Popullsia në ekonomitë më të mëdha të botës – nga Shtetet e Bashkuara dhe Evropa në Japoni dhe Kinë – po plaket. Në nivel global, në 30 vitet e ardhshme, numri i njerëzve të moshës 65 vjeç e lart pritet të dyfishohet nga 761 milionë në 2021 në 1.6 miliardë në 2050.
Deri atëherë, një në çdo katër njerëz (PDF) në Evropë dhe Amerikën Veriore do të ishte 65 vjeç ose më i vjetër, sipas parashikimeve të fundit të popullsisë së Kombeve të Bashkuara. Edhe ekonomitë në zhvillim në të gjithë Azinë, Amerikën Latine, Karaibe dhe Afrikën Sub-Sahariane – shtëpia e popullsisë më të re në botë – do të shohin një rritje në përqindjen e popullsisë së tyre mbi 65 vjeç, nga 3 përqind në 2022 në pothuajse 5 përqind në 2050.
Një popullsi më e re shërben si motori i rritjes ekonomike duke ofruar një fuqi punëtore të madhe produktive. Megjithatë, në vitin 2018, për herë të parë, njerëzit më të vjetër se 65 vjeç tejkaluan ata nën pesë, duke treguar për një të ardhme me një popullsi gjithnjë e më të varur.
Plakja me ritme të shpejta ka çuar në shqetësime për të ardhmen e ekonomisë globale. Disa studime kanë treguar se rritja e niveleve të të ardhurave të një popullsie ngadalësohet në një shoqëri të plakur.
Megjithatë, ka gjithashtu prova në rritje se nëse ekonomitë e përparuara mund ta mbajnë popullatën e tyre të moshuar në shëndet të mirë, ato mund të jenë në gjendje jo vetëm të zvogëlojnë dobësitë ekonomike të plakjes, por edhe ta kthejnë atë në një avantazh.
Pra, a është bota gati për t’i dhënë fund rritjes së lartë ekonomike? Apo shoqëritë e vjetra mund të rishpikin veten për të mbajtur ekonomitë e tyre të lëkundura? Al Jazeera u bëri këto pyetje ekonomistëve dhe demografëve.
Përgjigja e shkurtër: Plakja mund të ngadalësojë normat e rritjes së produktit të brendshëm bruto (PBB), por nuk ka gjasa të ndikojë shumë në të ardhurat për frymë – që është ajo që ka më shumë rëndësi për njerëzit. Teknologjia dhe nivelet më të larta të jetëgjatësisë mund të rrisin produktivitetin në popullsinë në moshë pune, thanë ekspertët, duke kompensuar potencialisht humbjet nga një fuqi punëtore në tkurrje.
Dhe pasuria e akumuluar e gjeneratave të vjetra mund të nxisë investimet e ardhshme. Asnjë nga këto nuk do të jetë e lehtë, por disa vende po tregojnë se si mund të bëhet.
Ngadalësimi i argjendit
Pavarësisht nga popullsia e tyre në plakje, vendet e zhvilluara kanë qenë deri më tani në një zonë të floririt ekonomik – jo shumë të rinj, jo shumë të moshuar. Për shkak se normat e tyre të fertilitetit kanë rënë gjithashtu ndjeshëm, vendet në Azinë Lindore dhe Juglindore, Evropën, Amerikën e Veriut, Australia dhe Zelanda e Re kanë aktualisht përqindjen më të lartë të popullsisë në moshë pune – të cilën OKB-ja e përshkruan si midis 25 dhe 64 vjeç – në Bota.
Por kjo popullsi në moshë pune tani është në pllajë ose në rënie. Ndërkohë, kjo grupmoshë do të vazhdojë të rritet në Azinë Qendrore, Jugore dhe Perëndimore, si dhe në Afrikën e Veriut deri në vitin 2045, dhe në Afrikën Sub-Sahariane deri në vitin 2050.
Megjithatë, ndërsa afatet kohore për një fuqi punëtore në rënie ndryshojnë në rajone, pasojat do të jenë përfundimisht të zakonshme, thanë ekspertët. Në mënyrë tipike, popullsia në moshë pune e një shoqërie prodhon më shumë se sa konsumon, duke siguruar një tepricë për grupet e varura: fëmijët dhe të moshuarit.
“Plakja e popullsisë ushtron presion të madh mbi ata në moshat e punës për shkak të këtyre kostove të mbështetjes së popullsisë së varur në rritje,” tha për Al Jazeera Ronald Lee, profesor në demografi dhe ekonomi në Universitetin e Kalifornisë (UC), Berkeley. Në përgjithësi, tha ai, një ngadalësim në ritmet e rritjes së popullsisë dhe fuqisë punëtore përkthehet afërsisht një për një në një rënie të ngjashme të rritjes së PBB-së.
Megjithatë, në disa raste, efektet e plakjes së popullsisë në PBB mund të jenë më “ekstreme”, tha Lee. Kina është një shembull. Shkalla e rritjes së popullsisë në moshë pune të Kinës parashikohet të bjerë me 1 për qind çdo vit nga viti 2020 në 2060, krahasuar me 1990-2015 kur rritej me 1.5 për qind çdo vit.
“Kjo do të përkthehet në një rënie prej 2.5 për qind në normën e rritjes së PBB-së,” edhe nëse produktiviteti i ekonomisë rritet me ritmet aktuale, tha ai, bazuar në llogaritjet e tij nga vlerësimet e OKB-së për popullsinë.
Lee, megjithatë, paralajmëroi se vetë norma e rritjes së PBB-së nuk është gjithmonë treguesi më i mirë se si një ekonomi po përballet me plakjen. Për mirëqenien e popullsisë, ajo që ka më shumë rëndësi janë nivelet e të ardhurave, të cilat maten me PBB-në për frymë. Ndërsa rritja e popullsisë së një vendi ngadalësohet ose bie, edhe rritja anemike e PBB-së “nuk do të thotë domosdoshmërisht se rritja e të ardhurave për frymë po ngadalësohet”, tha ai.
Në të vërtetë, një studim nga studiuesit Jonathan Cylus dhe Lynn Al Tayara, duke parë të dhëna nga 180 vende nga viti 1990 deri në 2017 dhe tregoi se efekti i një popullsie në moshë pune në moshë pune në nivelet e të ardhurave për frymë është i papërfillshëm.
“Studimi ynë tregon se nuk është mosha ajo që ka shumë rëndësi, por ka të bëjë më shumë me kapacitetin funksional të fuqisë punëtore,” Cylus, kreu i Qendrave në Londër të Observatorit Evropian për Sistemet dhe Politikat Shëndetësore dhe studiues i lartë në Shkollën Ekonomike të Londrëa, tha për Al Jazeera.
“Mosha është një masë shumë e hapur e produktivitetit, sepse mund të jesh ende i shëndetshëm në moshën 70 vjeç dhe duke punuar.”
Dividenti i dytë demografik
Ekonomistët shpesh mendojnë për një dividend demografik si një përfitim për ekonominë kur një pjesë në rritje e popullsisë në moshë pune mund të sigurojë nivele më të larta të rritjes ekonomike.
Por Gretchen Donehower, një demografe në UC Berkeley, tha se ekziston një “ide afatgjatë” që vendet duhet të marrin në konsideratë – për një dividend të dytë demografik që vjen me një popullsi në plakje.
“Ndërsa popullsia juaj po plaket, në një bazë të përhershme, ju keni më shumë njerëz në ato mosha, ku ata kanë pasur mundësinë të grumbullojnë shumë kapital për investime,” tha ajo për Al Jazeera. “Pra, edhe nëse keni një grup më të vogël në moshë pune, ju keni lloje të tjera kapitali që mund t’i përdorni për më shumë produktivitet.”
Kjo, tha Donehower, mund të çojë në një situatë ku një vend mund të jetë në gjendje të investojë më shumë kapital në shëndetin ose arsimimin e më pak fëmijëve, gjë që mund t’i përgatisë ata për produktivitet më të madh në krahasim me brezat që po zëvendësojnë.
Për të arritur në një skenar të tillë, tha Donehower, qeveritë duhet të drejtojnë politikat drejt rritjes së produktivitetit të përgjithshëm të ekonomisë ku çdo person është në gjendje të prodhojë më shumë, të ndihmuar nga teknologjia.
Lee tha se hulumtimi ka sugjeruar që shoqëritë në plakje të adoptojnë teknologjitë e kursimit të punës më shpejt, duke u bërë më intensive në kapital, duke çuar në të ardhura më të larta për frymë sesa vendet e tjera.
Rregullimi i një “show horror”
Por ekonomistët theksojnë se në fokusin e plakjes, vendet po rrëshqasin edhe diku tjetër: ata shpesh nuk po arrijnë të përdorin më mirë popullsinë e tyre në moshë pune.
“Ne mund të kemi një popullsi më të vjetër në rritje, por aktualisht kemi gjithashtu shumë të rinj të papunë,” tha Cylus. Bashkimi Evropian kishte një normë papunësie për të rinjtë prej 13 përqind në 2021. “Pra, potenciali i tregut të punës mund të zhbllokohet duke u përpjekur të adresojë këto boshllëqe ekzistuese,” shtoi Cylus.
Donehower tha se disa vende përballen me mungesë të fuqisë punëtore për shkak të natyrës gjinore të ekonomisë, ku gratë ndjehen të dekurajuara nga pjesëmarrja në fuqinë punëtore. Në Indi, për shembull, shkalla e pjesëmarrjes së femrave në fuqinë punëtore është ulur nga më shumë se 30 për qind në mesin e viteve 2000 në 19 për qind në vitin 2021. Lejimi i pjesëmarrjes më të madhe të grave në fuqinë punëtore mund të ndihmojë kundër faktorit të plakjes së popullsisë, tha Donehower.
Ka edhe sfida më të thella sistematike në lojë, sipas ekspertëve – atë që Lee e përshkroi si një “situatë vonese institucionale” ku vlerat kulturore të një shoqërie, politikëbërësit politikë dhe ekonomikë dhe qeveria më e gjerë nuk janë kapur me ndryshimin e demografisë së atij kombi.
Në shumë vende, “duket si një shfaqje horror të kesh një karrierë dhe të rritësh fëmijë”, tha ai. “Ndërsa të moshuarit mund të kenë nevojë të punojnë më gjatë, të rinjtë duhet të kenë më shumë kohë të lirë dhe siguri.”
Disa vende në plakje po përpiqen të stimulojnë njerëzit që të kenë fëmijë. Pas vendosjes së një politike strikte për një fëmijë për tre dekada, Kina vitet e fundit po inkurajon çiftet të kenë më shumë fëmijë. Tani i lejon ata të kenë deri në tre fëmijë. Ajo ka prezantuar gjithashtu hapa politikash si banesa publike me qira preferenciale për çiftet me më shumë se një fëmijë dhe përfitime tatimore për ata që rrisin fëmijë.
Hungaria, e cila ka parë një shkallë të ulët të lindshmërisë për shumë dekada, ka vendosur një sërë masash – nga leja prindërore e rregulluar me pagë dhe lehtësim taksash për familjet e mëdha deri te një skemë e reduktimit të borxhit për prindërit me tre ose më shumë fëmijë, dhe ka zgjeruar shtesat familjare për prindërit e papunë.
Australia ka miratuar ligje për të inkurajuar pjesëmarrjen më të lartë të grave në fuqinë punëtore, si p.sh. lejimi i prindërve për aranzhime fleksibël të punës – nga orët në vendin e punës, për t’u kujdesur për fëmijët e vegjël.
Megjithatë, deri më tani, asnjë nga këto vende nuk ka parë ndonjë shenjë të një ndryshimi në normat e tyre të lindshmërisë në rënie. Tani për tani, të paktën, e ardhmja e këtyre ekonomive varet nga mënyra se si ata i mbajnë të shëndetshëm popullatat e moshuara dhe se si ata përdorin aftësitë dhe përvojën që mund të ofrojnë të moshuarit.
Mençuria lindore
Ky është një realitet që vendet në vijën e parë të plakjes e dinë se nuk mund ta injorojnë. Japonia, me popullsinë më të vjetër në botë, po udhëheq rrugën në zhvillimin e politikave që fokusohen në nevojat shëndetësore të të moshuarve, ndërsa i bën tregjet e punës më fleksibël duke lejuar njerëzit e moshuar por të aftë të punojnë, tha Donehower.
Ajo ka një sistem punësimi gjatë gjithë jetës ku kompanitë punësojnë të diplomuar nga kolegjet dhe në mënyrë efektive u garantojnë atyre punësim të qëndrueshëm derisa të arrijnë moshën e pensionit. Në të njëjtën kohë, vendi ka shtyrë moshën e tij të daljes në pension në 65 vjeç nga 60 vjeç dhe përmes një ligji të vitit 2021 kërkon që punëdhënësit të përpiqen të mbajnë fuqinë e tyre punëtore deri në moshën 70 vjeç. Që nga viti 2022, një në çdo katër persona në Japoni më të vjetër se 65 ishin të punësuar — dhe gjysma e njerëzve në grupmoshën 65-69 vjeç.
Për të përmirësuar kushtet e punës për popullatën e moshuar, Japonia ofron subvencione për kompanitë për të ofruar lehtësira të tilla si kangjella në shkallë dhe zona shtesë pushimi për punëtorët e moshuar.
Kjo ka përfitime të përhapura edhe për të rinjtë. Në vitin 2000, Japonia krijoi një sistem sigurimesh mbarëkombëtare, duke e bërë kujdesin afatgjatë një të drejtë për të moshuarit, pavarësisht nga të ardhurat ose disponueshmëria e mbështetjes familjare. Hulumtimet tregojnë se, që atëherë, anëtarët më të rinj të familjes ndjejnë më pak presion kur bëhet fjalë për kujdesin për të moshuarit.
Gjithashtu, një shoqëri e përparuar, e plakur në Azi, Singapori që nga viti 2022 e ka bërë të detyrueshme që kompanitë të ofrojnë ripunësim për punëtorët kur ata mbushin moshën e pensionit 63 vjeç, të paktën deri në moshën 68 vjeç. Vendi ofron grante të kompensimit të pagave për punëdhënësit të cilët punësojnë njerëz të moshës 65 vjeç e lart dhe që fitojnë deri në 4000 dollarë në muaj, përveç përfitimeve për kompanitë që ofrojnë ripunësim me kohë të pjesshme dhe rregullime të tjera fleksibël të punës për punonjësit e vjetër. Dhe deri në fund të dekadës, vendi planifikon të rrisë moshat e daljes në pension dhe të ripunësimit në 65 dhe 70 vjeç, përkatësisht – deri në vitin 2030, një në katër Singaporeas do të jetë më i vjetër se 65 vjeç.
Singapori po investon në komplekse apartamentesh me objekte sociale dhe shëndetësore të integruara, në mënyrë që banorët e moshuar të mund t’i aksesojnë ato pa pasur nevojë të udhëtojnë.
Por e gjithë kjo ka nevojë që shoqëria të pranojë nevojën për ndryshim. Siç po zbulojnë disa vende, kjo është më e lehtë të thuhet sesa të bëhet.
Kumar politik
Franca miratoi së fundmi një ligj që rrit moshën e pensionit nga 62 në 64 vjeç, pasi e rriti atë nga 60 vjet gati një dekadë më parë. Presidenti Emmanuel Macron argumentoi se masa kishte për qëllim parandalimin e kolapsit të sistemit të pensioneve për shkak të barrës financiare në rritje të një popullsie në plakje.
Megjithatë, masa është pritur me protesta dhe demonstrata të mëdha pasi vonon moshën në të cilën njerëzit fillojnë të marrin pensione.
Sipas ekspertëve, propozimi i qeverisë dhe reagimi i publikut tregojnë mashtrimin kompleks politik dhe politik-bërës që qeveritë do të duhet të bëjnë gjithnjë e më shumë për të mbajtur në këmbë ekonomitë e tyre.
Nga njëra anë, ata duhet të mendojnë për brezat e ardhshëm. “Nëse mosha e daljes në pension nuk rritet, atëherë kostoja e plakjes u kushton të rinjve dhe jo të moshuarve,” tha Lee.
Megjithatë, nga ana tjetër, tha Donehower, vendet duhet të jenë të kujdesshme në lidhje me rritjen e moshës së pensionit për të gjitha profesionet, veçanërisht pa investuar në kujdesin shëndetësor në të njëjtën kohë.
“Mund të ketë pasoja shëndetësore për rritjen e moshës së pensionit në të gjithë bordin,” tha ajo. “Një punëtor ndërtimi mund të mos jetë në gjendje të vazhdojë të punojë në moshën 70 vjeçare sa një person që ka një punë në tavolinë.”
Dëshmitë sugjerojnë se duke rritur vetëm moshën në të cilën njerëzit mund të marrin pensione, qeveritë përfundojnë duke i shtyrë ata drejt sigurimit të aftësisë së kufizuar, ose njerëzit “vuajnë pasoja shëndetësore, mendore dhe shëndetit fizik”, tha Donehower.
Suedia ofron një shembull të një vendi që ka balancuar nevojat e ekonomisë dhe popullit të saj më mirë se shumica, sugjeroi Lee. Kombi skandinav e ka lidhur moshën minimale të pensionit me jetëgjatësinë në të ardhmen – kështu që njerëzit e dinë se ajo do të rritet në mënyrë transparente. Ndërsa kjo synon të zvogëlojë barrën mbi fondet publike, Suedia gjithashtu ka lejuar punëtorët të përdorin një pjesë të kontributit të tyre të përgjithshëm për të shkuar drejt një fondi pensioni sipas zgjedhjes së tyre, duke u dhënë atyre një kontroll më të madh mbi kursimet e tyre të pensionit sesa kishin më parë.
Për të qenë të sigurt, vendet mund të marrin – dhe prej kohësh kanë marrë – rrugë të shkurtra për të adresuar mungesat e menjëhershme të fuqisë punëtore.
Një mënyrë është hapja e dyerve për emigracionin nga vendet me popullsi më të re. Një mënyrë tjetër mund të jetë zhvendosja e kapitalit në vendet më të reja në Azi dhe Afrikë. “Ekziston një nxitje e fortë për zhvendosjen e investimeve në vende me norma të larta të kthimit të kapitalit, ku forcat e punës janë më të reja dhe po rriten më shpejt,” tha Lee.
Por mes ndjenjave në rritje anti-globalizimi dhe proteksioniste në shumë vende, qeveritë janë nën presion për të mbrojtur vendet e punës për vendasit, duke e bërë politikisht të vështirë për t’u shitur si emigracionin ashtu edhe dhënien e kapitalit nga jashtë.
Dhe me vendet në zhvillim që plaken ngadalë por me siguri, këto zgjidhje ofrojnë lehtësim të përkohshëm në rastin më të mirë për ekonomitë më të vjetra dhe të përparuara.
Ajo që Donehower e quajti dividend i dytë demografik, i nxitur nga një popullsi në plakje, mund të jetë në dekadat e ardhshme vendet e para dhe të vetme me dividend demografik ku mund të mbështeten. E vjetra do të duhet të jetë ‘flori’.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga “AlJazeera“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
