Kur tifozët pyeten “cila është pjesa më emocionuese e një ndeshje futbolli?”, përgjigjia “ruleta ruse e penalltive” vjen spontanisht nga buzët e të gjithëve. Edhe njerëzit që nuk janë njohës të futbollit do të qëndrojnë para televizorit dhe do të shikojnë me ankth finalen e një ndeshje futbolli të vendosur me penallti, edhe nëse nuk ka as përfshirjen më të vogël emocionale me ekipet në fushë ose nëse nuk është një lojë veçanërisht e rëndësishme. Është një finale ‘thriller’ që zgjidh me një ‘teh të mprehtë’ dallimet që nuk u zgjidhën brenda 120 minutave lojë dhe e mbërthen audiencën me zhvillimet e saj.
Emocionet janë të gjithanshme, si gjatë ekzekutimeve ashtu edhe në fund të garës. Një skuadër do të festojë, duke hyjnizuar heroin e minutës së fundit, qoftë ai një lojtar ose portieri që bëri pritjen. Ana tjetër e së njëjtës medalje, është gjithmonë e vështirë për humbësin, sidomos për lojtarin që nuk arriti të shënonte në momentin kritik, pasi barra e rëndë bie gjithmonë mbi ekzekutuesin dhe jo mbi portierin.
Imazhi i Roberto Baggio-s që shikon topin duke kaluar mbi portën e Tafarel është momenti më i fuqishëm i finales së Kupës së Botës 1994 në SHBA, midis Brazilit dhe Italisë. Kjo skenë e ndjek “Budën e Vogël”. Edhe pse Baggio shënoi 291 gola në 643 ndeshje profesionale, 27 gola të tjerë në 56 paraqitje për kombëtaren italiane, fitoi dy kampionate, një Kupë UEFA plus një Top të Artë, megjithatë pak e mbajnë mend dhe e mbajnë mend atë për të gjitha këto. Gjurmët e momentit të penalltisë së humbur në atë finale të paharrueshme lënë në hije gjithçka tjetër.
Gjendja e kapitenit ikonë të Chelsea, John Terry, kur ai rrëshqiti në penalltinë e fundit dhe i dha Manchester United trofeun e Champions League në finalen e vitit 2008 në Luzhniki të Moskës, është bërë gjithashtu legjendare. Lista e momenteve të tilla negative është e pafundme, edhe në nivelin më të lartë, ku vendoset një kualifikues madhor, një Botëror apo një Champions League.
Personi kryesor përgjegjës për këtë proces të mundimshëm, i cili ka përhapur kaq shumë emocione në të gjithë botën, nuk është më mes nesh prej një viti. Joseph Duggan, një figurë e shquar në Federatën e Futbollit të Anglisë, ndërroi jetë vitin e kaluar më 22 mars 2022, në moshën 93-vjeçare, pasi fillimisht fitoi njohjen për këmbënguljen e tij për të vendosur një sistem ideal për të vendosur fituesin e ndeshjeve, të cilat u barazuan edhe pas gjysmë ore shtesë.
Kjo zgjidhje u dha disa dekada pas përhapjes së futbollit në nivel global. Ideja lindi në mendjen e Duggan-it në Lojërat Olimpike të vitit 1968 në Mexico City, kur ndeshja Izrael-Bullgari përfundoi në barazim dhe duhej të kishte një fitues. Në vend të rrokullisjes së zakonshme dhe po aq false të monedhës ose përsëritjes së ndeshjes për shkak të mungesës së kohës, atë ditë u futën dy letra në një vazo. Kapiteni i Izraelit zgjodhi JO-në, PO-ja i mbeti bullgarit dhe në këtë mënyrë skuadra e tij vazhdoi në fazën çerekfinale të garës.
E gjithë kjo skenë tjetërsoi Duggan-in, i cili kërkonte një zgjidhje më të drejtë dhe më futbollistike. Më në fund e gjeti me ndihmën e një miku të quajtur Mikael Almog, me të cilin frymëzuan procesin e penalltive, përcaktuan rregullat dhe nisën një garë për të bindur FIFA-n të zbatonte idenë e tyre. Dy vjet më vonë, procesi inovativ u kalua në rregullore dhe shpejt mahniti tifozët e futbollit, duke kulmuar interesin për lojërat ku supozohej të dilte një fitues në mënyrë konkurruese.
Ndeshja e parë që u vendos me penallti ishte për Kupën e Ligës angleze në 1970, midis Manchester United dhe Hull City. George Best ishte lojtari i parë në histori që goditi nga 11 metra dhe Dennis Lau i pari që humbi. Ian McKenney shpëtoi goditjen, për t’u bërë portieri i parë që shpëtoi një penallti në ‘ruletën ruse’ pasi Manchester City fitoi ndeshjen dhe kaloi në finalen e kompeticionit.
Ideja e penalltisë lindi pothuajse 80 vjet më parë, nga një pikë që tejmbushte gotën. Në vitet e para të futbollit, mbrojtësit mund të bënin një ndërhyrje të gabuar brenda zonës ndaj një lojtari që do të shënonte, me dënimin e vetëm për ekipin e tyre një faull të thjeshtë. Në ditën e Shën Valentinit në shkurt 1891, në një çerekfinale të Kupës FA, Notts County po kryesonte ndaj Stoke City 1-0, kur pak para fundit, u dha një goditje dënimi, e cila mbeti e pashfrytëzuar sepse portieri dhe dhjetë lojtarë të Notts County dolën përpara vijës së portës. Ku duhej të kalonte topi?
Një tifoz i ndeshjes ishte edhe Uilliam McGann, portieri i Milfordit dhe anëtar i Federatës së Irlandës. Duke e konsideruar zhvillimin krejtësisht të padrejtë për Stoke, me sugjerimin dhe këmbënguljen e tij u vendos përfundimisht që shumica e shkeljeve në zonë të kryheshin nga një goditje dënimi, me vetëm portierin si kundërshtar dhe topin të vendosur kudo për aq kohë sa ai ishte 12 metra larg portës. Lojtarët e tjerë duhej të ishin vetëm 6 metra larg topit.
Me kalimin e viteve rregullorja është përmirësuar, kryesisht në favor të sulmuesit për të rritur shanset për të shënuar gol. Në një moment u fut pluhuri i bardhë që përcaktonte pikën e ekzekutimit pikërisht në largësinë 11 metra nga vija e portës, gjysmërrethi i zonës u bë në vitin 1937 për të mbajtur jashtë lojtarët e tjerë dhe ekzekutuesi dhe portieri mund të ishin më të përqendruar. U përcaktua se cilat kushte rekomandoheshin për përsëritjen e ekzekutimit.
Ndryshimi më domethënës ishte ndalimi i portierit që të lëvizte jashtë vijës së portës përpara se të realizohej gjuajtja. Deri atëherë, me lëvizjen e lojtarit, portieri mund të dilte dhe t’i mbyllte rrezen. Arsyeja e ndryshimit ishte Uillie Foulkes, një portier legjendar i Sheffield United dhe Chelsea, 1.90 m i gjatë dhe 150 kg. Ai ishte shumë i shkathët për madhësinë e tij dhe vrapimi gjatë goditjes e trembte kundërshtarin dhe zakonisht e bënte atë të humbiste, teksa portieri duhej të shkelte vijën e tij të portës në momentin e gjuajtjes.
Statistikisht, shanset për të shënuar një gol me penallti janë rreth 76%, pra 3 nga 4 ekzekutime janë në shenjë dhe vetëm një ose shpëtohet nga portieri ose përfundon jashtë objektivit.
Grumbullimi i penalltive në fazën finalen të lojë në një barazim, që do të nxirrte një fitues u prit me mosbesim në fillim edhe pse ishte qartësisht një procedurë më e drejtë se një rrokullisje monedhë, një barazim ose një përsëritje. Çdo goditje zgjat rreth një minutë dhe kjo vonesë fillimisht ishte irrituese për lojtarët dhe tifozët. Së shpejti, procesi mori rrugën e tij në futboll dhe tani konsiderohet një pjesë integrale e lojës, një prekje që askush nuk dëshiron ta humbasë pët ta parë!
