Një ekip prej tre vetash kanë deshifruar një thesar letrash të humbura të shkruara nga Maria, Mbretëresha e Skocisë.
57 letrat sekrete, nga Mary Stuart drejtuar ambasadorit francez në Angli midis vitit 1578 dhe 1584, u shkruan në një kod të përpunuar. Zbulimet vijnë 436 vjet pas vdekjes së Marisë me ekzekutim më 8 shkurt 1587.
Shumica e shkronjave mbaheshin në bibliotekën “Nationale de France” në Paris, kryesisht në një grup të madh dokumentesh të pashënuara që ishin shkruar edhe në shifra – simbole të veçanta grafike. Dokumentet thuhet se datonin nga gjysma e parë e shekullit XVI dhe mendohej se kishin lidhje me Italinë.
Më pas, një treshe e pasionuar pas thyerjes së shifrave historike u përplas me dokumentet.
George Lasry, një shkencëtar kompjuteri nga Franca, Norbert Biermann, pianist dhe profesor muzike nga Gjermania dhe Satoshi Tomokiyo, një fizikan dhe ekspert patentash nga Japonia, punuan të gjithë së bashku për të gjetur të vërtetën pas dokumenteve.
Ekipi multidisiplinar ka punuar së bashku për 10 vjet për të gjetur dhe kuptuar shifrat historike. Lasry është gjithashtu anëtar i Projektit DECRYPT, i cili digjitalizon, transkripton dhe identifikon kuptimin e shifrave historike.
Pasi studiuesit filluan të punonin përmes shifrave unike, ata shpejt kuptuan se letrat ishin shkruar duke përdorur frëngjishten dhe nuk kishte asgjë italiane në të.
Ekipi spiunoi foljet dhe ndajfoljet që përdornin një formë femërore, përmendje të robërisë – dhe një fjalë kyçe: Walsingham. Sir Francis Walsingham ishte sekretar dhe spiun i Mbretëreshës Elizabeth I. Së bashku, të gjitha shenjat treguan për faktin se ekipi mund të ketë gjetur letra të Mary Stuart të menduara të humbura për shekuj.
“Mary, Mbretëresha e Skocisë, ka lënë një korpus të gjerë letrash të mbajtura në arkiva të ndryshme”, tha Lasry në një deklaratë. “Kishte prova të mëparshme, megjithatë, letra të tjera nga Mary Stuart mungonin në ato koleksione, të tilla si ato të referuara në burime të tjera, por që nuk gjenden diku tjetër. Letrat që kemi deshifruar janë me shumë gjasa pjesë e kësaj korrespondence sekrete të humbur”.
Materiali i deshifruar, i cili është gjithsej rreth 50,000 fjalë, hedh dritë të re mbi kohën e Marisë që kaloi në robëri në Angli.
Mary Stuart, një katolike, ishte e para në linjë për pasardhëse të fronit anglez pas kushërirës së saj protestante, Mbretëreshës Elizabeth I. Katolikët e konsideronin Marinë si sovranen e ligjshme dhe legjitime. Duke e konsideruar Mary Stuart një kërcënim, Elizabeth I e burgosi kushërirën e saj për 19 vjet, nën kujdestarinë e Earl of Shrewsbury në Angli për shumicën e asaj kohe. Ajo u ekzekutua me prerje koke në moshën 44-vjeçare për pjesëmarrjen e saj të dyshuar në një komplot për të vrarë Elizabeth I.
Por Maria nuk ishte boshe në robëri. Ajo mbante korrespondencë të rregullt me aleatët dhe u përpoq të rekrutonte lajmëtarë për t’i fshehur letrat e saj nga armiqtë.
Letrat e reja zbulojnë detaje të reja rreth komunikimit të saj me Michel de Castelnau, ambasadorin francez në Angli. Korrespondenca mund të ketë filluar qysh në vitin 1578. Ambasadori u dërgoi letra nga Maria agjentëve të saj në Francë.
Qeveria angleze ishte në dijeni të aktiviteteve të saj konfidenciale, dhe nga ana tjetër, Walsingham spiunoi Marinë gjatë robërisë së saj. Ai ishte në gjendje të kapte disa nga letrat e saj përmes një spiuni brenda ambasadës franceze – kjo është arsyeja pse disa nga 57 letrat e deshifruara nga ekipi mund të gjenden gjithashtu në arkivat britanike.
Në letra, Maria ankohej për kushtet e robërisë dhe shëndetin e saj të dobët. Ajo u ankua që negociatat e saj me Elizabeth I për t’u liruar nuk u kryen me mirëbesim. Maria detajoi mospëlqimin e saj ndaj Walsinghamit, si dhe Robert Dudley, Earl of Leicester – i preferuari i kushërirës së saj. Maria gjithashtu u përpoq të korruptonte zyrtarët e mbretëreshës.
Letrat tregojnë gjithashtu shqetësimin që ndjeu Maria kur në gusht 1582 djali i saj, James – njeriu që përfundimisht do të bëhej Mbreti James I i Anglisë dy dekada më vonë – u rrëmbye.
“Është një pjesë mahnitëse e kërkimit dhe këto zbulime do të jenë një ndjesi letrare dhe historike”, tha Guy. “Ata shënojnë gjetjen e re më të rëndësishme të Mary Stuart, Mbretëresha e Skocisë, për 100 vjet”, tha John Guy, autor i “Mbretëresha e Skocisë: Jeta e vërtetë e Mary Stuart”.
Letrat tregojnë se edhe në robëri, Maria ishte “një analiste mendjemprehtë dhe e vëmendshme e çështjeve ndërkombëtare”, e cila ishte e përfshirë në çështjet politike të Skocisë, Anglisë dhe Francës, tha Guy.
Ekipi hulumtues përdori metoda komplekse duke kombinuar algoritme kompjuterike, analiza gjuhësore dhe teknika manuale të thyerjes së kodit për të deshifruar shkronjat.
“Thyerja e kodit nuk ishte një moment i lehtë – u desh mjaft kohë, çdo herë duke qëruar një shtresë tjetër të ‘qepës’”, tha Lasry.
Fillimisht, studiuesit mund të lexonin vetëm 30 për qind të tekstit duke përdorur algoritmin kompjuterik. Më pas, ata analizuan manualisht simbolet dhe testuan kuptimet e tyre përmes provave dhe gabimeve duke përdorur analizën kontekstuale.
“Kjo është si të zgjidhësh një fjalëkryq shumë të madh”, tha Lasry. “Shumica e përpjekjeve u shpenzuan për transkriptimin e shkronjave të shifruara (150,000 simbole gjithsej) dhe interpretimin e tyre – 50,000 fjalë, të mjaftueshme për të mbushur një libër”.
Ka të ngjarë që letra të tjera të koduara nga Maria të mungojnë ende. Ndërkohë, letrat ofrojnë një mori informacionesh për studiuesit që të gërmojnë.
“Në punimin tonë, ne ofrojmë vetëm një interpretim fillestar dhe përmbledhje të letrave. Një analizë më e thellë nga historianët mund të rezultojë në një kuptim më të mirë të viteve të Marisë në robëri. Do të ishte gjithashtu mirë të punonim me historianët për të prodhuar një libër të redaktuar me letrat e saj të deshifruara, të shënuara dhe të përkthyera”, tha Lasry.
