Maqedonia Perëndimore, Greqi (CNN) Dimitris Mitsaris hap derën e tij të garazhit dhe shfaqet era e rrushit të fermentuar, ndërsa drita e parë e mëngjesit kërcen nga dhjetëra rezervuarë çeliku.
Mitsaris dhe familja e tij jetojnë këtu, në Agios Panteleimonas, një fshat malor me vetëm 800 banorë në Greqinë veriore, dhe e kanë kthyer shtëpinë e tyre në një punishte vere të vogël. “Nuk kam as rrymë këtu akoma”, thotë Mitsaris duke qeshur.
Është qesharake për Mitsaris sepse vetëm deri në dhjetor të vitit të kaluar, 40-vjeçari kishte kaluar 17 vjet të jetës së tij duke punuar në minierat e qymyrit për Korporatën Shtetërore të Energjisë Publike (PPC) për të mbajtur dritat e ndezura në shtëpitë e njerëzve. Ai më në fund hoqi dorë nga qymyri për verën, duke kuptuar se karburanti fosil ishte në dalje.
Mitsaris, babai i të cilit punonte gjithashtu në minierat e qymyrit, bleu 44 hektarë vresht. Por ai tani po mendon nëse ka bërë zgjedhjen e duhur – qymyri këtu po refuzon të heqë dorë.
“Kam frikë për të ardhmen. “Unë kam dy vajza të vogla për të rritur.”
Qymyri është më ndotësi i lëndëve djegëse fosile dhe është kontribuuesi më i madh i vetëm në krizën klimatike, dhe Greqia ishte përpjekur shumë ta largonte atë. Por vendi, së bashku me vendet e tjera evropiane, po i vonon këto plane për ndërprerjen e tyre në përgjigje të krizës së energjisë, e cila është kthyer në një krizë të plotë që kur Rusia nisi luftën e saj kundër Ukrainës.
Vetëm një vit më parë, Greqia ishte e bindur se mund të mbyllte të gjitha impiantet ekzistuese të djegies së qymyrit deri në vitin 2023. Ajo planifikoi të ndërtonte një fabrikë të fundit qymyri këtë vit në rajonin më të gjerë ku jeton Mitsaris, Maqedoninë Perëndimore, e cila prodhon më shumë se gjysmën e energjisë elektrike të vendit.
Fabrika e re, Ptolemaida 5, në vitin 2025 do të funksionojë më pas me gaz natyror, një tjetër lëndë djegëse fosile ndotëse, por që në përgjithësi është më pak karbonik intensiv sesa linjiti, ose qymyri kaf, që gjendet në këtë pjesë të Greqisë. I gjithë ky afat kohor është bërë tashmë tym.
Afati i fundit për t’i dhënë fund përdorimit të qymyrit në të gjitha termocentralet ekzistuese është shtyrë nga viti 2023 në 2025 dhe kryeministri grek Kyriakos Mitsotakis sugjeroi së fundmi se uzina e re Ptolemaida do të duhet realisht të djegë qymyr deri në të paktën 2028. Dhe Greqia po planifikon të rrisë prodhimin e minierave të qymyrit me 50% gjatë dy viteve të ardhshme për të kompensuar mungesën e gazit natyror, ndërsa Vladimir Putin shtrëngon rubinetat që rrjedhin në BE.
Tashmë ndryshimet janë të dukshme. Në qershor 2021, qymyri prodhoi 253.9 gigavat orë (GWh) energji elektrike. Këtë qershor, qymyri ishte përgjegjës për 468.1 GWh, gati dy herë më shumë.
Dhe kjo është ndërkohë që vendi po lufton me zjarret në kontinent dhe ishujt e tij, të nxitur nga një valë nxehtësie përvëluese e nxitur nga ndryshimet klimatike – që vjen kryesisht nga djegia e lëndëve djegëse fosile nga njerëzit si qymyri.
Zjarret kanë lënë shtëpitë në hi, njerëzit janë shpëtuar nga plazhet dhe pronarët e bizneseve në ishujt si Lesbos po përballen me një sezon pushimesh të dhimbshëm ekonomikisht.
Zgjedhjet kryesore të jetës, si vendi për të jetuar dhe punuar, janë të vështira për t’u bërë kur planet e qeverisë vazhdojnë të ndryshojnë. Për Mitsaris, largimi nga fshati i tij ku lindi dhe u rrit nuk është një opsion tani.
“Gruaja ime punonte në një fabrikë qumështi, e cila gjithashtu u mbyll disa vite më parë. Ata i ofruan një punë në Athinë, por atëherë rroga ime ishte e mjaftueshme për të mbajtur të gjithë familjen, kështu që vendosëm të qëndrojmë,” tha ai. “Nëse do ta dija se do të përfundonim në situatën që jemi tani, atëherë do të kisha shkuar në Athinë”.
Qeveria greke po përpiqet të bindë njerëzit se kthimi i saj te qymyri është vetëm i përkohshëm. Por ringjallja e qymyrit po i josh njerëzit në Maqedoninë Perëndimore të kthehen në industri.
Kompania energjetike PPC ka ofruar punësim të qëndrueshëm për mijëra njerëz në Maqedoninë Perëndimore, ku pothuajse 1 në 5 janë të papunë.
Këtu – ku të gjithë i referohen qymyrit si “bekim dhe mallkim” – një kthim tek karburanti fosil mund të bëjë të gjithë ndryshimin midis qëndrimit dhe largimit.
Tashmë, kaq shumë janë larguar në qytete më të mëdha, apo edhe janë shpërngulur jashtë vendit, për të gjetur jetë të reja.
Një fshat në kalbëzim
Për sa i përket tranzicionit nga qymyri, Greqia kishte qenë një histori suksesi. Përpara pushtimit rus të Ukrainës, Greqia mbështetej vetëm në qymyr për rreth 9% të furnizimit të saj me energji, nga 25% që ishte vetëm gjashtë vjet më parë. Ishte vendi i parë në Ballkanin e varur nga qymyri që njoftoi një objektiv afatshkurtër për t’i dhënë fund përdorimit të karburantit fosil.
Por tranzicioni ka pasur gjithmonë sfidat e veta, kryesisht, çfarë mundësish mund t’u ofrojë vendi ish-punëtorëve në qytetet e qymyrit?
Në Maqedoninë Perëndimore, e cila siguron 80% të qymyrit të Greqisë, PPC ka shpronësuar dhjetëra fshatra në mënyrë që të mund të nxjerrë qymyrin poshtë tyre, duke zhvendosur komunitete të tëra në periferitë. Dhe ata ishin me fat.
Gjatë kësaj faze të vështirë mes kur qymyri është ende duke u minuar, por vitet e tij janë të numëruara banorët në fshatin Akrini e gjejnë veten të paaftë për të lëvizur, edhe pse gjithçka rreth tyre shkërmoqet.
Banorët këtu kanë më shumë se një dekadë në mosmarrëveshje me PPC-në, duke thënë se kanë të drejtën e kompensimit që do t’i ndihmojë të zhvendosen nga fshati, i cili prej vitesh është ekspozuar ndaj niveleve të larta të hirit nga operacionet e qymyrit që i rrethojnë. Ata lobuan me sukses për të drejtën për t’u zhvendosur, e cila tani është e sanksionuar në një ligj të 2011-ës.
PPC i tha CNN në një email se nuk ishte përgjegjëse për njerëzit në fshat dhe nuk iu përgjigj pyetjeve pasuese kur iu paraqit ligji që thotë se ata kanë të drejtë për ndihmë për zhvendosjen deri në vitin 2021.
Charalambos Mouratidis, 26 vjeç, nuk e di vërtet se çfarë të bëjë më pas.
Ashtu si Mitsaris, ai ka kërkuar të bëjë një jetë të re pasi la një punë në PPC në një minierë qymyri, ku punonte edhe babai i tij. Por Mouratidis kurrë nuk kishte të njëjtin lloj sigurie pune si babai i tij. Ai punoi me turne për tetë muaj me një kontratë afatshkurtër duke pastruar hirin e makinerive brenda minierës. Paqëndrueshmëria, paga e ulët dhe ndikimi i rëndë i hirit toksik në shëndetin e tij e shtynë atë të largohej nga industria.
Ai tani drejton një fermë bagëtish, e cila ndodhet në një kodër me pamje nga Akrini, ndërsa shtëllungat e tymit dhe avullit ngrihen nga oxhaqet dhe kullat ftohëse të impianteve të qymyrit përreth saj në sfond.
Përveç blegtorisë, ai punon një punë të dytë për një kompani të paneleve diellore, zakonisht duke lënë 13 orë në ditë mes tyre për të përballuar jetesën.
Puna për kompaninë e paneleve diellore është një punë e gjelbër që i siguron Mouratidis disa të ardhura shtesë. Por zgjerimi diellor po merr gjithashtu gjithnjë e më shumë tokë, duke lënë më pak për kultivim ose kullotje, kështu që marrja e lejes për të zgjeruar tokën bujqësore në Akrini është pothuajse e pamundur, tha ai.
Përveç fermave diellore, të gjitha projektet tjera infrastrukturore në Akrini janë anuluar. Fshati po lihet të vdesë dalëngadalë.
“Unë fillova të merrem me bujqësi, duke shpresuar të kem një lloj të ardhmeje më të qëndrueshme dhe tani edhe kjo përpjekje është në rrezik,” tha Mouratidis. “Të gjithë kanë hyrë në një rrugë pa krye në këtë fshat.
Çfarë vjen më pas
Qeveria greke ka hartuar një plan prej 7.5 miliardë eurosh (7.9 miliardë dollarë) për të ndihmuar vendin të transformohet nga një ekonomi e bazuar në lëndë djegëse fosile në një komb inovativ të gjelbër. Plani për Zhvillimin e Tranzicionit të Drejtë, siç njihen në të gjithë Bashkimin Evropian, ka marrë 1.63 miliardë euro financime nga BE.
Maqedonia Perëndimore është një fokus në plan dhe duhet të marrë mjaft para, pjesërisht për t’u bërë një qendër për burimet e rinovueshme në vend. Dhe ndërsa plani është mirëpritur nga shumë njerëz këtu, shumë dyshojnë se i gjithë mund të arrihet në gjashtë vitet para se fabrika e fundit e qymyrit të dalë jashtë linje. Mouratidis është skeptik se paratë do ta ndihmojnë.
“Nuk jam i sigurt se shumë prej tyre do të arrijnë njerëz si unë, që drejtojnë biznese të vogla. Disa para do të përfundojnë me ata që mbështesin hapur qeverinë aktuale dhe shumica e tyre do të qëndrojnë tek ata që menaxhojnë këto fonde.” tha ai. “Kjo është ajo që na ka treguar historia. Edhe gjatë Covid-19, mbështetja e dhënë për kompanitë dhe bizneset e mëdha ishte shumë më e lartë se mbështetja që morëm.”
Por jo të gjitha shpresat humbasin. Ndërsa shumë punëtorë kthehen nga qymyri në bujqësi, një pjesë e mbështetjes së BE-së po rrjedh. Vetëm pak kilometra larg Akrinit, Nikos Koltsidas dhe Stathis Paschalidis po përpiqen të krijojnë zgjidhje të qëndrueshme për ata që kanë humbur punën në tranzicionin e gjelbër dhe që janë të gatshëm të merren me kultivimin e deleve dhe dhive.
Nëpërmjet nismës së tyre “Ferma krenare”, ata veprojnë si inkubatorë për grekët që duan të bëjnë bujqësi në mënyra të qëndrueshme, duke u ofruar atyre akses në trajnime dhe njohuri rreth teknologjive më të reja në dispozicion të tyre.
Ne duam të krijojmë një rrjet fermash të vetëqëndrueshme, me respekt për mjedisin dhe kafshët, të cilat do të kërkojnë kapital shumë të ulët nga fermerët e rinj,” tha Paschalidis, me delet e tij që blegërijnë në sfond.
Koltsidas tha se donte t’i përhapte fjalën popullatës lokale se bujqësia nuk është ajo që ka qenë dhe mund të sigurojë një të ardhme të qëndrueshme. “Nuk kërkon përpjekjet që bënte në të kaluarën, ku fermeri duhej të ishte gjithë ditën në fermë, duke kullotur kafshët apo t’i mjelë me duar”, tha ai.
“Për ata që mendojnë të kthehen në punë në qymyr, ata duhet të shikojnë të gjitha rajonet që po lulëzojnë pa të,” tha ai. “Nuk ka nevojë të qëndroni të mbërthyer në këto modele të vjetruara të PPC.”
