Goditjet ekonomike globale të viteve të fundit e kanë lënë Evropën veçanërisht “delikate”. Ndërsa pothuajse të gjithë kanë vuajtur nga ndërprerjet e lidhura me klimën dhe pandeminë, Bashkimi Evropian ka pasur gjithashtu luftën e Ukrainës duke u shpalosur në pragun e tij dhe varësia e tij akute nga importet e energjisë ka sjellë rritjen e çmimeve – dhe nevojën për t’u larguar nga fosilet ruse karburantet – janë ndjerë veçanërisht fort. Si rritja ashtu edhe siguria ekonomike janë nën presion.
Sigurisht, disa nga këto ishin goditje afatshkurtra. Ndërprerjet e lidhura me pandeminë janë zgjidhur kryesisht vetë, madje edhe inflacioni, i cili u rrit si pasojë e pandemisë, duket se është kryesisht nën kontroll, falë përpjekjeve të bankave qendrore të BE-së, jo më pak Bankës Qendrore Evropiane, dhe çështja duket se ka të ngjarë të zgjidhet plotësisht brenda 12 muajve të ardhshëm.
Por BE-ja përballet me një sërë sfidash të mëdha ekonomike që nuk do të zhduken lehtë. Si fillim, rritja e rreziqeve të sigurisë në fqinjësinë e saj, e kombinuar me dyshimet në rritje për qëndrueshmërinë e angazhimit të Amerikës ndaj mbrojtjes evropiane, kanë bërë presion mbi BE-në për të forcuar aftësitë e veta. Kjo nënkupton jo vetëm më shumë koordinim midis vendeve, por edhe një rritje të konsiderueshme në shpenzimet e përgjithshme të mbrojtjes: shpenzimet totale të bllokut aktualisht arrijnë në 1.3% të PBB-së, shumë më poshtë objektivit 2% të PBB-së së NATO-s.
Për më tepër, rritja e produktivitetit, e cila ka qenë në rritje në pjesën më të madhe të botës, është veçanërisht e ulët në Evropë dhe hendeku midis BE-së dhe Shteteve të Bashkuara po zgjerohet çdo vit. Me normën e papunësisë mesatarisht rreth 6.5%, ka pak hapësirë për rritjen e kërkesës agregate për të nxitur rritjen, por rritja e fuqishme afatgjatë do të jetë praktikisht e pamundur nëse Evropa nuk mund të trajtojë produktivitetin e vonuar.
Kjo nuk do të jetë e lehtë. Rritja afatgjatë e produktivitetit në ekonomitë e zhvilluara varet ndjeshëm nga ndryshimet strukturore, të nxitura kryesisht nga inovacioni teknologjik. Këtu qëndron problemi kryesor i Evropës: në një sërë fushash, nga inteligjenca artificiale te gjysmëpërçuesit tek llogaritja kuantike, SHBA dhe madje edhe Kina po e lënë Evropën në pluhur.
Arsyet kryesore për deficitin e inovacionit të BE-së janë të njohura. Si kërkimi dhe zhvillimi bazë ashtu edhe ai i aplikuar kanë vuajtur nga mosinvestimi kronik. Efektiviteti i financimit për kërkimin bazë dëmtohet nga një qasje e decentralizuar, me programe kombëtare të pakoordinuara dhe të shënjestruara dobët që kanë përparësi ndaj financave dhe administratës në nivel të BE-së. Për më tepër, integrimi i tregut të vetëm mbetet i paplotë, veçanërisht në shërbime. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në fushat dixhitale, ku kthimet nga investimi në inovacion varen nga madhësia e tregut.
BE-ja përballet me pengesa të tjera për t’u bërë një qendër inovacioni. Njëra është mungesa e infrastrukturës së nevojshme, veçanërisht sasia masive e fuqisë kompjuterike të nevojshme për të trajnuar modelet e AI. (Aktualisht, BE-ja mbështetet kryesisht në gjigantët amerikanë të teknologjisë për aftësi të tilla.) Një tjetër është se kapitali sipërmarrës dhe kapitali privat i nevojshëm për të mbështetur inovacionin – investitorët me përvojë dhe motivim për të ndihmuar sipërmarrësit e rinj të ndërtojnë ndërmarrje inovative – nuk janë gjerësisht të disponueshme. megjithëse ka ekosisteme sipërmarrëse premtuese në një numër vendesh.
Por këto pengesa mund të kapërcehen. Dhe nëse janë, BE-ja ka pika të forta të rëndësishme mbi të cilat mund të përfitojë, duke filluar me talentet e bollshme që vijnë nga universitetet e klasit të parë. Për më tepër, shërbimet sociale dhe sistemet e sigurimeve shoqërore të zhvilluara mirë të Evropës ofrojnë një nivel sigurie ekonomike që mund të lehtësojë marrjen e rrezikut sipërmarrës.
Megjithatë, nëse BE-ja nuk mund të përfitojë nga nxitësit teknologjikë të ndryshimeve strukturore, pjesë të ekonomisë së saj do të mbeten të dominuara nga sektorët tradicionalë industrialë që kanë rezultuar të ngadalshëm për të adoptuar inovacione që rrisin produktivitetin. Në një ekonomi globale ku vlera rrjedh gjithnjë e më shumë nga burime jo-materiale, BE-ja do të vazhdojë të varet nga aktivet e prekshme për të krijuar vlerë. Dhe pishina e thellë e kapitalit njerëzor të Evropës do të bëhet më e cekët, pasi talenti i saj kryesor migron atje ku mundësitë janë më të bollshme.
Evropa duhet të vendosë: ajo mund të qëndrojë në kursin e saj aktual, i cili me siguri do të çojë në stanjacion relativ, ose mund të përcaktojë një rrugë krejtësisht të re. Qasja e fundit është më e rrezikshme, por gjithashtu ka shumë më tepër potencial pozitiv. Nuk ka mungesë të njerëzve në qeveri, biznes, politikë dhe akademi që i kuptojnë sfidat me të cilat përballet Evropa dhe janë më shumë se të aftë për të hartuar, debatuar, modifikuar dhe zbatuar një plan kreativ largpamës.
Fatkeqësisht, një plan i tillë nuk duket të jetë një prioritet i lartë brenda vendeve evropiane apo në nivel të BE-së. Nuk shfaqet në debatet politike që rrethojnë zgjedhjet kombëtare. Ndoshta ajo që mungon është një pamje e qartë e pasojave të mundshme të ruajtjes së status quo-së dhe, më e rëndësishmja, një vizion bindës që mund të frymëzojë dhe drejtojë politikat dhe investimet.
Kur një udhëtim është sfidues, një pamje e qartë e destinacionit është jetike për t’i mbajtur njerëzit të motivuar. Teknokratët shpesh nuk arrijnë ta kuptojnë këtë, por vetë Evropa e ka përjetuar atë vetë në përpjekjen e saj për të adoptuar modele të qëndrueshme rritjeje dhe modele ekonomike, ku ka një vizion të qartë të destinacionit. Në mënyrë të ngjashme, liderët në vendet e suksesshme në zhvillim zakonisht promovojnë një pamje të qartë të së ardhmes së tyre të dëshiruar, në mënyrë që të inkurajojnë dhe mundësojnë zgjedhjet e vështira që nevojiten për ta ndërtuar atë.
Nuk ka asnjë arsye për të menduar se BE-ja është e paaftë të hartojë një vizion të ri për të ardhmen e saj dhe një udhërrëfyes për transformimin dixhital dhe strukturor që i nevojitet aq shumë. Por së pari, evropianët duhet t’i përgjigjen një pyetjeje të thjeshtë, por kritike: Si duhet të duket BE-në aspektin e inovacionit, ekonomisë, sigurisë dhe qëndrueshmërisë – në një dekadë?
Perkthyer dhe pershtatur per Konica.al nga “Project Syndicate“
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A po i jep Evropa “divorcin” SHBA-së?
