Në fund të muajit të kaluar, një udhëheqës i huaj akuzoi presidentin amerikan Joe Biden për ndjekjen e politikave industriale “super agresive”. Nuk ishte presidenti rus Vladimir Putin apo presidenti kinez Xi Jinping, vendet e të cilit janë rivalët kryesorë gjeopolitikë të Amerikës. Nuk ishte as presidenti iranian Ebrahim Raisi apo presidenti i Venezuelës Nicolás Maduro, vendet e të cilit kanë luftuar nën peshën e sanksioneve të udhëhequra nga SHBA.
Jo, ankesa erdhi nga presidenti francez Emmanuel Macron, një aleat i SHBA-së, në lidhje me Aktin e Reduktimit të Inflacionit, nisma historike e Biden për të dekarbonizuar ekonominë amerikane duke subvencionuar investimet vendase në automjete elektrike, bateri dhe teknologji të tjera të rinovueshme. Kualifikimi për këto subvencione kërkon që firmat të marrin inpute kritike nga prodhuesit me bazë në SHBA, gjë që zemëron Macron dhe udhëheqës të tjerë, të cilët pretendojnë se legjislacioni i ri minon industrinë evropiane. Franca, vuri në dukje Macron, përballet me sfidat e krijimit të vendeve të punës në klasën e mesme. “Dhe pasoja e IRA-s,” e tha ai troç, “është se ju ndoshta do ta rregulloni problemin tuaj, por do ta rrisni problemin tim.”
Imponimi i kostove për vendet e tjera gjatë trajtimit të ndryshimeve klimatike është, megjithatë, pikërisht ajo që ka planifikuar të bëjë Bashkimi Evropian. Nëpërmjet mekanizmit të saj të rregullimit të kufirit të karbonit (CBAM), BE së shpejti do të vendosë detyrime për disa importe me intensitet karboni. Qëllimi është të ruhet një çmim i lartë vendas për karbonin pa lejuar firmat e huaja të ulin prodhuesit evropianë përmes importeve më të lira. Por detyrimet e importit do të dëmtojnë gjithashtu shumë vende me të ardhura më të ulëta si Mozambiku, Egjipti dhe India.
Zyrtarët evropianë argumentojnë se CBAM ndryshon nga IRA sepse nuk shkel një parim themelor të regjimit tregtar shumëpalësh: mosdiskriminimin. Mekanizmi, pretendojnë ata, synon thjesht të barazojë fushën e lojës midis kompanive evropiane, të cilat janë subjekt i çmimeve të larta vendase të karbonit, dhe prodhuesve të huaj, të cilët nuk janë. CBAM, këmbëngulin ata, nuk u jep kompanive evropiane një avantazh të padrejtë.
Por rrafshimi i fushës së lojës nga një vend është shënjestrim i padrejtë i avantazhit krahasues nga një vend tjetër. Barazimi i kostove të disa inputeve, si energjia elektrike, ndikon në mënyrë disproporcionale eksportuesit e produkteve me intensitet energjie si çeliku dhe alumini. Kjo është arsyeja pse rregullat e tregtisë ndërkombëtare në përgjithësi kanë qenë kundër trajtimit të mallrave vendase dhe të importuara në mënyrë të ndryshme në bazë të proceseve të tyre të prodhimit; është shumë e lehtë të maskosh proteksionizmin nën maskën e mosdiskriminimit.
Argumenti më i mirë, dhe ai që do të zbatohej në mënyrë të barabartë për IRA dhe CBAM, është se sfida e klimës është shumë e rëndësishme për t’u lënë në hije nga konsideratat e tregtisë dhe konkurrencës. Lejimi i qeverive të prezantojnë programe ambicioze mjedisore për të promovuar energjinë e rinovueshme, pavarësisht nga ndikimi në vendet e tjera, mund të jetë thjesht rruga më e mundshme drejt dekarbonizimit.
Kina është një rast i tillë. Vitet e subvencioneve të larta për industritë diellore dhe të erës të vendit i kthyen firmat kineze në kampione botërore dhe Kina në prodhuesin kryesor të energjisë së rinovueshme në botë. Me firmat amerikane dhe evropiane me çmime jashtë tregjeve globale, Perëndimi këshilloi Kinën për favorizimin e saj të jashtëzakonshëm.
Por ndërkohë që subvencionet kineze mund të kenë dëmtuar firmat perëndimore, ato ishin gjithashtu një nga gjërat më të mira që një qeveri bëri ndonjëherë për të luftuar ndryshimin e klimës. Duke u mundësuar firmave të rriten shumë më shpejt se sa do të kishin, këto politika ndihmuan në uljen e kostos së energjisë diellore me 90% dhe përgjysmimin e çmimit të energjisë së erës, duke u mundësuar këtyre teknologjive që të bëhen komercialisht mjaft të zbatueshme për të konkurruar me karbonin. Pavarësisht goditjes ndaj konkurrentëve të huaj, Kina ka dhënë një kontribut të pamohueshëm në zgjidhjen e sfidës më urgjente të njerëzimit.
Natyrisht, mund të jetë e mundur të arrihen rezultate më të mira, më pak të vështira duke inkurajuar një bashkëpunim më të madh ndërkombëtar për politikat e gjelbra. Kolegu im nga Harvardi, Jeffrey Frankel, për shembull, argumenton se mosmarrëveshjet mbi CBAM dhe IRA duhet të gjykohen nga Organizata Botërore e Tregtisë. Siç thekson ai, OBT-ja i lejon vendet të ndjekin politika të pavarura për arsye mjedisore. Por OBT nuk është forumi i duhur për të përcaktuar rrethanat në të cilat rregullat tregtare duhet të kufizojnë masat e gjelbra, ose nëse këto masa duhet të kufizohen fare.
Prezumimi i përgjithshëm i OBT-së është se qeveritë duhet të ndjekin objektiva jo-tregtare – të tilla si qëndrueshmëria mjedisore ose shëndeti publik – për sa kohë që ato nuk shtrembërojnë tregtinë. Në mënyrë të ngjashme, logjika e ekonomistëve të zakonshëm të tregtisë supozon se efikasiteti dhe qëllimet e tjera të politikave publike mund të jenë të ndara mirë. Prandaj, tregtia e lirë jodiskriminuese është gjithmonë e mundur nëse qeveritë zbatojnë politikat e duhura. Objektivat e qëndrueshmërisë, në veçanti, mund të përmbushen nga skemat e çmimeve (ose objektivat e sasisë ekuivalente) që nxisin firmat të përvetësojnë kostot e eksternaliteteve mjedisore pa shtrembëruar tregtinë.
Megjithatë, në botën reale, qeveritë që ndjekin politika të gjelbra përballen me pengesa administrative dhe politike që kërkojnë marrëveshje të çrregullta për të sjellë kundërshtarët dhe humbësit e mundshëm. IRA dhe CBAM u mbështetën të dyja në pazare të tilla, duke premtuar punë dhe fitime për prodhuesit vendas në këmbim të marrëveshjes së tyre për një tranzicion të gjelbër që përndryshe mund të ishte i kushtueshëm për ta. Në rrethana të tilla, do të ishte e vështirë, dhe ndoshta e papërshtatshme, që panelet e tregtisë globale të jepnin gjykimin mbi disponueshmërinë e instrumenteve alternative dhe marrëveshjet e brendshme politike të brendshme.
Edhe kur konflikti është më konvencionalisht komercial, siç ishte rasti me subvencionet kineze të diellit dhe të erës, është e paqartë nëse duhet t’i lëmë rregullat e tregtisë të pengojnë kur masat në fjalë çojnë përpara përpjekjet globale të dekarbonizimit.
Në një botë ideale, ndryshimi i klimës do të trajtohej përmes një grupi politikash të koordinuara globalisht që kombinojnë çmimet e karbonit, subvencionet jodiskriminuese për teknologjitë e gjelbra dhe transferimet nga vendet me të ardhura të larta në vendet me të ardhura më të ulëta. Por në botë siç është, shansi ynë i vetëm për të siguruar një të ardhme të qëndrueshme varet nga një grup politikash kombëtare që do të jenë jashtëzakonisht të ndryshme dhe të nxitura nga konsiderata të ndërlikuara lokale. Ne nuk duhet të jemi puristë tregtie dhe të lëmë të përsosurin të bëhet armik i së mirës.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A është Kina ‘lokomotiva’ edhe për Evropën?
A do të mundet biznesi të “ecë” më lehtë në planet?
