Tashmë janë bërë katër vjet që kur një numër shtetesh të varfra shpallën falimentimin për shkak të shpenzimeve të mëdha për Covid-19 dhe investitorëve që tërhoqën kapitalin nga tregjet me rrezik.
Kanë kaluar dy vjet që kur normat e larta të interesit në vendet e pasura, filluan të ushtrojnë edhe më shumë trysni mbi qeveritë me para të kufizuara.
Por në takimet pranverore të FMN-së dhe Bankës Botërore, të mbajtura së fundmi në Uashington, shumë prej politikëbërësve botërorë po silleshin sikur kjo krizë borxhi, më e keqja që nga vitet 1980 për nga pjesa e popullsisë së prekur, po shkonte drejt përfundimit.
Në fund të fundit, shtetet më të varfra në botë patën një rritje të mirë prej 4% vitin e kaluar. Disa të tjerë, si Kenia, po marrin sërish hua nga tregjet ndërkombëtare.
Në të vërtetë, kriza vazhdon. Qeveritë që nuk shlyen dot detyrimet, nuk kanë arritur ende të ristrukturojnë borxhet dhe të dalin nga falimentimi.
Prandaj, duket se kanë ngecur në një rrugë pa krye. Me kalimin e kohës, këtij grupi mund t’i bashkohen shtete të tjera, madje edhe të mëdha.
Kështu, pas takimeve të shumta të ambasadorëve dhe ekspertëve, më në fund, bordi i FMN-së njoftoi një hap të ri radikal për t’u marrë me këtë problem.
Vështirësia kryesore në zgjidhjen e krizave të borxhit ka të bëjë me faktin se në krahasim me të kaluarën, ka më shumë kreditorë me më pak të përbashkëta. Gjatë 70 viteve me ristrukturime të borxhit, shtetet perëndimore dhe bankat filluan të mësoheshin duke i bërë gjërat në një mënyrë të caktuar.
Tani vendimet kërkojnë miratimin e një grupi të ri huadhënësish, disa prej të cilëve nuk shohin arsye për t’u pajtuar. Kështu, çdo pjesë e procesit, mund t’i nënshtrohet një bisedimi të zgjatur.
Ndër huadhënësit e rinj, më kryesori është Kina. Edhe pse ky vend tani është kreditori më i madh dypalësh në botë, ai ende nuk ka zhvlerësuar një hua të vetme.
India ka dyfishuar huadhënien vjetore të jashtme midis viteve 2012 dhe 2022; ajo dërgoi 3.3 miliardë dollarë në Sri Lanka, menjëherë pasi vendi u zhyt në krizë.
Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Arabia Saudite janë gjithashtu pjesë e këtij grupi. Ata së bashku i kanë dhënë më shumë se 30 miliardë dollarë hua Egjiptit.
Metoda e parapëlqyer e kreditorëve të Gjirit Persik është depozitimi i dollarëve në bankën qendrore të shtetit marrës. Kjo është një formë huadhënieje aq e re, sa që nuk i është nënshtruar kurrë më parë një ristrukturimi borxhi.
Për rrjedhojë, shtatë shtetet që kanë kërkuar ristrukturim të borxhit që nga fillimi i pandemisë Covid-19 nuk kanë qenë në gjendje të arrijnë një marrëveshje për të pakësuar borxhin.
Vetëm dy shtete të vogla kanë bërë përparim: këta janë Çadi, i cili në fakt më tepër i riprogramoi borxhet sesa i uli ato, dhe Surinami, që arriti një marrëveshje me të gjithë kreditorët, përveç Kinës, kreditorit më të madh.
Zambia ka pritur katër vjet për një marrëveshje. Meqenëse asnjë kreditor nuk dëshiron një pazar më të keq se të tjerët, nuk ka pasur pothuajse asnjë lehtësim të borxhit kryesor, gjatë krizës më të keqe të borxhit në katër dekada.
Katër vite më parë, vendet e G20-ës nënshkruan Kornizën e Përbashkët, një marrëveshje për të përfituar shkurtime të barabarta në ristrukturime borxhesh, por kreditorët nuk pajtohen në lidhje me shkallën e bujarisë që nevojitet.
FMN-ja, që zakonisht nuk ka pranuar t’u japë hua vendeve me borxhe të larta dhe të paqëndrueshme nuk ka qenë në gjendje të bëjë shumë për të ndihmuar. Megjithatë, më 16 prill, bëri një lëvizje.
Tha se do t’u japë hua vendeve që kanë dështuar në shlyerje, por që nuk kanë biseduar një marrëveshje për të ristrukturuar të gjitha borxhet. Kjo politikë njihet si “huadhënie me detyrime të prapambetura”.
Në të kaluarën, fondi, duke qenë i shqetësuar për kthimin e parave të huazuara, ka dhënë hua me kursim dhe vetëm me lejen e kreditorëve që ende grinden për ristrukturimin.
Tani gjithçka që kërkon, është një premtim nga vendet huamarrëse dhe kreditorët bashkëpunues, se transfertat e parave të fondit nuk do të përdoren për të shlyer detyrimet e prapambetura.
Ekonomistët e FMN-së prej kohësh kanë pasur frikë se një hap i tillë do të armiqësonte kreditorët problematikë, të cilët janë gjithashtu vende që kanë aksione në FMN.
Sidoqoftë, duket se fondit i ka sosur durimi: zyrtarët duan të vënë në lëvizje ristrukturimin e borxhit.
Politika e re mund të imponojë disiplinë mbi borxhet e prapambetura. Në teori, ristrukturimet funksionojnë sepse lehtësimi i barrës mbi huamarrësit maksimizon shanset e kreditorëve për të marrë një pjesë të parave të tyre (apo edhe shumicën).
Kur fondi jep hua për raste detyrimesh të prapambetura, kjo krijon nxitjen për të pasur pajtim, sepse huadhënësit që pengojnë bisedimet, përballen me mundësinë për të ngelur me gisht në gojë. Ata do të mbeteshin në një udhë pa krye, ndërsa gjithë të tjerët do të arrinin një marrëveshje dhe do të përparonin.
Kjo politikë e FMN-së gjithashtu forcon pozitën e debitorëve. Në të kaluarën, ata mund të kenë pasur frikë të heqin dorë nga borxhet, për shembull kundrejt Kinës, që është një burim i lehtë parash në rast urgjence, edhe kur bëhet fjalë për falimentim.
Tani, nëse dëshirojnë ta bëjnë këtë, do të kenë një huadhënës alternativ, në formën e FMN-së.
Sigurimi i vijimësisë së prurjeve të parave do të ishte edhe në të mirë të popullsisë së vendeve të trazuara.
Për më tepër, kjo do të garantonte që FMN-ja të ishte e ndershme. Analizat e fondit mbi qëndrueshmërinë e borxhit përdoren si një pikë referimi për ristrukturimet dhe institucioni mund të ketë prirjen për të qenë tepër optimist në lidhje me qëndrueshmërinë e borxhit, për të shmangur që një huamarrës të shtyhet në udhën e ristrukturimit të borxhit.
Duke pasur kujdes që të mos nënvlerësojë problemet e vendeve të varfra në mënyrë që të shmangen ristrukturimet e pamundura, fondi ndoshta do të bëhet një ndërmjetës më i mirë, duke bërë dallimin midis vendeve që kanë nevojë për zhvlerësimin e borxhit dhe atyre që thjesht kanë nevojë për pak më shumë likuiditet për të kryer pagesën e radhës.
Problemi me detyrimet e prapambetura
Pyetja është nëse FMN-ja mund të përballojë kostot. Kërcënimet e saj mund të funksionojnë me kreditorët vetëm nëse fondi zgjedh të përdorë fuqitë e reja që ka në dispozicion.
Por në Uashington, zyrtarët ende shqetësohen se mos acarojnë kreditorët e rinj, në veçanti Kinën, marrëdhëniet me të cilën fondi i vlerëson shumë. Kreditorët mund t’u kthejnë shpinën tërësisht ristrukturimeve bashkëpunuese të borxhit.
Disa huamarrës mund të largohen nga FMN-ja dhe të marrin ndihmë gjetiu.
Sidoqoftë, në fund, fondi mund të ketë pak zgjedhje. Shumë shtete janë në krizë borxhi. Disa vende në zhvillim, që kanë shmangur falimentimin, po i afrohen më shumë se kurrë pragut të humnerës.
Për të shmangur një katastrofë për qindra miliona njerëz, financuesit ndërkombëtarë duhet të gjejnë një mënyrë për t’i nxjerrë qeveritë nga falimentimi, përpara se të falimentojë ndonjë shtet më i rëndësishëm, si Egjipti apo Pakistani. Huadhënia me detyrime të prapambetura është mjeti më i mirë i disponueshëm. /Monitor
