Recep Tayyip Erdogan, i cili ka pushtet pothuajse të shfrenuar në Turqi, po kërkon një mandat tjetër në zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare të planifikuara për në maj.
Me vendin që po përballet me një krizë ekonomike, sondazhet sugjeronin një garë të ngushtë që mund të kërcënonte sundimin e tij 20-vjeçar. Rregullat zgjedhore u rishkruan për t’i dhënë atij dhe partisë së tij një avantazh; kritikët e akuzuan atë se mbështetet në gjykata për të skualifikuar konkurrentët e fortë dhe thanë se kushtetuta e ndalon atë të kandidojë përsëri.
Dhe gjithçka ndodhi përpara se dy tërmete të fuqishëm të shkatërronin pjesë të juglindjes së vendit, duke lënë dhjetëra mijëra të vdekur ose të zhdukur dhe duke nxitur kritika ndaj qeverisë së tij.
1. Pse Erdogan po përballet me kritika për tërmetet?
Shembja e kaq shumë ndërtesave ka rikthyer ankesat e kahershme se ndërtuesit u lejuan të sakrifikonin sigurinë në favor të shpejtësisë dhe kostos gjatë një bumi ndërtimesh. Të mbijetuarit dhe partitë opozitare thonë gjithashtu se qeveria nuk është përgjigjur në mënyrë adekuate ndaj një prej fatkeqësive më të këqija natyrore të Turqisë. Erdogan ka pranuar se kishte vështirësi në dërgimin e ndihmës urgjente mes kushteve të vështira të dimrit në të 10 provincat e prekura, por këmbënguli se të gjitha mjetet e disponueshme për të ndihmuar ishin përdorur.
2. Cilat ishin sfidat e tij para tërmeteve?
Erdogan është parë si një lider gjithnjë e më autoritar pasi e çoiTurqinë në një presidencë ekzekutive me kompetenca gjithëpërfshirëse në vitin 2018. Megjithëse partitë opozitare të Turqisë rrallë koordinojnë strategjinë, këtë herë Erdogan përballet me një sfidë serioze nga një bllok i opozitës gjashtëpartiake, i cili përfshin ish- aleatët që ndihmuan në ndërtimin e perandorisë së tij politike.
Dhe zgjedhjet vijnë ndërsa kombi po përballet me krizën më të keqe të kostos së jetesës në dy dekada.
Erdogan mbetet politikani më popullor i Turqisë, por Partia e tij për Drejtësi dhe Zhvillim ka humbur mbështetjen mes të varfërve, të cilët kanë qenë ndër mbështetësit e saj më të fortë.
3. Pse çmimet janë kaq të larta?
Norma e inflacionit të Turqisë ishte pothuajse 58% në janar, duke arritur kulmin 24-vjeçar prej 85.5% në tetor. Pandemia dhe lufta në Ukrainë kanë nxitur inflacionin në shumë vende, por pikëpamjet ekonomike jokonvencionale të Erdoganit e kanë përforcuar problemin në Turqi.
Ndërsa shumë banka qendrore kanë rritur normat e interesit për të luftuar inflacionin, Erdogan mban qëndrimin joortodoks se duke vepruar kështu ka efektin e kundërt. Nën presionin e tij, banka qendrore e Turqisë ka ulur normat. Në premtimet parazgjedhore që do të testojnë shëndetin fiskal të vendit, Erdogan ka premtuar të mbrojë fuqinë blerëse të qytetarëve duke rritur ndjeshëm pensionet dhe pagën e nëpunësve civilë, si dhe pagën minimale.
4. Kur do të mbahen zgjedhjet?
Zyrtarët kanë treguar se Erdogan ende e sheh 14 majin si datën ideale. Por ndërsa shkalla e dëmtimit të tërmetit bëhet më e qartë, ky afat kohor duket ambicioz. Me miliona tani të pastrehë, zgjedhjet mund të duhet të mbahen më 18 qershor. Shtyrja e votave përtej 18 qershorit nuk është diçka që Erdogan mund ta bëjë vetë sipas kushtetutës aktuale, e cila i lejon presidentit të bëjë një gjë të tillë vetëm në kohë lufte.
5. Kush do ta sfidojë Erdoganin?
Aleanca gjashtëpalëshe ende nuk e ka deklaruar kandidatin e saj për presidencën. Kemal Kilicdaroglu, lideri i partisë së saj më të madhe, ka vetëshpallur kandidaturën. Në zgjedhjet lokale në 2019, Kilicdaroglu udhëhoqi Partinë e tij Popullore Republikane drejt fitores kundër partisë së Erdoganit në qytetet më të mëdha të Turqisë. Ai nuk është aq popullor sa Ekrem Imamoglu i partisë, kryebashkiaku i Stambollit. Por në dhjetor, Imamoglu u dënua për fyerje të zyrtarëve të zgjedhjeve dhe dënimi i tij me burg prej dy vjet e shtatë muaj, nëse vërtetohet në apel, do ta ndalojë atë të përfshihet në politikë. Kritikët akuzojnë Erdoganin se ka ndikuar në gjyqësor për të parandaluar rivalët si Imamoglu të kandidojnë, një akuzë që qeveria e ka mohuar.
6. A po shkel kushtetutën Erdogan duke kandiduar sërish?
Kritikët e tij thonë se po, sepse kushtetuta i kufizon presidentët në dy mandate të njëpasnjëshme pesëvjeçare, përveç nëse parlamenti thërret zgjedhje të parakohshme gjatë mandatit të dytë. Zyrtarët në administratën e Erdogan thonë se për qëllimet e kësaj dispozite, ai është vetëm në mandatin e tij të parë – pasi është zgjedhur drejtpërdrejt nga populli për herë të parë në 2018, një vit pasi një referendum e shndërroi vendin në një sistem të ri presidencial. Para kësaj, në vitin 2014, ai ishte zgjedhur president nga parlamenti, pasi shërbeu si kryeministër për 11 vitet e mëparshme. Bordi i Lartë Zgjedhor i vendit ka fjalën e fundit mbi përshtatshmërinë e kandidatëve presidencialë dhe nuk ka gjasa të kundërshtojë kandidaturën e Erdoganit.
7. Cilat janë perspektivat për parlamentin?
Sondazhet sugjerojnë se partia e Erdoganit dhe partneri i saj më i vogël, Partia e Lëvizjes Nacionaliste, mund të luftojnë për të mbajtur shumicën parlamentare që fituan në zgjedhjet e fundit në 2018. Perspektivat e tyre do të përmirësoheshin nëse nuk do të duhet të konkurrojnë kundër Partisë Demokratike Popullore, e cila mbron për të drejtat e pakicës kurde të Turqisë dhe është blloku i tretë më i madh në parlament. Ajo bëri mjaft mirë në zgjedhjet e 2015 për t’i mohuar partisë së Erdogan një shumicë parlamentare. Një gjykatë po shqyrton shpërndarjen e Partisë Demokratike Popullore mbi akuzat për separatizëm lidhur me lidhjet e dyshuara me militantët kurdë – akuza që ajo i mohon.
8. Si i ka ndryshuar Erdogan rregullat elektorale?
Ndryshimet që hyjnë në fuqi më 6 prill e përjashtojnë presidentin nga një ndalim që ministrat të përdorin burimet shtetërore për të organizuar fushatat e tyre ose për të marrë pjesë në mitingje. Ato gjithashtu zvogëlojnë përqindjen e votave të përgjithshme që një parti duhet të fitojë për të hyrë në parlament në 7% nga 10%, dhe e bëjnë më të vështirë për partitë më të vogla të fitojnë mandate vetë.
Burimi: The Washington Post
Përktheu dhe përshtati: Konica.al
