Midis sprovave dhe mundimeve të viteve të murtajës, kishte një rresht të argjendtë. Në fund të vitit 2020, me miratimin e vaksinave kundër Covid-19 dhe në vitin 2021, teksa injektimet bënë magjinë e tyre, tekno-optimizmi filloi të përhapet. Nëse njerëzit mund të zhvillonin vaksinime që shpëtojnë jetë brenda muajve, pse bota nuk mund të dilte nga gjumi i saj me rritje të ulët dhe produktivitet të ulët? Firmat mund të përqafojnë dixhitalizimin si kurrë më parë; kalimi në punën nga shtëpia mund t’i lejojë njerëzit, pa thashetheme për zyra dhe udhëtime të vështira, të punojnë në mënyrë më efektive; shumë shpejt do të kishte vaksina për çdo sëmundje që mund të imagjinohet. Qeveritë premtuan të shpenzojnë shumë për shkencën; kompanitë përshkroi plane të lëngshme të kërkimit dhe zhvillimit.
Ishte mjaft ndryshim humori. Në vitet para pandemisë, ritmi i rritjes së botës së pasur ishte ngadalësuar në mënyrë drastike. Në vitet 2010, produktiviteti amerikan i punës – prodhimi për orë pune – u rrit përgjysmë më shpejt se në dekadën e mëparshme. Shoqëritë ishin bërë më keq në gjetjen e ideve të reja, përkthimin e tyre në risi dhe përhapjen e këtyre risive. “Ngritja dhe rënia e rritjes amerikane” e Robert Gordon, botuar në vitin 2016, argumentoi se kishte më pak zbulime që do të ndryshonin jetën në pritje për t’u bërë. Në fillim të vitit 2020, një punim në American Economic Review, një revistë kryesore, bëri që, edhe aty ku kishte ide për t’u zbuluar, ato po bëheshin më të vështira për t’u gjetur.
Mundësia që dinamika të kishte ndryshuar ishte dehëse, dhe jo vetëm sepse sugjeronte se do të vinte ndonjë e mirë nga pandemia. Rritja e produktivitetit është shkaku kryesor i pagave reale më të larta. Me zgjerimin e anës së ofertës së ekonomisë, inflacioni do të bëhej më pak problem. Dhe risitë do të përmirësonin jetën e njerëzve në mënyra që nuk përfshihen në të dhënat ekonomike. Por analiza jonë vjen në një përfundim dëshpërues: deri më tani ka pak shenja se ekonomia globale po bëhet më produktive.
Statistikat zyrtare janë jashtëzakonisht të paqëndrueshme për shkak të ndërprerjeve të bllokimit. Në tremujorin e dytë të 2022 PBB-ja amerikane u duk se ra me 0.1%, edhe pse numri i amerikanëve në listëpagesa u rrit me 1.3 milionë. PBB-ja e Britanisë ra me të njëjtën shumë, ndërsa punësimi u rrit me 150,000. Kështu të dyja ekonomitë po prodhojnë më pak me më shumë njerëz që punojnë. Siç vë në dukje një punim i ri nga zoti Gordon, i Universitetit Northwestern, dhe Hassan Sayed, nga Princeton, rritja e dobët e produktivitetit të sotëm është ana tjetër e rritjes së fortë në vitin 2020. Në atë kohë firmat amerikane pushuan punëtorët e tyre më pak të vlefshëm, duke rritur produktivitetin. Tani ata po i ri-punësojnë.
Të dhënat e publikuara në frekuenca më të larta mbështesin nocionin se rritja e produktivitetit mbetet e dobët. Një indeks global i menaxherëve të blerjeve (pmi) i përpiluar nga JPMorgan Chase, një bankë, pyet bosët për gjendjen e ekonomisë dhe biznesin e tyre. Një tregues për produktivitetin që rrjedh nga Pmis, të cilin ne e llogarisim duke zbritur komponentin e punësimit të indeksit nga komponenti i prodhimit, në muajt e fundit ka rënë në fakt. Rezultate të ngjashme gjejmë kur aplikojmë të njëjtën metodologji për një tregues në kohë reale të aktivitetit ekonomik të publikuar nga Goldman Sachs, një bankë tjetër.
Pse bumi i premtuar i produktivitetit nuk u realizua? Optimistët thonë se përfitimet e rritjes së investimeve që pasoi pandeminë do të ndihen vetëm ngadalë. Shpesh ka një vonesë prej tre deri në pesë vjet midis investimeve më të larta të biznesit dhe rritjes së produktivitetit. Hulumtimi i ri nga Jason Draho i ubs, një bankë tjetër, arrin në përfundimin se “duke filluar nga viti 2024, pjesa tjetër e kësaj dekade mund të duket më shumë si gjysma e dytë e viteve 1990 sesa gjysma e dytë e viteve 1970”. Megjithatë, ka tre arsye për t’u shqetësuar se bumi i inovacionit pandemik mund të mos arrijë kurrë.
E para ka të bëjë me investimet. Firmat po shpenzojnë, por jo domosdoshmërisht për gjëra që rrisin produktivitetin. Në muajt e fundit, me klientët që përballen me raftet bosh, shumë prej tyre janë përpjekur të zgjerojnë dhe mbrojnë zinxhirët e furnizimit. Kjo përmirëson elasticitetin, por duke krijuar tepricë rrit edhe kostot. Shumë firma po krijojnë gjithashtu “inventarë”, ose rezerva të lëndëve të para dhe mallrave të gatshme. Shpenzime të tilla llogariten në investime, të matura në llogaritë kombëtare, por nuk kanë ndikim zero në produktivitet. Në Gjermani në fund të vitit 2021, grumbullimi i inventarëve përbënte 9% të investimit total, më i shumti ndonjëherë.
Kështu, menaxhimi afatshkurtër i krizës ka marrë përparësi ndaj inovacionit afatgjatë. Në Amerikë, shpenzimet e kërkimit dhe zhvillimit mbeten të larta, por llogaritja jonë e pasme për 31 vende sugjeron që shpenzimet e përgjithshme të botës së pasur për “produktet e pronësisë intelektuale” shkojnë në rreth 3 trilion dollarë në vit – nën tendencën e saj para pandemisë. Ka pak dëshmi për një bum në zbulimet e reja dhe përdorimin e teknologjisë kufitare. Në vitin 2020, ekonomistët folën me emocione për valën e ardhshme të automatizimit, pasi kompanitë investuan në AI dhe mësimin e makinerive. Por importet e robotëve amerikanë, në terma realë, nuk janë më të larta se pak para pandemisë.
Faktori i dytë lidhet me punën nga shtëpia. Pothuajse brenda natës qindra miliona njerëz u zhvendosën nga zyra në tryezën e kuzhinës. Shumë kanë qëndruar atje: një e treta e ditëve të plota me pagesë në Amerikë bëhen tani nga shtëpia. Kjo është e mrekullueshme për ekuilibrin punë-jetë. Por parashikimet se do t’i ndihmonte njerëzit të punonin në mënyrë më efikase, gjë që studimet para pandemisë kishin sugjeruar se ishte e mundur, janë ende të paplotësuara. Një studim i kohëve të fundit i ekonomistëve në Amerikë dhe Evropë zbuloi se ata ishin “të pasigurt për ndikimin afatgjatë në produktivitet”. Në shtëpi njerëzit mund të jenë në gjendje të përqendrohen më shumë në “punën e thellë”; ata janë gjithashtu në gjendje të kalojnë më shumë kohë duke ecur me qenin.
Në të vërtetë, në disa raste pandemia ka sjellë joefikasitet – faktori i tretë. Kompanitë ende po shpenzojnë për pastrim shtesë dhe masa të tjera për t’i bërë njerëzit të ndihen më të sigurt, gjë që do të bëjë pak për të rritur përfitimin. Me valë pas vale të kovidit, punëtorët po marrin më shumë ditë leje. Sipas një sondazhi zyrtar, në fillim të verës, 4 milionë amerikanë pohuan se ishin jashtë punës sepse kishin sëmundjen ose po kujdeseshin për dikë. Në Britani, ndërsa njerëzit u kthyen në zyrë vitin e kaluar, pjesa e orëve të punës të humbura nga sëmundjet u rrit.
Ndoshta, në një moment, bota e pasur do të përjetojë bumin e shumëpritur të produktivitetit. Por duke u përshtatur me paqëndrueshmërinë e ekonomisë pandemike, zotërinjtë Gordon dhe Sayed nuk gjejnë “nuk ka vend për një ringjallje të epokës së pandemisë në rritjen e produktivitetit, siç është sugjeruar gjerësisht”. Një numër i madh provash të rishikuara nga kolegët para pandemisë vërtetuan se inovacioni ishte ngadalësuar në mënyrë drastike – dhe shpjegoi arsyet strukturore pse ishte kështu. Të menduarit e dëshiruar nuk mjafton për ta ndryshuar atë.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Njerëzit po punojnë me orë më të gjata gjatë pandemisë
A i ka ardhur fundi punës në zyrë?
Fitimtarë dhe humbës nga kriza e COVID-19
