Ashtu si me të gjitha shpenzimet e sektorit publik, buxhetet e drejtësisë në të gjithë Europën janë dashur të përballen me vështirësi të konsiderueshme ekonomike në vitet e fundit të shkaktuara nga faktorë globalë si pandemia COVID-19 dhe pushtimi në shkallë të plotë i Ukrainës nga Rusia. Kriza financiare ka përkeqësuar punët e prapambetura të gjykatave dhe mungesat e stafit në shumë vende.
Statistikat e reja nga Komisioni Europian i Këshillit të Europës për Efikasitetin e Drejtësisë (CEPEJ), i cili përfshinte gjithashtu Marokun dhe Izraelin dhe bazohej në informacionin e vitit 2022, tregojnë se kontinenti shpenzon vetëm rreth 0.31% të PBB-së së tij për drejtësinë, që arrin në € 85.40 për banor në vit mesatarisht.
Komisioni zbuloi se vendet më të pasura si Zvicra, Monako dhe Luksemburgu përgjithësisht ndajnë një buxhet më të lartë për sistemin e drejtësisë, ndonjëherë duke kaluar 200 euro për banor. Por vendet më pak të pasura si Mali i Zi, Ukraina dhe Bosnja dhe Hercegovina, nga ana tjetër, i kushtojnë një përqindje më të lartë të PBB-së së tyre drejtësisë. CEPEJ tha se kjo pasqyron një përpjekje më të madhe në lidhje me burimet e tyre ekonomike.
Buxheti i Zbatuar i Sistemit Gjyqësor (IJSB) në vitin 2022
Ai paralajmëroi se shifrat nuk duhet të shihen si një renditje, por një krahasim i vendeve që lejon identifikimin e tendencave. Pjesa më e madhe e buxhetit të drejtësisë në të gjithë Europën shpenzohet në gjykata, rreth dy të tretat, ku një e katërta shkon për prokurorinë publike dhe 11% për ndihmën juridike. Ndërsa shuma e shpenzuar për të dy të parët është rritur përkatësisht me 11.74% dhe 18.75%, ka pasur një rënie prej 16% në shpenzimet e ndihmës juridike që nga viti 2020, sipas Këshillit të Europës.
“Vendet më të pasura (me një GDP për banor mbi 20,000 €) përgjithësisht investojnë më shumë në ndihmë juridike, me një mesatare prej 24% të buxhetit gjyqësor të ndarë për ndihmën juridike, krahasuar me vetëm 3% në vendet më pak të pasura,” tha CEPEJ. Ndihma juridike ofrohet në të 46 shtetet anëtare, por kushtet për marrjen e saj ndryshojnë.
Në disa vende, kategori të veçanta njerëzish, si viktimat e dhunës në familje ose seksuale ose azilkërkuesit, përfitojnë automatikisht. Në vitin 2022, Europa kishte mesatarisht 22 gjyqtarë, 12 prokurorë publikë dhe 180 avokatë për 100,000 banorë. Megjithatë, ka pabarazi të mëdha midis vendeve për shkak të dallimeve në sistemet gjyqësore dhe faktorëve të tjerë, si për shembull nëse një vend punëson gjyqtarë porotë apo jo.
Në të gjithë Europën në tërësi, ka më shumë gra gjyqtare dhe prokurore sesa burra, me bilancin e femrave përkatësisht 57% dhe 54%. “Megjithatë, tavani prej xhami është ende një realitet, edhe nëse duket se ka filluar të plasaritet, me përqindjen e grave në pozicionet më të larta që vazhdon të rritet”, tha CEPEJ.
Sa i përket pagave, të ardhurat bruto të gjyqtarëve janë mesatarisht 2.5 herë më të larta se paga mesatare kombëtare në fillim të karrierës së tyre dhe 4.9 herë më e lartë në fund të karrierës së tyre. Nga ana tjetër, sipas Këshillit të Europës, paga bruto e prokurorëve publikë në fillim të karrierës së tyre është mesatarisht 1.9 herë më shumë se paga mesatare kombëtare, me raportin që rritet në 3.7 në nivelin e Gjykatës së Lartë.
Për sa i përket aksesit në drejtësi, 44 vende të Këshillit të Europës ofrojnë akses në internet falas në tekstet ligjore dhe praktikën gjyqësore, por vetëm tre (Franca, Luksemburgu dhe Spanja) nuk kërkojnë pagesën e tarifave gjyqësore as në çështjet civile, as penale.
Numri i gjykatave vazhdon të bjerë, por mekanizmat alternativë të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve dhe zgjidhjet dixhitale po rriten, dhe në përgjithësi, gjykatat po bëhen më efikase në të gjithë kontinentin. Këshilli i Europës tha se koha teorike për të përpunuar një çështje është ulur në përgjithësi krahasuar me vitin 2020, kur shpërtheu pandemia COVID-19, por kjo varet nga lloji i çështjes dhe niveli i juridiksionit.
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
