Në një letër drejtuar bashkëkombave të vet në 1909, Mihal Grameno, një nacionalistë nga më aktivët dhe patriot i flaktë i Shqipërisë në vend shpreh domosdoshmërinë e njerëzve të shquar për të vepruar dhe organizuar brenda vendit veprime, krahas fjalëve nga jashtë dhe planeve të tyre. Si njeri i sprovuar si me publicizmin dhe me luftën në terren ai kërkonte mbështetje anembanë shqiptarizmit për idealet e tij dhe të të gjithë shqiptarëve që ishin të rrezikuar ato vite.
“Detyra”
Dy letra të botuara, njëra në gazetën ‘’Dielli’’, e hapur për mi mua, edhe tjatra në këtë gazetë, më bënë të shkruanj këto pak fjalë me shpresje që mëmëdhetarët e vërtetë edhe aqë më shumë të mërgimit do të mos gjykojnë mëmëdhetarët e këtushmë si njerës të shitur. Zoti botonjës i letrës te ‘’Dielli’’ ka shumë arësye të qahet nga shkaku i krizës (qesat) që mbajti në Amerikë dhe s’mundnë të ndihmojnë Mëmëdhenë, po kurrë nuku munt të thotë që do të punojmë me çemietin që i ndalon të ndihin kllubet e Shqipërisë.
Këjo nyje ishte e nevojshme, se çemieti ishte Liridashës, edhe të gjithë u betuan që bashkërisht do të vdesëm për të mbrojtur lirinë e konstitucionë sikundër edhe kombësinë e veçantë të cilitdo komp, kur shqiptarët të ishin lidhur ose kishin nevojë të fillojnë kllube të veçantë e të apen ato lufta më të repta kundrë cilitdo që ka kërkuar t’u ngjasë kombësinë.
Luftrat e shqiptarëve të brëndëshme janë vepra të nalta, të cilat një ditë do të mbeten pasqyrë në trashëgimtarët. Është shumë lehtë njeriu të këshillonjë e të udhëtregonjë që për së largu, po a nevojë t’i praktikonjë. Jemi gati kurdoherë që të gjurmojmë tjatër program kombiar më të mirë, kur të vështrojmë këshillonjësit edhe bajraktarët në krye këtu në Shqipëri, po jo që në Amerikë.
Zoti Morava që shkruan nga Romania, duket që i di mirë nevojat e Shqipërisë, andaj duhet gjithë mëmëdhetarët e mërgimit të ndihmojnë kllubet e Shqipërisë që të mundin të ndritojnë e të përhapen ndjenjat kombire.
Qysh do të mundet të vijet në praktikë një program i gatuar përjashta, kur brenda në Shqipëri s’kanë harirë të pakën në atë shkallë që të quhen shqiptarë e të kenë djenja kombiare? Programet të jashtme janë fort të mira për ata që i kupëtojnë, po këto janë ëndëra të bukura.
Duhet punë brënda në Shqipëri, edhe pë këtë duhet të mbushin detyrën gjithë mëmëdhetarët të jashtmë-me sa t’u mundet- meqënëqë janë ritur në tjatër atmosferë, gjersa të harinjë ajo ditë kur të kupëtojnë, edhe brënda shijën e kombësisë.
Me gjithë këto është për tu habitur-siç edhe habiten bota-që është një komp i gjallë e që do të ronjë midis botësë me gjithë pengimet e armikëve, pa patur as nonjë ndihmësi të tjerëtë, po vetvetiu –edhe pa i mësuar-ka lëftuar me qesen e tij. Kllubi tonë mundet, ka patur luftrat më të mëdha, meqënëqë lufta në Korçë është më e reptë, edhe me gjithë këto ka mbatur flamur’e kembësisë përpjetë vetëm me ndihmat e të brëndëshmëve.
Po nevojat anë të mëdha, edhe t’u përgjigjet, duhet edhe ndihma e mëmëdhetarëve të mërgimit, andaj bënj thirje të mos vërejnë kanonizmat e të thënat pa nonë rëndësi, po të vrapojnë edhe aqë më shumë korçarët t’i ndihin kllubit për të përparuar edhe më të nderuar Korça, e le të jenë sigur që veprat e kllubit do të mbeten istorike.”
“Korça”, nr, 10. 22 prill 1909 Mihal Grameno
