“Unë e dua lumturinë e saj më shumë se timen”, Ndoshta ky perifrazim nuk i thotë të gjitha, por gjithçka që këto fjalë shprehin është thelbi i asaj që shënon një ndër dashuritë më të mëdha të të madhit të letërsisë Fjodor Dostojevski. Dashuria e tyre përkoi shpirtrat si një fill drite që çan terrin dhe shndërrohet në një shpërthim, rrezet e tërthim, rrezet e të cilit do të ngrohnin Siberinë e akullt dhe do të shkallmonin çdo ndalim dhe hezitim, për të kurorëzuar në lidhje dy zemra që i dhanë një dimension hyjnor dashurisë, duke e lartësuar në qiejt e shpirtit rus rrahjet e atyre zemrave.
Fjodor Dostojevski (11 nëntor 1821 – 9 shkurt 1881) ishte 27 vjeç kur u arrestua se i përkiste një shoqërie letrare, të cilësuar të rrezikshme nga regjimi carist dhe u dënua me vdekje. Dënimi i tij u shfuqizua në momentin e fundit, duke e shtyrë atë të shkruante një letër ekstaze për kuptimin e jetës atë mbrëmje. Por ai nuk u la i lirë – përkundrazi, ai shërbeu katër vjet në një kamp pune të rëndë në Siberi.
Pas lirimit të tij, Fjodori 33-vjeçar mbeti në Siberi, i varfër duke u përpjekur të rifillonte jetën e tij. Ai u miqësua me një mërgimtar rus që punonte si një zyrtar i vogël vendase, një alkoolist i dhimbshëm, i cili megjithatë ishte “një njeri inteligjent, i arsimuar dhe i mirë”, të cilin e dashuroi si vëlla. Ai kishte një grua, Maria dhe një djalë 7 vjeç. Ata e pritën atë në shtëpinë e tyre si pjesë e familjes, ndërsa Fjodori përpiqej të gjente këmbët e tij. Maria kishte një interes të gjallë për bisedën e këndshme dhe një keqardhje të madhe për fatin e tij, ky burrë i ri dhe i dëshpëruar i rënduar nga pakënaqësia dhe i egërsuar nga epilepsia.
Në pranverën e ardhshme, gati për të hyrë përsëri në botë dhe për të gjetur një mjet jetese, ai u bashkua me Korpusin e Ushtrisë Siberiane si ushtar. Duke u larguar nga familja, ai e pati më të vështirë ndarjen me ta “se sa të ndahej nga jeta”.
Por sapo u largua, alkoolizmi i shokut të tij më në fund e kapi dhe e rrëzoi. Befas e ve dhe pa mjete për të siguruar të birin, Maria Dmitrievna Isaeva ra në thellësi të dëshpërimit – në kohën dhe vendin e saj, një grua pa burrë dhe pa pronë ishte, siç e tha Mary Shelley në të njëjtën epokë, “viktima e botës .”Fjodori u prek kur pa “me çfarë vetëmohimi, me çfarë force” Maria duroi fatkeqësinë e saj. Në një borxh të rrezikshëm, ai mori hua disa para dhe ia dërgoi menjëherë, pastaj kaloi muaj duke kërkuar që djali i saj të pranohej në një shkollë të mirë.
Ajo që ai nuk guxoi t’i thoshte asaj ishte se ishte thellësisht i dashuruar me të. Por Maria – një grua me inteligjencë të shkëlqyeshme dhe kuriozitet pasionant, e kishte marrë tashmë me mend këtë tërheqje me të riun Fjodor.
Ata mbetën të bashkuar në një korrespondencë javore. Një shpresë e cila rritej në zemrën e Fjodor, se ai mund të kishte mundësinë e tij tek ajo.
U befasua kur dhe u trondit, kur një vit më vonë pas vdekjes së të shoqit, Maria njoftoi se do të martohej me një mësues siberianë pesë vjet më të vogël, të varfër dhe të pashkolluar. Menjëherë, Fjodor grumbulloi disa para për të bërë udhëtimin prej 1700 miljesh përgjatë tundrës për ta parë atë. Ai rrëfeu atë që i ndodhi në një letër dërguar mikut të tij më të ngushtë, duke i shkruar verën para ditëlindjes së tij të tridhjetë e pesë:
“Unë e pashë atë! Sa fisnik, çfarë shpirti engjëllor! Ajo qau dhe më puthi duart, por ajo e do një tjetër. Këtu kalova dy ditë. Në ato dy ditë ajo kujtoi të kaluarën dhe zemra e saj u kthye përsëri nga unë.
Ai nuk ishte i sigurt nëse mund t’i besonte asaj që ndjente se ishte e vërtetë, por kur ajo i bëri shenjë të mos trishtohej, të mos qante, sepse “jo gjithçka është vendosur ende”, ai u kap pas fjalëve të saj si një njeri i mbytur. Për dy ditë, ai u zhyt në “lumturi dhe mundime të padurueshme”. Ai u largua me “shpresë të plotë”.
Por në kohën kur ai mbërriti në shtëpi, një letër e priste. Maria e donte njeriun tjetër më shumë se atë. Ai u shtyp. “Unë nuk e di se çfarë do të bëhet me mua pa të,” i tha ai mikut të tij, pastaj shtoi: “Unë kam mbaruar, por edhe ajo është gjithashtu e mbaruar.”
Duke përzier paarsyen e trishtuar të një të dashuruari me shqetësime të arsyeshme, ai shqetësohej se mësuesi i ri i shkollës ishte i papërshtatshëm për Marian, intelektualisht dhe shpirtërisht, dhe nuk mund të siguronte asgjë për të dhe djalin e saj. Ai i shkroi mikut të tij:
Ajo është 29 vjeç; ajo është e arsimuar, një vajzë e zgjuar që ka parë botën, njeh njerëzit, ka vuajtur, është torturuar, e sëmurë nga vitet e fundit të jetës së saj në Siberi, e cila është në kërkim të lumturisë, është vetëdashëse, e fortë, ajo tani është gati për t’u martuar me një të ri 24-vjeçar, një siberian që nuk ka parë asgjë, nuk di asgjë, i cili mezi është i arsimuar, që po fillon idenë e parë të jetës së tij… pa rëndësi, pa vend në botë. , pa asgjë, mësues në një shkollë provinciale… Kush e di se deri ku do të shkojë mosmarrëveshja, të cilën pashmangshmërisht e parashikoj në të ardhmen; sepse edhe sikur të ishte një i ri ideal, ai nuk është një person i fortë. Dhe ai jo vetëm që nuk është ideal, por… Çdo gjë mund të ndodhë më vonë.
Ai vazhdoi të tragjedizonte me një sërë lëndimesh që i riu mund t’i shkaktonte Marias. “Zoti im – zemra ime po thyhet,” vajtoi ai në faqe, duke lavdëruar denjësinë e saj për mikun e tij, duke intimuar padenjësinë e burrit tjetër për të:
Nëse do ta dinit se çfarë engjëlli është ajo… çdo minutë diçka origjinale, e ndjeshme, e mprehtë, por në mënyrë paradoksale gjithashtu, pafundësisht e mirë, me të vërtetë fisnike – ajo ka një zemër kalorësiake: do ta bëjë veten.
Por më pas, në një akt të madhështisë së jashtëzakonshme morale – “Unë e dua lumturinë e saj më shumë se timen,” shkroi ai. Fjodor ai i kërkoi mikut të tij, i cili ishte edhe mbrojtësi i tij, dikur dhe një njeri me ndikim, të ndërmjetësonte në emër të mësuesit të ri të shkollës, dhe të shtyjë përpara aplikimin e tij për një rritje që do të dyfishonte pagën e tij. “Ajo nuk duhet të vuaj. Nëse ajo martohet me të, atëherë le të ketë të paktën disa para.” Më vonë, Dostojevski do ta shndërronte këtë gjest në një linjë tregimi në romanin e tij të vitit 1861 “Të fyerit dhe të plagosurit” . “Kjo është e gjitha për të, vetëm për të. Sikur vetëm që ajo të mos varfërohej”, i tha ai mikut të vet.
Pavarësisht se ishte thellësisht në borxhe, ai vazhdoi të mblidhte fonde për të shkuar për të vizituar Marian, duke shpresuar se ajo do të ndryshonte mendje. Udhëtimet e gjata ia përkeqësuan sulmet epileptike, të cilat e rrafshuan fizikisht dhe mendërisht, duke e lënë në “dëshpërim dhe në një gjendje poshtërimi psikik”.
Stinët u kthyen, por vendosmëria e tij po bëhej më e fortë. Në prag të dimrit, duke jetuar deri në dramën e rusëve të shekullit të nëntëmbëdhjetë, ai po i shkruante përsëri mikut të tij:
E dua çmendurisht, më shumë se më parë. Dëshira ime për të do të më kishte çuar në varr dhe fjalë për fjalë do të më kishte çuar në vetëvrasje, nëse nuk do ta kisha parë … E di që po veproj pa kujdes, në shumë mënyra, në marrëdhëniet e mia me të, pasi nuk kam pothuajse asnjë shpresë – por nëse ka apo jo shpresë – për mua është e njëjta gjë. Unë nuk mendoj për asgjë tjetër. Sikur ta shihja, ta dëgjoja! Unë jam një i çmendur fatkeq!
Dhe më pas, me vetëdije të pafuqishme, ai shtoi:
Dashuria në një maskë të tillë është një sëmundje. Unë e ndjej atë.
Gjatë gjithë miqësisë së tij, Fjodor ishte shqetësuar nga një boshllëk i dukshëm në arsyetimin e tij. Një burrë i denjë, një njeri praktik, ai e dinte se edhe ai nuk kishte se si të siguronte Maria dhe djalin e saj me rrogën e pakët të ushtarit. Nëse ajo martohej me të në vend të mësuesit të ri të shkollës, ajo do të vuante akoma mungesën e varfërisë. Por më pas, në javët e fundit të 1856, gjithçka ndryshoi: ai u gradua oficer dhe, menjëherë, ai bëri një propozim zyrtar. Pak para festave të Krishtlindjeve, pasi e mbajti nga familja të gjithë historinë e vështirë të romancës, ai më në fund i shkroi motrës së tij:
Unë e kam dashur këtë grua për një kohë të gjatë, çmendurisht, më shumë se jetën time. Nëse do ta njihnit atë, këtë engjëll, atëherë nuk do të habiteshit. Ajo ka kaq shumë cilësi të mrekullueshme, të shkëlqyera. Është inteligjente, e ëmbël, e edukuar, si rrallë femrat, me karakter të përulur… Miku im, motra e dashur! Mos kundërshto, mos u trishto, mos u shqetëso për mua. Nuk mund të kisha bërë asgjë më të mirë. Bëjmë një çift të mirë… Kuptohemi, jemi të të njëjtave prirje e rregulla. Ne kemi qenë miq për një kohë shumë të gjatë. Ne e respektojmë njëri-tjetrin, e dua atë.
Maria tha “po”.
Fjodori i shkroi mikut të tij, të cilit i kishte besuar fillimisht dashurinë e tij:
Unë po martohem… Askush përveç kësaj gruaje nuk do të mund të më bëjë të lumtur. Ajo ende më do… Ajo më do mua. Këtë e di me siguri. E dija edhe atëherë, kur ju shkrova letrën time verën e kaluar. Ajo shpejt humbi besimin në lidhjen e saj të re… Oh, sikur ta dinit se çfarë është kjo grua!
Ata u martuan më 7 shkurt të vitit 1857 dhe qëndruan së bashku deri në vdekjen e parakohshme të saj nga tuberkulozi 7 më vonë. Nën kujdesin e dashurisë së Marias, Fjodor Dostojevski u bë zëri i përjetshëm që këndonte në katedralen e letërsisë.
