Historiani anglez John Robert Seeley tha dikur se Britania “pushtoi dhe populloi gjysmën e botës në një gjendje të mungesës së mendjes”.
Në të kundërt, BE-ja sot po humb padashur hegjemoninë e saj të pas luftës së ftohtë në Evropë në një situatë të përqendrimit të tepruar.
Brukseli ka qenë aq i preokupuar me detyrën e avancimit të integrimit në BE sa nuk ka arritur të menaxhojë krizat në periferi të tij.
Jemi të ”bombarduar” me idenë e përsëritur shpesh që më 24 shkurt u zgjuam në një botë tjetër.
E vërteta është se kjo “botë ndryshe” ka qenë me ne për një kohë të gjatë. Problemi është se ne hezituam ta shihnim.
Tani agresioni i Rusisë në Ukrainë na detyron të vëmë në dyshim disa nga idetë tona për të ardhmen e Evropës. Megjithatë, është e qartë se kjo mund të ndodhë vetëm duke rimenduar të kaluarën.
Mënyra më e mirë për të kuptuar se si po ndryshon politika ndërkombëtare është duke u fokusuar, duke pasur në mendje disa nga zhvillimet kryesore gjatë 30 viteve të fundit.
Pra, një eksperiment. Imagjinoni dy studiues, të cilëve pas Luftës së Ftohtë iu kërkua të parashikonin se si do të evoluonte rendi i ri evropian. Njëri ishte i vendosur në Evropën Qendrore – Pragë, le të themi – dhe iu tha se ngjarjet atje do të përcaktonin të ardhmen e kontinentit. Për të, kjo përfaqësohet nga zgjerimi i BE-së dhe transformimi i shoqërive postkomuniste sipas modelit të Evropës Perëndimore.
Tjetri është në Ballkan. Vizioni i tij është formuar nga luftërat në ish-Jugosllavi dhe problemet e rindërtimit të pasluftës. Në sytë e saj, rënia e regjimeve komuniste çoi në ngritjen e nacionalizmit të egër etnik. Demokratizimi erdhi me konflikte të dhunshme dhe spastrim etnik.
Ky vëzhgues do të pajtohej me Clifford Geertz, antropologun amerikan, i cili në vitin 1995 parashikoi se rendi ndërkombëtar i porsalindur do të përkufizohej jo nga adoptimi me shumicë i modeleve perëndimore, por nga një obsesion me identitetin dhe dallimin.
Axhenda politike nuk do të përcaktohej nga pyetja “Kur do të anëtarësohen Serbia apo Shqipëria në BE?”, por nga pyetja “Çfarë është një vend nëse nuk është komb?”. dhe “Çfarë është një kulturë nëse nuk është një konsensus?”
A kam gabim që besoj se vëzhguesi ynë ballkanik do të na ndihmojë të kuptojmë më mirë Evropën e sotme sesa ajo në Pragë? A nuk shpjegohet gjendja jonë aktuale me mosgatishmërinë tonë për të pranuar se ajo që pamë në Ballkan nuk ishte fantazmë nga e kaluara?
E thënë thjesht, BE-ja nuk mund të përballet efektivisht me krizën e shkaktuar nga sulmi i Rusisë ndaj Ukrainës nëse nuk arrin të rimendojë “përvojën e saj ballkanike”.
Rusia e Vladimir Putinit nuk është Serbia e Slobodan Millosheviçit dhe Ukraina nuk është Bosnja. Por është dështimi i BE-së për të transformuar dhe integruar Ballkanin, në vend të suksesit të paktën të pjesshëm të Brukselit në integrimin e Evropës qendrore, ajo që duhet të jetë pikënisja e çdo strategjie të qëndrueshme.
Tre leksione ballkanike janë sipas vlerësimit tim të një rëndësie kritike.
Së pari, integrimi evropian mund të transformojë shtetet, por nuk mund të formojështete. Në thelb, projekti i BE-së është një përpjekje për të kapërcyer shtetin-komb të shekullit të 19-të. Por sfida në periferi të Evropës ishte ndërtimi i shteteve-kombe funksionale. Përpjekja për të zëvendësuar ndërtimin e kombit me ndërtimin e shteteve anëtare të BE-së ka dështuar.
Është tregues se projektimi i kushtetutave ballkanike me në qendër të drejtat e pakicave të BE-së në vitet 1990 doli të ishte më pak efektiv sesa kushtetutat me shumicën e miratuar në shtetet baltike.
Kriza e fundit në kufirin Serbi-Kosovë është një sinjal se “zgjidhjet e ngrira” që BE la në Ballkan mund të bëhen lehtësisht burime të reja konflikti.
Mësimi i dytë është se shpërbërja e shteteve ish-komuniste federale solli konflikte të gjata. Një rrezik i madh për shtetet që dolën nga këto konflikte është shpopullimi. Sa më gjatë të vazhdojë lufta në Ukrainë, aq më pak ka gjasa që shumë refugjatë të kthehen. Bosnja ka humbur 40 për qind të popullsisë së saj si rezultat i luftës dhe recesionit të pasluftës.
Mësimi i tretë është se në momentin që lufta të ndalojë, evropianët do të humbasin interesin për periferinë.
Rindërtimi nuk nxjerr heronj. Pesë nga 27 shtetet e BE-së ende nuk e njohin pavarësinë e Kosovës.
Mashtrimi që revolucionet e viteve 1989-1991 krijuan në Evropë ishte se për shkak se ndodhi diçka e mrekullueshme dhe e papritur – fundi i luftës së ftohtë dhe rënia e Bashkimit Sovjetik – ne ishim të sigurt se e dinim se çfarë na pret e ardhmja.
Shkrimtari është një redaktor i FT dhe kryetar i Qendrës për Strategjitë Liberale, Sofje, dhe bashkëpunëtor në IWM Vienna
Burimi: Financial Times
Përktheu dhe përshtati: Konica.al
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Fantazmat e Luftës apo këmbanat e paqes për Ballkanasit” ?
