Bota jonë është bërë konfuze. Ekonomia ndërkombëtare funksionon mirë, por ekonomia politike është e zhytur në armiqësi ndaj tregjeve, zhgënjime nga globalizimi dhe skepticizëm për rritjen. Secili prej këtyre besimeve ndërvepron dhe përforcon me të tjerët. Edhe segmente të mëdha të elitës globale po shtrëngojnë duart mbi dështimet e perceptuara të tregjeve, globalizimit dhe rritjes.
Është më e lehtë të shihet se nga erdhi armiqësia ndaj tregjeve. Tregjet varen nga çmimet, por çmimet janë bërë burim ankthi dhe habie për shumë njerëz. Jo vetëm që çmimet janë rritur, por shumë mrekulli të shekullit të njëzet e një nuk kanë fare çmim të dukshëm. Konsumatorët tani janë mësuar me lidhjen universale të internetit dhe shërbimet e disponueshme falas si motorët e kërkimit. Ata mund të shkarkojnë ose transmetojnë një furnizim të pafund argëtimi dhe janë të ngopur në mediat e lajmeve – shumica e të cilave nuk paguajnë (të paktën jo në asnjë kuptim tradicional). Në shumë vende, njerëzit marrin gjithashtu shërbime mjekësore me sa duket falas. Edhe sistemi famëkeq i shtrenjtë i kujdesit shëndetësor i Amerikës dha vaksina dhe teste për Covid-19.
Në të njëjtën kohë, politikat e shtrira fiskale dhe monetare, së bashku me ndërprerjet e zinxhirit të furnizimit që rrjedhin nga pandemia dhe pushtimi i Rusisë në Ukrainë, kanë nxitur inflacionin, duke e bërë ekzistencën e përditshme (energji, ushqim, strehim) të ndihet më e shtrenjtë. Ne kemi një vizion të së ardhmes në të cilën gjithçka është falas, por realiteti ynë aktual ndihet i papërballueshëm dhe shfrytëzues. Me qytetarët që kërkojnë ndërhyrjen e qeverisë për të zbutur ose rikthyer rritjet e çmimeve, politikanët përballen me presion të madh dhe të papërmbajtshëm për t’u përgjigjur.
Por këto përgjigje shpesh i bëjnë gjërat edhe më keq. Kur qeveritë përpiqen të mbajnë çmimet, për shembull, kërkesa vazhdon të rritet dhe mungesat e mallrave bazë vazhdojnë. Këto mungesa më pas nxisin shqetësimet për varësinë e ekonomisë nga burimet e largëta – qoftë gazi rus, gjysmëpërçuesit tajvanez, elektronika kineze apo antibiotikët indianë.
Një besim naiv në ndërlidhjen globale është zëvendësuar nga gabimi i rrezikshëm se do të ishte më mirë të zgjidheshin të gjitha ato lidhje ndërkombëtare dhe t’i përgjigjeshin në nivel kombëtar nevojave kombëtare. Pandemia dhe lufta e Rusisë kanë intensifikuar ngadalësimin e dukshëm të globalizimit që filloi me krizën financiare të vitit 2008. Vetëmjaftueshmëria kombëtare është rendi i ri i ditës.
Kjo na sjell në skepticizmin e ri për rritjen. Megjithëse deglobalizimi nuk mund të dështojë t’i bëjë burimet më të kushtueshme, disa do të pyesin nëse ne kemi nevojë për kaq shumë mallra të largëta në radhë të parë. A nuk duhet të ndalojmë së menduari kryesisht në termat e rritjes ekonomike dhe të fillojmë të fokusohemi në qëndrueshmërinë që mund të arrijmë përmes një stili jetese më të thjeshtë?
Librat që përvijojnë këtë axhendë të mos rritjes ose derritjes janë bërë më të shiturit. Në Japoni, filozofi Kohei Saito argumenton se kapitalizmi ka arritur kufijtë e tij mjedisorë dhe duhet të zëvendësohet nga komunizmi i derritjes. Në Gjermani, gazetarja Ulrike Herrmann ndjek të njëjtën logjikë për të parashikuar një “fund të kapitalizmit”.
Por tërheqja e këtij mesazhi qëndron më pak në logjikën e tij sesa në audiencën e synuar. Japonia dhe Gjermania janë raste ekstreme të një fenomeni demografik që është i përhapur në ekonomitë e përparuara dhe – së fundmi – edhe në Kinë. Normat e lindjeve kanë rënë, dhe njerëzit kanë jetuar më gjatë, duke rezultuar në plakjen e shoqërisë dhe tkurrje të popullsisë. Shqetësimet e kahershme për qëndrueshmërinë ekonomike janë përzier kështu me frikërat më të reja rreth manipulimit të sistemit politik në favor të tyre. Por, siç pretendojnë ekonomistët Charles Goodhart dhe Manoj Pradhan në një libër të rëndësishëm të vitit 2020, këto tendenca demografike dhe reagimi kundër globalizimit nuk do të ndihmojnë. Përkundrazi, ato rrezikojnë themelet e stabilitetit të çmimeve.
Për të qenë të sigurt, manifestet e reja kundër rritjes së paku përpiqen të ofrojnë një plan për një ekonomi alternative, jo të bazuar në çmime dhe jo të globalizuar. Por paralelet historike që ata tërheqin janë thellësisht të meta. Për shembull, ata marrin frymëzim nga Britania e Luftës së Dytë Botërore, ku racionimi i rreptë siguronte që të pasurit të mos konsumonin shumë. Por, në fakt, Britania e viteve 1940 ishte jashtëzakonisht e varur nga Shtetet e Bashkuara – domethënë nga furnizimet e jashtme dhe një revolucion i jashtëm i produktivitetit.
Ashtu si në çdo ekonomi të kontrolluar, Britania pësoi mungesa dhe u shfaq një ekonomi e tregut të zi, e drejtuar nga tregtarët e dyshimtë dhe spiv. Janë pikërisht këto lloj tregjesh nëntokësore, të errëta që nxisin korrupsionin, mosbesimin dhe prishjen sociale. Alternativa për një ekonomi tregu transparente nuk është një ekonomi e administruar në mënyrë racionale, por një formë më e keqe e kapitalizmit.
Disa sisteme të planifikuara janë aq të ngurtë – aq të papërgjegjshëm ndaj reagimeve – saqë prishen nën presionin e mungesave. Siç tregoi ekonomisti i shkëlqyer hungarez János Kornai, mungesat – dhe grumbullimi dhe mosfunksionimi që i shoqërojnë – janë ato që minuan dhe shkatërruan përfundimisht ekonomitë e komandës komuniste në shekullin e njëzetë.
Ballafaqimi me sfidat e sotme globale kërkon çmime të ndershme që përcjellin në mënyrë të besueshme informacion në lidhje me kostot – jo uljen e çmimeve. Por kjo, nga ana tjetër, do të kërkojë risi dhe zgjuarsi të konsiderueshme. Për shembull, mund të na duhen çmime negative për t’u bërë të qartë konsumatorëve se shërbimet dixhitale “falas” në fakt po shesin informacionin e tyre personal; me fjalë të tjera, të dhënat e dikujt duhet të kenë një çmim pozitiv.
Rasti mjedisor për çmimin e saktë është edhe më i dukshëm. Ndotësit nuk duhet të lejohen t’i shpëtojnë pagesës së çmimit real për aktivitetet e tyre. Dhe çmimet e energjisë të vendosura nga tregu nevojiten për të nxitur konsumatorët të reduktojnë gjurmën e tyre të karbonit dhe t’u japin investitorëve një sinjal për të kanalizuar burimet drejt burimeve më të lira të energjisë jo karbonike.
Mekanizmi i tregut e merr fuqinë e tij nga mënyra se si gjeneron një mori përgjigjesh dinamike, ndërvepruese – një fenomen emergjent që nuk mund të përsëritet nga asnjë planifikues në një ekonomi të mungesës. Eksternalitetet e veprimit ekonomik duhet të vlerësohen në mënyrë që tregu të funksionojë siç duhet. Transformimi i ekonomisë për më mirë kërkon guxim dhe imagjinatë, por kërkon edhe atë lloj njohurie konkrete që mund të gjenerojë vetëm mekanizmi i çmimeve. Rritja siguron burimet që na duhen për të trajtuar problemet e mëdha. Por për ta arritur atë, ne kemi nevojë edhe për tregje dhe ndërlidhje.
*Harold James, profesor i historisë dhe marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Princeton. Specialist i historisë ekonomike gjermane dhe globalizimit.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
Globalizmi ka marrë fund?
Ne dhe Evropa përtej një rezolute
Analiza/ Pesë ndryshimet që po sjell pandemia e Covid-19
