Gjatë dy javëve të fundit, një mori propozimesh për të riformuar modelin ekonomik të Evropës ka dalë nga Berlaymont, një ndërtesë në formë kryqi në Bruksel, e cila është shtëpia e Komisionit Evropian. Komisioni zakonisht ruan ashpër rregullat e BE-së. Por gjërat tani janë në rrjedhë. Propozimet përmbajnë ide se si qeveritë mund të ndihmojnë kompanitë të investojnë në teknologjinë e gjelbër, të shkurtojnë varësinë nga furnizuesit dominues dhe të nxisin industrinë. Më 23 mars liderët nga 27 vendet anëtare të be-së duhej të mblidheshin për të diskutuar ndryshimet dhe për të vendosur planet në lëvizje.
Diskutimet mund të riformësojnë thelbin e bllokut. BE-ja është në thelb marrëveshja më e thellë dhe më gjithëpërfshirëse e tregtisë së lirë në botë. Kufizimet në subvencione, së bashku me rregulloret e përbashkëta, disa jashtëzakonisht të rrepta, sigurojnë një fushë loje të barabartë. Kjo prirje tregu reflektohet në faktin se BE-ja ka prej kohësh një skemë të tregtimit të karbonit për industrinë dhe prodhimin e energjisë elektrike, e cila me kalimin e kohës do të shtrihet në ngrohje dhe transport. BE-ja është gjithashtu relativisht e hapur ndaj tregtisë dhe investimeve nga bota e jashtme. Vetëm bujqësia mbetet e subvencionuar dhe e mbrojtur nga konkurrenca.
Megjithatë, liderët e bllokut shqetësohen se kjo hapje e ka lënë Evropën të ekspozuar. Proteksionizmi i Amerikës dhe vetëbesimi në rritje i Kinës shihen si provë se siguritë e vjetra tani duhet të rishqyrtohen. Në sytë e shumë njerëzve, urgjenca e ndryshimit të klimës, ndërprerjet gjatë pandemisë Covid-19 dhe pushtimi i Ukrainës nga Rusia vetëm nënvizojnë nevojën që BE-ja të marrë një rol më ndërhyrës.
Gjenerata e ardhshme e subvencioneve evropiane nuk do të kombinohet me llojin e klauzolave proteksioniste “blej lokale” të favorizuara në Amerikë. Këto do të shkelnin rregullat e OBT-së, të cilat BE, të paktën, ende mendon se janë të rëndësishme. Por komisioni është i vendosur të forcojë prodhuesit e kontinentit dhe të zvogëlojë varësinë nga Kina ndërsa ajo shpenzon për tranzicionin e gjelbër. Kjo do të kërkojë ndryshime të mëdha në tregun e brendshëm, politikat tregtare dhe rregullat e ndihmës shtetërore.
Dirigjiste drejtime
Reformat më të drejtpërdrejta lidhen me politikat e brendshme. Vendet në Evropë po përpiqen të shkurtojnë kohën e lejeve për projektet e gjelbra, të lehtësojnë barrën administrative dhe të trajnojnë fuqinë punëtore në aftësitë që i nevojiten për të bërë pompa nxehtësie dhe instaluar panele diellore. Komisioni gjithashtu dëshiron që ata të prezantojnë “kuti ranore rregullatore”, për të lejuar devijimin nga rregullat e zakonshme në mënyrë që firmat inovative të mund të eksperimentojnë. Rregullat e reja të BE-së do të ofronin një nxitje shtesë për të vazhduar këtë.
Komisioni dëshiron gjithashtu të nënshkruajë marrëveshje afatgjata me vendet që furnizojnë lëndë të para të rëndësishme, si litiumi dhe metalet e rralla. Kjo mund të jetë më e ndërlikuar, pasi Evropa nuk është i vetmi vend që ka nevojë për këto minerale. Nëse politikanët evropianë kërkojnë që të përmbushen shumë standarde të gjelbra kur sigurojnë materialet, vendet thjesht mund të bëjnë marrëveshje me blerës të tjerë. Sado e dhimbshme të jetë për Evropën, udhëheqësit e kontinentit mund të duhet të bëjnë paqe me praktika të dyshimta. Negociatat e ardhshme me Amerikën – në lidhje me aksesin në tregjet e saj për lëndët e para të Evropës – mund të ndihmojnë në njohjen e liderëve të kontinentit me shkëmbime të pakëndshme.
Ndryshimet më të rëndësishme të rregullave përfshijnë eksperimente me proteksionizmin. Komisioni dëshiron që liderët kombëtarë të bien dakord për objektivat e prodhimit vendas, diçka në kundërshtim me qasjen e zakonshme të bllokut me mendje tregu. Për momentin këto janë thjesht ambicie. Ata deklarojnë se, midis gjërave që konsiderohen “teknologji strategjike”, duke përfshirë pompat e nxehtësisë dhe panelet diellore, BE-ja duhet të prodhojë 40% të asaj që përdor. Ata deklarojnë gjithashtu se be-ja duhet të minojë 10% dhe të përpunojë 40% të burimeve të nevojshme për tranzicionin e gjelbër. Nëse miratohen zyrtarisht, objektivat mund të përfundojnë në formësimin e politikës për ndihmën shtetërore, subvencionet dhe tregtinë.
Komisioni planifikon gjithashtu të lejojë qeveritë të subvencionojnë më lirshëm investimet e gjelbra. Në fillim të marsit, nën presionin e qeverive kombëtare të udhëhequra nga Franca, ajo lehtësoi rregullat strikte të ndihmës shtetërore, të cilat i kishin penguar qeveritë të anonin fushën e lojës në favor të firmave vendase. Tani vendet mund të mbështesin më bujarisht kompanitë që duan t’i bëjnë fabrikat më të gjelbra ose të zgjerojnë prodhimin e energjisë së rinovueshme. Qasja e re shikon përtej brigjeve të Evropës. Kjo do t’i lejonte qeveritë të paguajnë firmat për të investuar në bllok duke përputhur subvencionet që ato ofrohen nga vendet e tjera, një lëvizje e krijuar për të kundërshtuar regjimin e ri të Amerikës.
Planet për t’i bërë qeveritë të diversifikohen kur shpërndajnë subvencione dhe blejnë gjëra janë më të nuancuara. Komisioni dëshiron që qeveritë të marrin parasysh mënyrën se si një furnizues mund të kontribuojë në “rezistencën” e bllokut kur marrin vendime – kodin për largimin nga Kina. Nëse një furnizues dominon tregun e BE-së, duke shitur më shumë se 65% të një malli të caktuar, ai konsiderohet problem. Megjithatë ka një gdhendje. Nëse diferenca e çmimeve midis opsioneve është më shumë se 10%, firmat do të lejohen të shtohen për atë më të lirë (kinez).
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “The Economist“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A mund të shmanget recesioni global?
