Çrregullimi i hiperaktivitetit të deficitit të vëmendjes (ADHD) është njohur me një mori emrash të ndryshëm gjatë viteve: nxitje organike, mosfunksionim minimal i trurit, hiperkinezë, sindromë hiperaktive, çrregullim të deficitit të vëmendjes dhe ADHD.
ADHD-ja fillimisht mendohej si “mosfunksionim minimal i trurit”, sipas studiuesit Robert Erk. Në vitet 1940, “mjekët arritën në përfundimin se për shkak se shumë fëmijë me çrregullim të deficitit të vëmendjes dhe hiperaktivitetit shfaqnin disa nga të njëjtat simptoma si fëmijët me encefalit (p.sh., hiperaktivitet, mosvëmendje, çorganizim), këta fëmijë ndoshta kishin njëfarë mase dëmtim minimal të trurit.” Për dy dekadat e ardhshme, shkencëtarët do t’i lidhnin çrregullimet e sjelljes me dëmtimin e trurit.
Në vitin 1961, Ritalina u miratua për trajtimin e “problemeve të sjelljes” tek fëmijët. Nga fundi i viteve 1960, “mosfunksionimi minimal i trurit” ishte ndarë në kategori më të vogla që përfshinin “disleksinë”, “çrregullimet e trurit” dhe “hiperaktivitetin”. “Hiperaktiviteti” lidhej me fëmijët e moshës shkollore, të identifikuar kryesisht në bazë të performancës dhe sjelljes në klasë.
Publikimi me ndikim i DSM-III nga Shoqata Amerikane e Psikiatrisë në vitin 1980 zgjeroi përkufizimin e ADHD (atëherë i quajtur thjesht “ADD”) për të përfshirë adoleshentët. Diagnoza u nda më tej në dy kategori: ADD me hiperaktivitet dhe ADD pa hiperaktivitet. Në vitin 1987, këto nëntipa u hoqën dhe çrregullimi më në fund u bë i njohur si ADHD.
Deri në vitet 1990, diagnozat e ADHD-së ishin rritur ndjeshëm. Përdorimi iu stimulantëve te fëmijët me ADHD u rrit katërfish mes viteve 1987 dhe 1996. Kjo rritje mund të jetë lehtësuar nga vendimi për ta përfshirë ADHD-në si një paaftësi të mbrojtur sipas Aktit Amerikan të Aftësive të Kufizuara të vitit 1990. Ndërsa diagnozat u rritën, si rrjedhojë u rrit edhe shtytja sociale: në artikullin e tyre të vitit 1996, “A po bëhet ADHD-ja një diagnozë e dëshiruar?” mësuesit Richard Smelter, Bradley Rasch, Jan Fleming, Pat Nazos dhe Sharon Baranowski u shqetësuan për këtë “medikalizim sjelljeje të keqe”. “Të bësh një gjë “të keqe” nënkupton përgjegjësi dhe faj, si edhe nevojën për disa veprime ndëshkuese nga ana e bashkëmoshatarëve të dikujt,” argumentuan ata. “Por të kesh një “mosfunksionim” nuk mbart një stigmë të tillë sociale.” Megjithatë, në kontekstin e klasës, disa mësues ishin të shqetësuar se diagnoza e ADHD-së po bëhej një justifikim i përshtatshëm për djemtë që dukeshin “dembelë” ose “impulsivë”.
Një tjetër zgjerim i diskutueshëm i diagnozës së ADHD-së erdhi në vitet 1990. “Fytyra e re e çrregullimit përfshinte një grup të ri “të rriturish me ADHD” të cilët erdhën për të riinterpretuar problemet e tyre aktuale dhe të mëparshme të sjelljes në dritën e një diagnoze të ADHD-së,” shkruajnë sociologët Grace Potter dhe Peter Conrad. Ata përshkruajnë një kopertinë të revistës Time të vitit 1994, e cila “lëshoi një thirrje të qartë për të rriturit me ADHD: “Të çorganizuar? Të hutuar? Të shpërqendruar? Mjekët thonë se mund të keni ÇRREGULLIME TË DEFICITIT TË VËMENDJES. Nuk e kanë vetëm fëmijët.”
Në dekadat në vijim, erdhi gjithashtu një kuptim në rritje se ADHD-ja nuk ishte vetëm për djemtë e bardhë. “Djemtë kanë gati dy herë e gjysmë më shumë gjasa se vajzat për të marrë një diagnozë formale,” shkruan psikologët Jessica Stephens dhe Dana Byrd në vitin 2017. Përveç kësaj, djemtë kishin “2-3 herë më shumë gjasa për të marrë trajtim për çrregullimin sesa një vajzë.” Gratë me ADHD “shpesh shfaqin më shumë simptoma në fushat e vendosjes së qëllimeve dhe përfundimit të detyrave”, shpjeguan gjithashtu autorët. Si rrjedhojë, ata kishin më shumë gjasa të diagnostikoheshin me varietetin më delikat të çrregullimit.
Njerëzit me ngjyrë gjithashtu luftojnë për të marrë diagnozat e ADHD-së. Krahasuar me fëmijët e bardhë, “shanset për t’u diagnostikuar me ADHD ishin pothuajse 70% më të ulëta për fëmijët me ngjyrë, 50% për fëmijët latinë dhe 46% më të ulëta për fëmijët e racave të tjera”, shkruan sociologu Myles Moody. Gjatë njëzet viteve të fundit, rritja e diagnozave të ADHD-së ishte më e theksuar te grupet minoritare.
Sikleti i vazhdueshëm rreth ADHD-së ndoshta është për faktin se ka pak konsensus shkencor rreth çrregullimit, argumenton studiuesja Susan Hawthorne. “Me gjithë dekadat që ka rafinuar kategorinë e saj diagnostikuese,” shkruan ajo, “aspektet e kuptimit dhe praktikës [mjekësore, shkencore dhe sociale] mbeten të pazgjidhura ose të diskutueshme.” Deri më sot, shkencëtarët debatojnë nëse çrregullimi është një formë e mosfunksionimit biologjik apo thjesht një mjekim i devijimit normal, i promovuar nga kompanitë farmaceutike për t’i shitur ilaçe popullsive gjithnjë e më të mëdha. Dhe për fat të keq, shkruan Hawthorne, “diskutimet mbi paqartësinë e kufijve të kategorisë, mungesën aktuale të konsensusit mbi etiologjinë dhe materializmin (ose jo) të ADHD-së” shpesh “transformohen në debate nëse ADHD-ja është “reale” dhe në shqetësimet në lidhje me diagnostikimin e pamjaftueshëm ose të tepërt.”
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
