Vendosa të shkoj në Amerikë.
Unë një e Çuli dy.
Unë kisha shtatë vjet edhe Çuli gjashtë. Unë i veshur me një këmishë pa mëngë, pantallona gjermi gju. Çuli, këmishë me mëngë. Që të dy s’bathur. Që të dy pa takije. Na kish djegur fort djelli, që nga veshët e gjer në thembrat e këmbëve dhe kishim këmbyer asaj vere tri lëkura. Nuk di sa lëkurë ndëron gjarpri në mot e sa qime ujku, po neve kishim ndëruar tri lëkurë. Dhe ish korrik. Pa fjalë se edhe në këto lëkurat e reja drizat kishin lënë mjaft gjyrma, po u pyes Zotërinë t’uaj, qysh do ish e mundur ndryshe të arrish, degë me degë, ku janë foletë ose të mbledhësh kumbulla në mezhdat e arave?
Kështu si ishim, ne vendosmë të shkojmë në Amerikë. Po të deshnim mund të shkonim e në Vllahi, se për ne që të dyja ishin në der’ e shtëpisë: këtu Vllahija, aty Amerika, po neve na u pat mbushur mendja për në Amerikë. “Vllahija u bë batall që kur doli Amerika”, pat thënë dikur Trifun-kasapi dhe neve e kishim mbajtur ment fjalën e tija.
– Vllahija ka mbetur vetëm për sy-leshët, që shkojnë Shëngjergjit e vijnë Shëmbitrit, – thesh fshati, edhe as unë, as Çuli nuk ishim sy-leshë.
Përveç kësaj:
– Ç’të kërkoni në Vllahi, kur Vllahinë e bëri batall vetë Trifun-kasapi? – na kishin thënë nuset.
Dhe fjala e nuseve ish për ne fjalë vendimtare, asaj kohe. Se pata harruar t’u them që në fillim që unë edhe Çuli ishim të martuar, me kurorë, si e desh puna. Nusja ime kish shtatë vjet dhe i theshin Marinë. Edhe sepse Çuli edhe unë ishim bërë vëllezër me gjak në gisht, si bëhen vëllezërit, nuset tona ishin kunata. Prandaj rrinim tok, në një shtëpi me të ndara shumë, aty pranë jazit.
Shtëpija jonë ish ndërtuar me gurë lumi, të rradhosur në tokë njëri pas tjatrit. Kish edhe portë, edhe derë për të hyrë e për të dalë. Atje brenda, Marina ime edhe nusja e Çulit bënin punët e shtëpisë: bukë prej balte të thara në djellë mbi copa qaramidhe edhe gjellë prej lëvezhge bostani. Atje prisnim e përcillnim miqësinë të moshës sonë, dyke u përshëndoshur si përshëndoshen të mëdhenjtë.
– Mir’ ndajnatë, moj nus e Çilit! – Ose:
– Mir’se u gjejmë, moj nus’e Çulit!
– Mir’ se ardhe, të lumtë këmba, urdhëro e hyrë brënda!
– Ju arthçin një mijë të mirat po do shkoj, se kam djalë në djep e më qan.
Ajo që thesh se i qante djali kish tetë vjet. Dhe pastaj:
– Do-një kartë a kini marrë nga të largmit, moj nus’e Çilit?
– Kemi marrë, kemi marrë, falemeshëndet të gjithëve, i math e i vogël.
– Të fala pastë e gëzuar që paski marrë fjalën e mirë!
Dhe zonjat e shtëpisë u jepnin dy pika ujë në një copë filxhani. Kësaj i theshin kafe e raki, si pas rastit, edhe miqësija bënte sikur e pinte duke uruar.
– Sa të mirë e paske goditur, moj nus’ e Çulit, për dasmë e për gëzim.
– Të lumtë goja, t’u bëft’ e’argjendë!
Dhe kur zhvilloheshin këto ceremoni, unë dhe Çuli rrinim mi gur, jashtë shtëpisë, edhe si burra që ishim bënim sikur nuk u vinim veshin (se ç’flasin gratë midis tyre s’duhet të mbash veshin). Asohere kjo Marina ime kish një çupë, që ish çupa jonë. Edhe kjo çupa jonë ish një degë shelgu me dy bigla në vend të këmbëve e veshur me tre gishtrinj basmë. Edhe dega e shelgut me dy bigla qante kur e kur, si qajnë gjithë fëmija, kur u vjen të qajnë. Marina e qortonte, po më kot, se gjer mos afronte ne gjiri, për qumësht, kjo foshnja nuk pushonte. Edhe kur ngjisnin këto të gjitha unë e Çuli rrinim gjith mi gur e bisedonim si burrat për të tjera punë me rëndësi…
Pa më ish kjo nus’ e Çilit (Çili jam unë) një vogëlushe e bardhë si një top dëbore, sy shkruar si çudija, sa dëgjonja dendur botën të flasë: “Si rusp është – t’i rrëmbesh kokën e të ikësh!”. Dhe kur dëgjoja këto më bëhej një bosh i math në zemër se fort e desha, sa isha gati ta mbyll nër kafaze e nër zendanë…
E desha fort, po për të thënë nuk i thesha. E përse t’i thesha kur ajo vete ish nusja ime? Lonim bashkë lodrën e të mëdhenjëve dhe dashuroheshim pa folur. Një dashuri si prej së vërteti, shkuar së vërtetit.
Kur ndaheshim ndajnatave më dukej se isha i dënuar të hy në burgje. Ndjenja një bosh të math, të math, këtu në zemër. Po dendur haseshim edhe pas ndajnatë, ne kroj, ku mëm’ e mjerë më dërgonte të lahem nga pluhuri i ditës. Dhe vonohesha atje gjer sa trokiste dera e dilte edhe Marina për t’u larë. Pa rrinja i turbulluar fort dyke vështruar Marinën qysh mirrte ujë me grushte për të larë syt e saj të shkruar. E qysh pastaj, sbulonte këmbën, gjer lart përmbi gju, edhe e vinte atje ku rrithte kroj. Dhe kaq të bardha ishin pulpat e Marinës, atje ne uji i shkëmbëzuar, sa më mbushej shpirti me dridhje shumë e këthenja kryet nga pjergulla a në yjt e qiellit për të mos t’a vështruar…
Po desha dhe desha me vrull të vonohet sa më shumë. Dhe unë desha më kot se ajo mbaronte së rrahuri ujin me duar e kembë dhe si mbaronte më thesh:
– Tashi, natën e mirë. – Edhe ikte me vrap për në shtëpi e më linte të mjeruar fort. E në vrap e sipër i ndrinin këmbët si dëbora, mbrenda në t’errët.
Si mbyllej dera unë vonohesha dhe pak për të dëgjuar zërin e kronjëve dhe pastaj këthehesh dyke fërshëllyer, se ish errët. Pa nat për natë e shihja Marinën në ëndërr. Sikur dilte nga kora e vinte pranë meje. Edhe kur kroji e jazi e bulkthi i shtroheshin këngës së tyre, ne ngriheshim së bashku, në përfytyrime pa mbarim mbi dhé e mbi ujra. Sbrisnim kur e kur mbi tokë a mbi nj’ato pemë të lulëzuara a nëpër gështenja dhe si qëndronim pak për të pirë ujë në kronjt e ftohtë rifillonim fluturimet tona.
Kjo pat qenë dashurija ime parë, që më bënte kaqe të lumtur e kaq të mjerë. Dhe pastaj nuk guxonja t’ja tregoja. Një ditë nga ato ditët e shumta të asaj kohe ishim duke luar sy-mbyllur me Çulin e me të tjerë. E zura për dore Marinën dhe vrapuam të fshihemi gjëkund, aty ne mulliri. Ishim të lodhur fort edhe vendi i vogël sa një fole shpeshërije. Rrinim pranë e pranë, aqë pranë sa dëgjonja si i rrihte zemra tak-tak si trojka e mullirit. Kurrë nuk kisha qenë aq pranë Marinës dhe kurrë nuk i pata ndjerë sa fort mund t’i rrahë zemra. Pa era e trupit të saj të valë si era e luleve të fushësë që më bënte të mbyll sytë, i lumtur. Sa i vogël ish furiqi ynë! Po sado i vogël që ish na nxinte që të dy: mua edhe Marinën time.
Dëgjuam që përtej një zë që thërriste:
– Çel! Çel!
U shtypmë njëri pas tjetrit, në folenë tonë. I ndjenja tani fijet e flokëve të arta në fytyrën time. Dhe morniza lumturije më zbrisnin nëpër trup. Dhe tjatër zhurmë, përveç zemrës së Marinës edhe ujit të jazit që derdhej bosh, nuk kish. Doli një kocomi, aty ne hambari i vogël, i vogël sa një arrë. I vrau drita sytë edhe fësh-fësh, me gjith bisht, hyri prapë në vrimë. Ngrita sytë të vështroj një mizë që sillej mbi ne edhe hasa vështrimin e Marinës. Befas kjo nusja ime rrëmbeu fytyrën ndër duart e saj dhe me vështroi drejt nër sy.
– Mos luaj! – urdhëroi zëri i saj. Dhe une s’lojta. – Mbaji sytë hapur! – Dhe unë i mbajta. – Shëkoj gjësend, ja këtu brenda, në sytë tënd.
– Në syt e mij? Ç’do të ish në sytë e mij? A mos do-një kocomi? A do-një mizë? A do-një thes me kashtë?
E lashë Marinën të vështrojë. Isha një lodër nër duart e saj. Dhe lodër jam sot në duar vashash.
– Ti ke në sy brenda një çupë që lot. Dua ta di cila është? – Balli i Marinës ish vrejtur fort. Si Mali i Thatë me dëborë, kur vijnë t’a rrethojnë retë. Më frikësoj zëri i saj dhe nuk lojta vendit. As nuk pulita sytë. Por për të vështruar e vështrova edhe unë drejt në sy. Në sytë e saj të kaltër e të kulluar si engjëllushet e korave. Dhe ja atje brenda pasqyrohej fytyra ime (si e kisha parë nër flluskat e ujit të liqerit e nër flluskat e sapunit). Marina më lëshoi fytyrën e foli: – Pashë një çupë në sytë tënd. Lonte-lonte si nusk e lalës e s’dinja cila ish. Kisha frikë mos ish do-një tjatër. Tashi më duket se jam unë.
Mua m’u hodh zemra përpjetë.
– Ti je, – thashë, – ti je, s’ka tjetër. E gjer në Perëndija e gjer në mali, ti. Ja, edhe unë jam në sytë tënd. Kur do bëhem i math e do kem shumë pare do martojemi me të vërtet.
– Me duak?
– Me duak, me tela, me fustan.
– Unë e dua bojë-qielli.
– Bojë-qielli, si ta duash ti.
– E me dorëza të bardha, pe hoje.
– Pe hoje të bardha.
– Sa më do ti mua?
– Gjeeer ne mali e më lart, gjeeer ne gjoli.
– Edhe unë gjer ne mali. Sa nënën, e më shumë!
Ishim tani pranë më pranë, sa faqja ime prekte me të sajën. Dhe ujit rrithte me zhurmë. Dhe koçomiu hynte e dilte, aty pranë hambarit. Dhe zemra e Marinës ish qetuar krejt…
– Të pashë, të pashë! – u dëgjua zëri i Dimushit jashtë.
Çape të zbardhur në kalldrëm. U ngritmë dhe ne. Dhe dorë pas dore rentmë dhe hymë në brithmën e shokëve.
Amerika jonë e asaj kohe ish aty, afër tregut, në një vend ku ishin copa xhami e filxhani. Këto ishin dollarët tanë. Kur e kur bridhnim edhe në Amerikë të Zezë, që ish pak më tej. Këtu kish kuti të bardha e të kuqe e dy-tre gishtrinj basmë me ngjyra (se kisha çupëzë e duhej veshur, mos na qeshë bota…). Për këto vise kaqë të largëta u patmë nisur një ditë vere, unë një e Çuli dy. Shumë herë mundet t’u pata nisur për Amerikë e vise të tjera në kohën e Marinës, po atë të asaj dite nuk më vjen t’a harroj kurrë.
Sbritmë gjatë jazit dyke mbajtur përdore një spango të gjatë ku kishim lidhur një copë dërrasë. Ky ish vaporri ynë i ujit. Se ne kishim dëgjuar se në Amerikë shkojet me vapor të ujit…
Marina edhe nusja e Çulit e disa fqinjëri vinin pas nesh. Ndarja pat qenë e mallëngjyeshme e me shamizë në dorë, si bëjnë të mëdhenjtë, kur ndahen.
– Të na shkruani karta, – foli Marina.
– Do shkruajmë për ditë, – i thashë (asaj kohe unë kisha filluar të bëja karabacka në pllakë).
– Të vini shëndoshë e të këtheji shëndoshë, me pare një shoshë, – foli nusja e Çulit.
Dhe pastaj si të mëdhenjtë, u pushtuam në krahë dhe bëmë sikur qamë. E zura Çulin për dore edhe sbritmë nga rema. Nuk fliste as ay, as unë. Mblothmë me zell xhame e copa teneqeje e shumë sende të tjera me vlerë, për nderë të shtëpisë. Dhe kur pregatiteshim të nisemi për në vilajet, u javitnë aty përpara nesh Arapi, Durua i Llukës edhe Verdhaniku. Ata të tre përtej, ne të dy këtej. Midis nesh uji i jazit.
– Ku do vini o Duro? – Arapi ish më i math, po ne pysnim Duron.
– Xhe-ku vemë, ande poshtë, – foli Arapi, po yve?
– Në shtëpi.
– Ne xhe-ku vemë për të mirë, – foli Durua.
Ndejmë pastaj e më s’thamë gjë: ata përtej edhe ne këtej jazit. Arapi, Durua edhe Verdhaniku u afruan kokë me kokë edhe biseduan gjësend. Pastaj Arapi foli:
– Po të doni i marrim dhe yve, apo doni të loni me çupat?
Tërë krenaria jonë prej burri, e prekur kësilloj, ndjehej e shkelur nëpër këmbë. Hapa gojën e fola:
– Thoni ku do veni edhe pastaj…
Biseduan që të tre kokë me kokë, po ç’theshin andej jazit dëgjohej edhe ketej. Na e kishin nevojën për të forcuar tarafnë se të tjerët ishin zhganë nga pesë nga gjashtë e më shumë. S’kishin ata Arap mi krye, po ishin të shumë.
– Po të vini, ne u rrëfejmë.
– Vijmë.
– Kanë ardhur qerret me bar ne Hani i Petros. Vemë ngjeshëm bar edhe pastaj kollovitemi me qerre në fushën e m’at’anë.
U zumë krah për krah me Çulin e folmë sa folmë në vesh. Pastaj nxorra gjithë thesaret që kisha mbledhur në Amerikë edhe ia dhashë t’i vendosë në vendin që dinim ne (ja u tregoj tani juve, po të mos i thoni Duros: në mur të mullirit ne qoshja, është një vrimë sa të futësh krahun).
Unë kalova remën edhe hyra midis të tjerëve.
– Prisni se ja po vjen e Çuli.
Dhe si ardhi Çuli u nismë që të pesë, krah për krah, me Arapnë në mes, dyke u hedhur përpjetë si keca Marsi e dyke kënduar:
Ore djal’i Jaçesë,
trim o Kapedan;
kur më shkon sokakutë,
hidhesh si shejtan…
Nuk di si hidhej djal i Jaçes, po neve si shejtan e shkuar shejtanit, arok e shkuar arokut, pelivanë!
Përpara Hanit kishim qëndruar, me të vërtetë, nja pesë qerre me bar, të ngarkuara gjer në majë, sa dukeshin si miza qetë përpara. Binte erë lule nga të fushës. Brënda në plevice bari ish ngjitur gjer afër trarëve. Kish shumë djem të moshës sonë e më të mëdhenj që ngjishnin bar. Hymë edhe ne edhe ia krismë lodrës. Ngjiteshim në trarë, njëri pas tjatrit, edhe hidheshim përposh, me sulm. Zireshim dorë pas dore edhe lonim valle. Ndaheshim në tarafe, ca me Kapedan Kajon e ca me Myftara Bimbashnë edhe nisnim luftën, bam-bum! Kush ishte i mundur mbulohej me bar. Nër ato pak reze djelli që hynin tërthorazi lëvrinte tremba-tremba pluhuri që ngrihej së rëposhmi. Ardhi pastaj Çuli që jashtë ku kish vajtur të pijë ujë edhe tha:
– Ore djemani, po shkojnë qerret për në fushë.
Sa të mbyllesh e të hapesh sytë Hani mbeti bosh edhe qerret plot. Disa prej nesh hypnë në rrazhnicat e qerres. Ishin të kuq si lulja e kuqe. Dhe trupi na ish plot me byk të ngjitur me dirsë. Na dilte sojesh një avull i zjarrtë. Binte erë katrani nga boshtet e rrotave.
– Aga, më merr edhe mua, – vinte do-një i vonuar.
– Edhe mua, Aga!
– Edhe mua!
Edhe ngarkoheshin qerret me djaj të kuq. Kur niseshim për në udhë një brithmë gazi çantë rrugët, sikur ish dasma e Rogoz Beut të Tokoçi Pashajt.
– Hajs, hajs! – bërtisnim ne. Dhe qetë nxitonin çapet.
– Oha, oha! ia priste i zoti i qerres. Dhe na kanosej të na zbresë poshtë.
Po nuk na zbriste. Dhe ne linim qetë e fillonim bisedimet tona. Kishim qenë pesë, tani ishim tetë. Rruga ishte plot fije bari e fije kashte. Kur iu afruam lumit, Arapi i hodh poshtë. Edhe ne pas tij.
– Ore, ne do vemë të lahemi ne sofat, kush të dojë le të vijë.
U këputnë nja tre nga qerret e tjera edhe u bashkuan me ne. Të tjerët, që të mos i bëjnë vollën Arapit, sbritnë pak më tej. Kaluam gardhin me ferra edhe u lëshuam arave, përmes, që të shkurtojmë udhë. Misri e kish bukën të njomë, qumësht jo tjatër. Edhe ish vaditur rishmë. Ku shkelmë ne mbet gjyrmr e gjallë, sikur kishin shkelur pelat e egra. Balta ish e butë fort e sikur ish bërë që të na përkëdhelë këmbët. Nuk këputmë gjë se e lamë kur të kthehemi (se ku t’i fshehësh ata kallëpe, kur shkon të lahesh,) vetëm Arapi, si arap që ish, mori dy kungëlleshka të njoma, për të lojtur në ujë, në vent të topit. Unë edhe Çuli këputmë ca mustaqe misri edhe rrahmë t’i ngjitëm ndënë hundë që të dukemi si burrat e çinimaçinit. Kishim edhe shumë gjer buzë liqerit kur u dëgjua zëri i Arapit, si ay i Bajram tellallit:
– Një… dy… tri… mbetet i share kush hyn i fundit në ujë!
Pa fjalë se Arapi na e kish punuar e ish një të shtënë gur përpara. Po, edhe kështu e shara ish e sharë. U thirrmë këmbëve sa më të mund nëpër misër, nëpër kunguj e mbi gjerdhë. E që mi gjerdhë kush mi tel kush ndënë tel, me të gulçuar e me shpirt në gojë, gjer buzë liqerit. Aty hith këmishën, hith pantallonat edhe bulldump! Në ujë.
Unë dhe Çuli kishim sveshur këmishët që rrugës, në vrap e sipër e hymë në ujë nër të parët. Vetëm e vetëm mos na qeshën se mbetmë të sharë! Ca mbetnë prapa, me kockorre e gjemba në këmbë, e ca se i zuri teli e i çorri fërtel-fërtel. Durua ra në ujë me gjith këmishë, Koçomiu me gjith takije, çun i Çucit, çalë-çalë, me gjith kockorre e këmbës. Po puna është se nuk mbetnë të sharë.
Ish kaqë i ngrohtë ujët, kaqë i ëmbël djelli i korrikut dhe kaqë i math gazi e zhurma sa, përnjëmend, e harrova krejt Marinën time edhe shtëpinë pranë jazit.
U pata nisur për në Amerikë, po ja që në liqer ish më mirë!
– Të bëjmë luftë! – tha dikush.
– Luftë! Luftë! – të tjerët.
Edhe zuri lufta. Me ujë, jo me zjarr si bëhet lufta e vërtetë. Ujë që ia hithnin shoqi-shoqit, si stërkala, në fytyrë. Dhe në këto stërkala lonin gjithë ngjyrat e ylberit.
– Unë jam Karadaku!
– Unë jam Nemci!
– Unë jam Çinmaçini!
Edhe, Karadak-e-Nemc-e-Çinmaçin-bashkë e sa e sa kombe të tjerë, bjerë e bot, me ujë shoku-shokut, sa nuk dukej gjer në sofat të dytë veç se shkumbë e gjallë.
– Prite o Karadak topnë e Nemces!
– Prite, Nemc, plumbin e Karadakut.
– Prite! Prite!
Hynte pastaj me kuje e bujë të madhe si ariu i malit Moskovi, si i thesh vetes Rrapi i Xhyres, e na vinte të gjithë përpara, shkumbë për shkumbë e valë për valë, gjer sa na lëshonin sytë shkëndija ngjyrë-ngjyrë. Linim asohere luftën për do-një Arap a për do-një Rrapi që e kishin inatnë të fortë e dilnin të çlodheshim në anë. Shtriheshim sa gjat e gjërë, në shur. Pa na vërtitej kjo botë, me male, me kodra, si në motnë kur do dalë Qoftë-largu me një stomë ujë në dorë. Njëqind daulle në veshë, njëqind pela të egra mi krye e gjith kjo botë vërtitu rotull, si pa gjë të keq. Platiteshim pastaj, dalëngadalë, edhe dremitnjim pak.
Kur na shtrëngojë urija, Çuli shkoj ne Teto-Vasa, që e kish aty pranë e na solli bukë e djathë. Buke çerepi, kjo, e butë si pambuku. Ha e ha gjer sa s’mbeti thërrime për be. Na digjej tani gryka për ujë, po, kroji ishte larg. Ngrehu tani Çili e hyrë përtej sofatit të tretë, me not të rreptë, edhe pi ujë sa të duash, se liqeri është plot. Ish pak si ngrohtë ky uji i liqerit tonë, binte era peshk e barishta, po i kulluar si ay s’ka tjatër. Edhe i ëmbël, mjaltë. Edhe i lehtë si penda, se jo me kot ish ujë i rrahur në dallgë.
Dhe kësilloj, hyrë e dil, bjerë e ngrehu : të lodhur nga noti të kapitur nga djelli e të dërmuar nga lufta, me shkëndija në sy e daulle në vesh, ndenjmë aty gjer afër zemrës.
E kur rrinim dyke u thekur e pjekur në shur, u dëgjua zëri i Arapit:
– Ore, të vinë ata të katër që janë me mua.
Hynte këtu edhe Çili edhe Çuli.
U mblodhnë kokë-më-kokë, me bark: unë një, Çuli dy, Durua tre, Verdhaniku katër edhe Arapi pesë.
Arapi foli:
– Ore do tu them gjëkafshë, po është i sharë ay që rrëfen. T’a dini!
– I sharë, – thamë ne.
– E t’ja marrë zhaba dhisë qumështin.
– T’ia marrë.
– Iu mbylltë dera me kyç e katinare.
– Iu mbylltë.
– Mirë. Tashi u them: Kam pikasur në një vent, që s’e di asnjeri, një fole laraske. Ka njëzet vezë. Ne jemi pesë. I marrim, i ndajmë nga katër për shoq edhe i a vemë klloçkës të na nxjerrë laraska. Njëzet laraska! I rritëm e di unë vetë ç’bëjmë pastaj.
– I lidhëm për këmbe.
– Lëre ti, pa të them.
Neve na u turbullua krejt edhe ajo pak mendje që kishim kur dëgjuam për njëzet laraska.
– Me bisht?
– Ke parë ti laraske pa bisht? A, bir, a… ku je ngrysur?
– Mirë, në janë me bisht, i duam.
Ne që foshnja i shëkonim laraskat mi qaramidhe e mi plepa, po as ne, as guri tonë nuk i zinte. Me kot u hidhnim dhëmbët që na ndërroheshin e u bërtisnim:
Moj laraskë,
Këmbë-kaskë…
Ato gjithë majë plepit. E që atje na vështronin me përbuzje.
– Tani, njëzet laraska të vogla në duar tona!
– Vemë? – pyeti Arapi.
– Vemë! – ne të gjithë.
– Haj, po mos na pikasin të tjerët.
U veshmë tinës e u mblodhem ne Luadhi. Na u lut Kocomiu t’a marrëm, po kush ndahej nga të katër laraskat e tija?
Na ra gjyrmës, gjer ne Plepi, Gagaçi edhe Ogiçi, po ne iu lëshuam me gurë edhe ata, panë ç’panë, e u këthyen. Kaluam nëpër mezhda e gjerdhe, dyke shkundur, këtu një kumbull, aty një arrë e përtej do-një aguridhe të thartë. Brodhëm gjer përtej Udhës së madhe, në Ajazmë e gjer në Shpellën e lakuriqëve, po folenë nuk e gjetmë.
– E kanë marrë të tjerët, – foli Arapi i zëmëruar.
Edhe u betua për këtë ujë e për këtë dhé e për shpirt të të vdekurve, se do t’u punonte të njëmijë e njëqindat gjer sa t’ia japin prape laraskat, se të tijat janë. Me që ishim aty shkuam ndënë Gur të etheve edhe lamë shenjë të grisur nga çipet e këmishëve. U këthyemë ne Ajazma e pimë ujë të ftohtë, sa ment e shteruam. Kaqë etje kishim!
Pikasmë aty një mollë të verës, të brylltë, po na thirri dikush që përtej e na ra me gurë. Ju përgjegjmë e ne me gurë, po as-një mollë për be nuk muarrmë. Ishim të lodhur fort dhe djelli më të perënduar. Na digjej trupi si furr e Xha-Ndinit, sa na ndërohej lëkura. Asohere mu kujtua mua edhe Çulit se u patmë nisur asaj dite për në Amerikë. I lamë shokët edhe u përzjemë me dhit e fshatit që ktheheshin nga mali.
Unë e gjeta Gjesën tonë, Çuli Sarën: i zumë për qafe edhe zbritmë për në shtëpi, në mes të tufës.
Shtëpija jonë ish shkretuar krejt. Një pjesë e gurëve ishin hedhur në jaz. As Marina aty, as Pina aty. Na kishin pritur gjithë ditën e pastaj kishin hyrë nëpër shtëpi.
E ndjemë veten fajtorë. Ishim të mjerë fort, sikur kishim ngrënë shprënda. S’di kush na pat pikasur (të jetë Gagaçi? Të jetë Kocomiu? Të jetë Laboti?) vendin t’onë ne qoshja e mullirit ku kishim fshehur thesaret. Vendin e gjetmë bosh…
Kaqe gaze e kaqe mjerime, brenda në një ditë! Asaj ndajnate nuk kuxova të dal ne kroj për të pritur Marinën. Kisha turp… Nuk di në doli edhe ajo për të larë ato pulpat e bardha e ata sytë të shkruar.
– Çilit iu mbytnë gjemitë me rresk – më talli motra e madhe.
– I është rrjepur hunda nga djelli – foli tjatra.
– I shkon sa t’i vijë rradha të martohet – qeshi Nëna.
– E mirë-mirë, ay është i martuar me kurorë.
Dhe qeshnë të gjithë. Ata qeshnë e mua më vinte të qaj. Edhe më duket se ndjeva si me ngrohën sytë. Gëlltita lotët e tepërta edhe lashë kaqë sa të kem zhizha të ndritura e reze të arta midis syve e zjarrit.
Darkë nuk hëngra. Më patnë thënë nëntë herë të rri në sofër e unë prita të dhjetën. Po e dhjeta nuk ardhi. Dhe mbeta pa bukë. Fjeta i mjeruar edhe i penduar fort.
Kur i kujtoj këto të gjitha sikur ndje edhe sot një gur mulliri përmbi zemër. Sikur e shoh Marinën me pulpa të bardha, me sy të shkruar dhe me atë trup të nxehtë, që mbante erë lule-fushe, aty ndënë atë pjergullën e krojt a ne foleja jonë e mullirit – e më vjen të ik e të marr malet…
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Me Dritëroin ishim shokë. Flisnim kundër regjimit që në fund të viteve 50”
Dhoma me flori e Mitrush Kutelit
“Amaneti i Mitrush Kutelit” – Letra, drejtuar së shoqes…
