Dikur një temë tabu, energjia bërthamore duket se është fjalë në gojën e të gjithëve, pasi qeveritë në mbarë botën i rikthejnë stacionet e energjisë elektrike në axhendën e tyre në një përpjekje për të përshpejtuar tranzicionin e gjelbër dhe për të siguruar siguri më të madhe energjetike për vitet e ardhshme. Pas disa fatkeqësive famëkeqe bërthamore në dekadat e mëparshme, qeveritë, ambientalistët dhe një publik i frikësuar vendosën që energjia bërthamore ishte një burim energjie shumë i rrezikshëm për të vazhduar prodhimin. Por pas një momenti pauze, rivlerësimit të standardeve të larta të sigurisë së energjisë bërthamore, dhe ndërsa përballemi me mungesa globale të energjisë, energjia bërthamore po merr një ringjallje në vëmendje, veçanërisht nga miliarderët e teknologjisë që duket se duan një pjesë të energjisë bërthamore.
Pavarësisht përshtypjes negative të publikut për energjinë bërthamore, për shkak të fatkeqësive të famshme, duke përfshirë Çornobilin dhe Fukushimën, energjia bërthamore në fakt është treguar të jetë një nga burimet më të sigurta të energjisë. Sipas masës së vdekjeve për njësi të energjisë elektrike të prodhuar nga llojet e ndryshme të energjisë në mbarë botën, energjia bërthamore është shumë më poshtë në listë. Studimet tregojnë se qymyri është deri tani burimi më i rrezikshëm i energjisë, pjesërisht për shkak të prodhimit të tij përmes minierave në kushte të vështira, por kryesisht për shkak të ndotjes së shkaktuar nga djegia e qymyrit, e cila ka çuar në një sërë sëmundjesh dhe vdekjesh.
Përveç kësaj, energjia bërthamore ofron energji të bollshme me karbon të ulët, diçka që qeveritë në mbarë botën janë përpjekur ta zhvillojnë për të përmbushur premtimet e tyre për klimën. Ndërsa përballemi me mungesa globale të energjisë, në vazhdën e pushtimit rus të Ukrainës dhe sanksioneve të mëvonshme ndaj energjisë ruse, fuqitë politike po kuptojnë rëndësinë për t’u bërë më të vetë-mjaftueshme në prodhimin e tyre të energjisë dhe jo thjesht të mbështeten në lëndët djegëse fosile nga fuqitë e huaja.
Tani, energjia bërthamore po merr mbështetjen e Silicon Valley dhe rajoneve të tjera të mëdha të teknologjisë, me gjigantët e teknologjisë që kanë filluar të investojnë në zhvillimin e objekteve të energjisë bërthamore. Ndërsa kompanitë kryesore të teknologjisë sjellin ekspertizën dhe fondet e tyre në industrinë bërthamore, ekziston një potencial i rëndësishëm për një risi më të madhe që mund të shihet në zhvillimin e qendrave bërthamore për herë të parë në dekada.
Ekonomisti dhe pedagogu në MIT, John Parsons, deklaroi për rritjen e interesit, “Unë mendoj se të kesh perspektiva të reja është vërtet mirë.” Ai shpjegoi se energjia bërthamore është “një shkencë shumë komplekse dhe është mbështetur nga qeveria federale dhe në këta laboratorë kombëtarë. Dhe kështu ky është një rreth shumë i vogël njerëzish. Dhe kur e zgjeroni atë rreth, ju merrni shumë mendje të reja, mendime të ndryshme, një shumëllojshmëri eksperimentesh.”
Ndërmjet 2015 dhe 2021, investimet në energjinë bërthamore u rritën rreth 325 për qind në vëllim dhe 3,642 për qind në vlerë në dollarë, sipas Pitchbook. Vetëm këtë vit, investitorët sipërmarrës i kushtuan një rekord prej 3.4 miliardë dollarësh startupeve bërthamore. Ndërsa kjo është dukshëm më e ulët se investimi në burime të tjera të rinovueshme të energjisë në vitet e fundit, për shkak se industria e energjisë bërthamore duhet të fillojë pothuajse nga e para, tregon një rritje të ndjeshme të interesit që pritet të vazhdojë. Investimet më të mëdha në këtë sektor do të mbështeten nga Akti i Presidentit Biden për Reduktimin e Inflacionit (IRA), i cili u ofron kompanive lehtësime tatimore dhe stimuj të tjerë financiarë për të investuar në energjinë e gjelbër, duke përfshirë energjinë bërthamore. Dhe në mars, Kongresi i SHBA miratoi financime rekord për një program të partneritetit publik-privat për të ndërtuar pajisje të reja bashkimi, duke inkurajuar kompanitë private të investojnë më shumë në këtë sektor.
Këtë vit, disa miliarderë të teknologjisë kanë treguar publikisht mbështetjen e tyre për burimin e energjisë. Elon Musk shkroi në Twitter se bërthamore është “kritike” për sigurinë kombëtare. Ndërkohë, kapitalisti i sipërmarrjes Marc Andreessen bëri thirrje për “1000 termocentrale të reja të teknologjisë bërthamore në SHBA dhe Evropë, pikërisht tani”. Në mënyrë të ngjashme, Bill Gates, Jeff Bezos dhe Peter Thiel kanë financuar të gjithë projekte bërthamore në vitet e fundit. Në fakt, Josh Freed, nga grupi i mendimit Third Way me bazë në Uashington, beson: “Ne nuk do të kishim një bisedë rreth inovacionit në energjinë bërthamore sot pa investimin dhe mendimin e udhëheqësve të Silicon Valley”.
Përveç centraleve bërthamore ekzistuese, disa startup po tërheqin sytë e gjigantëve të teknologjisë. Është ende herët dhe këto startup ende nuk kanë prodhuar energji bërthamore. Por disa mendojnë se po afrohen shumë më tepër. Christofer Mowry, CEO në General Fusion me bazë në Vankuver, shpjegoi “Silicon Valley ka qenë themeli i të gjithë industrisë private të shkrirjes”. Dhe përparimet teknologjike të shoqëruara me urgjencën më të madhe për të kaluar në jeshile mund të jenë një katalizator për industrinë.
Pas dekadash stagnimi, kompanitë e energjisë bërthamore më në fund po marrin nxitjen që u nevojiten për të zhvilluar projekte dhe për të ofruar sasi domethënëse të energjisë bërthamore me emetime të ulëta në SHBA. Më parë, centrali bërthamor Watts Bar, që ishte projekti i fundit bërthamor që u miratua 1973, u përball me vonesa të mëdha dhe rritje të kostos që do të thotë se prodhimi filloi vetëm në vitin 2016. Por tani, centralet bërthamore ekzistuese po fitojnë mbështetje shtetërore dhe private, ndërsa startup-et po marrin fondet e nevojshme për të zhvilluar teknologji inovative për të mbështetur avancimin e energjisë bërthamore.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga OilPrice.com
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Analiza/ Pse krizat janë mundësi?
‘The Economist’: Si duhet të përballet Europa me krizën e energjisë?
