur parasysh nevojën për të ngritur mekanizmin e monitorimit, për të gjetur pronarë dhe ekuipazhe të gatshëm të anijeve dhe për të negociuar mbulimin e nevojshëm të sigurimit.
Michael Magdovitz i Rabobank, një huadhënës holandez, megjithatë mendon se Ukraina mund të jetë në gjendje të dyfishojë kapacitetin e saj të eksportit në rreth 4 milion ton në muaj, jo shumë larg shifrës së paraluftës. Por nëse ka vonesa dhe anijet nuk mund të largohen nga Odessa deri në tetor, shtoi ai, një pjesë e të korrave mund të humbasë. Çdo pengesë në marrëveshje mund të shkaktojë më shumë trazira në treg. “Ekziston një rrezik i jashtëzakonshëm përmbys për çmimet nëse kjo bie,” thotë z. Magdovitz. “Tregu do të rritet në qiell.”
Shumë pyesin veten nëse marrëveshja është shumë e mirë për të qenë e vërtetë. “Unë luftoj për të parë se çfarë është në të për rusët,” thotë një ekzekutiv nga një firmë e madhe tregtare e produkteve bujqësore. Në fund të fundit, Putin ka thyer marrëveshjet e mëparshme të armëpushimit në Ukrainë. Dhe pse do t’i hidhte Ukrainës një litar shpëtimi ekonomik kur forcat e tij po përpiqen të ecin përpara në fushën e betejës?
Alexander Gabuev i Carnegie Endowment for International Peace, një institut amerikan i mendimit, argumenton se kthesa e z. Putin është kryesisht një përgjigje ndaj presionit nga vendet mike në Lindjen e Mesme dhe përreth – jo më pak nga Turqia, e cila tani shërben si një vend i rëndësishëm ekonomik, kanal midis Rusisë dhe botës së jashtme. “Kur bëhet fjalë për luftën gjeoekonomike të Kremlinit kundër Perëndimit”, shkroi Gabuev në Twitter, “Moska ka ende shumë objekte të mprehta në kutinë e veglave të saj përtej eksporteve të grurit – dhe gazi është më i fuqishmi”.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
