Që kur Rexhep Tajip Erdogan erdhi për herë të parë në pushtet rreth 20 vjet më parë, monedha e vendit të tij, lira, ka humbur rreth 90% të vlerës së saj kundrejt dollarit amerikan.
Kur një monedhë bie kaq shumë, rezultati është inflacioni i shfrenuar, veçanërisht në një vend si Turqia, e cila ka nevojë të blejë shumë mallra dhe lëndë të para në tregjet botërore. Aktualisht, të dhënat zyrtare tregojnë se norma e inflacionit turk qëndron në 44% — dukshëm më e ulët se 85% e regjistruar vitin e kaluar. Megjithatë, vëzhguesit supozojnë se norma jozyrtare është më e lartë.
Familjet më të varfra, në veçanti, po vuajnë nga rritja e çmimeve, sepse duhet të shpenzojnë një pjesë të madhe të të ardhurave të tyre modeste për nevojat e përditshme. Sipas një studimi të publikuar vitin e kaluar nga një sindikatë turke, çmimet e ushqimeve ishin pothuajse trefishuar brenda një viti dhe rritjet për perimet ishin akoma më të larta.
Besimi në bankën qendrore turke është dëmtuar
“Me pasigurinë politike në rritje dhe futjen e një sistemi absolut presidencial nga viti 2018, Turqia ka hyrë në një spirale të rëndë ekonomike në rënie,” thotë Erdal Yalcin nga Instituti Kiel për Ekonominë Botërore (IfW). Dhe shumë nga faji për rënien mund të hidhet në derën e politikës ekonomike dhe monetare “joortodokse” të Erdoganit, tha ai për DW.
Ortodoksia ekonomike dhe mençuria thonë se bankat qendrore rrisin normat e interesit për të kundërshtuar inflacionin e tepërt. Rritja e normave i bën kreditë dhe investimet më të shtrenjta, ekonomia dhe kërkesa qetësohen dhe çmimet fillojnë të bien.
Por Erdogan e ka parandaluar këtë duke e detyruar bankën qendrore turke të ulë edhe më tej normat e interesit në një kohë kur inflacioni ishte tashmë i lartë dhe në përshpejtim. Ajo që shumica e ekonomistëve në mbarë botën e kanë përshkruar si “politika joortodokse” kanë dëmtuar rëndë besimin në pavarësinë e bankës qendrore turke dhe aftësinë e saj për të frenuar rritjen e çmimeve.
Erdogan ka argumentuar se kreditë e lira do t’u jepnin bizneseve më shumë liri për të investuar, gjë që nga ana tjetër do të ndihmonte ekonominë turke.
“Thelbi i gjithë problemit është se Erdogan vazhdon të kënaqet me idenë se ai mund të ulë inflacionin me norma të ulëta interesi,” thotë Janis Hübner, specialist i tregjeve në zhvillim në DekaBank të Gjermanisë.
“Dhe duke qenë se ai do të vazhdojë të ushtrojë kontroll mbi bankën qendrore, duhet të supozojmë se as besimi në lirë nuk do të kthehet dhe pritjet e inflacionit do të mbeten të larta”, tha Hübner për DW.
Politika ekonomike joortodokse e Erdogan përfshin gjithashtu grumbullimin e borxhit të qeverisë. Sipas të dhënave të publikuara nga Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN), borxhi publik i Turqisë është katërfishuar në pesë vitet e fundit. Çdo rritje e normave të interesit do të ishte toksike për financimin e këtij borxhi publik në rritje.
Dëme të papërfillshme pandemike
Megjithatë, Turqia po ecën relativisht mirë për sa i përket rritjes ekonomike. Pavarësisht nga pandemia Covid-19, kredia e lirë e Erdoganit dhe shpenzimet e tepërta të qeverisë e rritën aktivitetin ekonomik në 11% në 2021 dhe rritja vitin e kaluar arriti në 3% pavarësisht nga pasojat nga pushtimi rus i Ukrainës, veçanërisht rritja e kostove të energjisë. Turizmi, për shembull, është rikthyer në lëvizje të plotë pas përfundimit të kufizimeve të udhëtimit.
Megjithatë, këtë vit, zgjerimi ekonomik i Turqisë u ndal nga një tërmet në jug të vendit në shkurt, i cili vrau më shumë se 50,000 njerëz. Tre milionë njerëz u zhvendosën nga katastrofa.
Për më tepër, pasiguria politike dhe ekonomike në prag të zgjedhjeve presidenciale bëri që investimet direkte, veçanërisht nga BE-ja, të thahen. Si rezultat, deficiti i tregtisë së jashtme u zgjerua dhe rezervat valutore të bankës qendrore janë zvogëluar. Një javë para zgjedhjeve, rezervat neto të bankës qendrore turke arritën nivelin më të ulët që nga viti 2002.
Sponsorët e huaj të Erdoganit
Vendi me sa duket ka marrë mbështetje nga vendet e pasura arabe në rajonin e Gjirit.
Përpara zgjedhjeve, Erdogan i tha CNN Turkey se ekonomia turke, si dhe sistemi i saj bankar dhe financiar, janë “mjaft të forta” pjesërisht sepse shtetet mike në Gjirin Persik kanë investuar para. Për këtë arsye, ai po planifikonte të falënderonte sponsorët e tij menjëherë pas rizgjedhjes, tha ai, duke përfshirë fillimin duke shkuar te këta partnerë në vend që të bënte udhëtimet tradicionale inauguruese në vende të tilla si Qiproja Veriore ose Azerbajxhani.
Erdogan gjithashtu mund të shkojë në Moskë shumë shpejt për të falënderuar Vladimir Putinin për një shtyrje kredie në shumën prej 24 miliardë dollarë (22.37 miliardë euro) dhe një zbritje të madhe në importet e gazit nga Rusia – për të mos përmendur 20 miliardë dollarë në financimin e projektit për një energji bërthamore. impianti që Rusia do të ndërtojë në Turqinë jugore.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “Deutsche Welle“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“The Economist”: 53 ekonomitë e brishta në zhvillim
“The Economist”: Për çfarë u ra dakord, në Turqi?
“Tensionet Turqi-Greqi mund të shkaktojnë përçarje në NATO”
