Nuk është aspak çudi nëse pas pak vitesh kur të pyetet brezi i ri se çfarë përbëjnë motivet e datave festive të shtatorit, nëntorit, dhjetorit të merren përgjigje absurde! Një pedagog i gazetarisë e besonte dhe madje e konfirmonte se në ditët e sotme ishte përballur personalisht me këtë realitet. Të rinj që nesër do pasqyrojnë ngjarjet e Shqipërisë, nuk dinin dhe nuk i lidhte asgjë me datat që përkujtojnë Nënë Terezën; pothuaj asgjë me ato të Luftës Antifashiste e kështu me radhë. Nëse do të kërkosh ndihmë nga politika, atëherë është njësoj si të kërkosh realisht kaosin. A është e gjitha kjo produkt i kohës?! Jo vetëm. Me sa duket nuk është vetëm produkt i kohës por edhe i lloj-lloj marifetçinjve që kërkojnë të përfitojnë dhe, më shumë se të gjitha i amullisë sociale-arsimore-politike-psikologjike në vend. Nuk duhet të mënjanohet mos shfrytëzimi i duhur i dokumentacioneve dhe dëshmive. Këto të fundit, të natyrave të ndryshme dhe të trajtuara me metodologji të kujdesshme mund të zbulojnë shumë veçanti. Po a mjaftojnë vallë? Në kaosin tonë ende duket e pamundur, por mbi të gjitha në kompleksin tonë të Rozafës, kjo thjesht mund të konsiderohet si ushqim për të nisur… nga e para!
Kjo bën që sot e kësaj dite, nuk kemi një kontratë sociale sesi do ta shikojmë këtej e tutje Luftën; nuk kemi ende një vlerësim të përbashkët të lindjes së demokracisë; të vendit të kolaboracionistëve; të vendit të Nënë Terezës dhe impaktit, që kanë mesazhet e saj etj., etj.,.
Letërsia dokumentare dhe publicistika, p.sh., që ne kemi shkruar për periudhën e komunizmit është ende e patrajtuar thelbësisht dhe e paçliruar nga tifozeria dhe njëanshmëria. Nga ana tjetër, megjithë punën që është bërë nga pak individë, pakkush i dedikohet historisë gojore dhe interpretimit të asaj vizive, ashtu si askush dhe pothuaj fare institucione kujtese nuk shpenzojnë shumë kohë duke dëgjuar ose shikuar dokumentet e intervistave të regjistruara dhe të mbledhura. Ka dëshmi për Ditët e Dhjetorit të Demokracisë, por ato nuk interpretohen; ka të tilla të Luftës dhe Socializmit, por ato shmangen; ashtu si ka dëshmi të përditshmërisë dhe kthesave të politikanëve të sotëm ku ti kupton anarkinë e mendimit tek ne, që nuk merren parasysh në aspekte sociologjike dhe psikologjike. Duket se na mungon një metodikë sesi dimensioni shumëplanësh audio-video i historisë gojore dhe vizive që është jashtëzakonisht i pashfrytëzuar të na kthehet në ndihmë. “Raftet e kataloguara bukur, por rrallë të konsultuara të kasetave audio dhe video, madje edhe në bibliotekat më të mira të medias dhe historisë gojore janë më afër se sa duan të pranojnë shumica e arkivistëve në ato kuti këpucësh të kasetave të dikurshme të videokamerave të paprekura në shtëpitë e shumë familjeve – bash dokumentacion i çmuar që është i paarritshëm, i padëgjuar dhe i pashikuar në përgjithësi”, shkruhet nga studiuesi Michael Frisch tek studimi “Three Dimensions and More: Oral History Beyond the Paradoxes of Method”.
A mund të na ndihmojë në shqyrtimin e shumë ngjarjeve: kujtesa orale dhe vizive sepse ajo dokumentare dhe e shkruar ( tek ne sidomos) ka tendencën në çdo moment të relativizohet?! Apo siç ndodh për atë të kohës së luftës ku edhe ata që janë afër të Majtës sot garojnë se cili mund ta zhbëj sa më ëmbël antifashizmin për të qenë me rrjedhën “e zakonshme” se Lufta paska qenë thjesht një kodrinëz për forcat gjermane, paçka statusit me të cilën proklamonin (në fakt të gjithë pushtuesit gjejnë forma “të mrekullueshme” sa i përket statusit) dhe se antifashistët ishin thjesht disa kundërshtarë pa peshë…!!
Sa më shumë po kalon koha, aq më shumë dokumenti oral dhe filmik nuk arrin e trajtohet me kohë, madje nis e po humbet, por më shumë se kaq nuk po i kushtohet rëndësi sepse peshën e merr e shkruara, që gjithmonë retushohet dhe përfshihet në çdo regjim pushteti sipas formës të tij. Është momenti që e merr peshën “kujtesa kolektive”, që i përshtatet trendit të kohës dhe sidomos frymëzimit të mitit, që vendet e varfra, si është yni, e kanë ushqim social dhe të mbijetesës së identitetit në turmë. Ndaj 8 Dhjetori për Berishën është pa asnjë mëdyshje shumë më tepër se Lufta antifashiste dhe duartrokitet nga turma e vet; apo pse Nënë Tereza po humbet gjithnjë e më shumë sepse është një simbolikë që nuk na lidh aq shumë etj., etj…, kurse 1 Maji dhe 8 Marsi janë kthyer vitet e fundit në jo pak herë thjesht si gara festive striptizmi të dy gjinive.
Po vërtetë çfarë duhet të festojnë shqiptarët? Nëse do kishim sondazhe, patjetër peshën kryesore do e merrnin festat që kremtohen sot globalisht: Halloween do të printe; do mbeteshin festat fetare dhe mbase ato që na lidhin normal me paganizmin…Mbase këta jemi. Paganë modernë, që kinse respektojmë fenë dhe pastaj bëjmë kundër parimeve të saj, apo kremtojnë personazhe, që nuk i kemi fare familjarë. Nënë Tereza është shembull që nuk arriti të bëhej frymëzim tek ne, por që u shfrytëzua dhe përmendet kinse… Mëtimi për të bërë atë që s’jemi qoftë edhe në kremtim na ka kthyer në grotesk antropologjik, ndaj s’do ishte keq, që ta nisnim me një hierarki datash. Po çfarë duhet të festojmë vallë të gjithë?!
