Si ka mundësi që një vend me më pak se pesë milionë njerëz të bëhet lider botëror në zhvillimin e politikave holistike që nxisin rritjen ekonomike demokratike, të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse? Përgjigjja qëndron në besimin e njerëzve të saj se përqendrimi në mirëqenien e të gjithë qytetarëve jo vetëm që rrit mirëqenien, por edhe rrit produktivitetin.
Me autoritarizmin dhe protofashizmin në rritje në kaq shumë qoshe të botës, është inkurajuese të shohësh një vend ku qytetarët janë ende thellësisht të përkushtuar ndaj parimeve demokratike. Dhe tani njerëzit e saj janë në përpjekje të ripërcaktimit të politikës së tyre për shekullin e njëzet e një.
Gjatë viteve, Kosta Rika, një vend me më pak se pesë milionë njerëz, ka fituar vëmendjen në mbarë botën për udhëheqjen e saj progresive. Në vitin 1948, pas një lufte të shkurtër civile, presidenti Hoze Figueres Ferrer zhbëri ushtrinë. Që atëherë, Kosta Rika është bërë një qendër për studimin e zgjidhjes së konflikteve dhe parandalimit të tyre, duke pritur Universitetin e Paqes, të mandatuar nga Kombet e Bashkuara. Me biodiversitetin e saj të pasur, Kosta Rika ka treguar gjithashtu largpamësi në lidhje me mjedisin, duke ndjekur ripyllëzimin, duke përcaktuar një të tretën e rezervave natyrore si të mbrojtura nga shteti dhe duke nxjerrë pothuajse të gjithë energjinë elektrike nga hidrocentralë paqësorë me mjedisin.
Kosta Rika është bashkuar me një grup të vogël vendesh në të ashtuquajturën Aleanca e Mirëqenies, e cila po zbaton idetë e nxjerra në pah nga Komisioni Ndërkombëtar për Matjen e Performancës Ekonomike dhe të Përparimit Social, për ndërtimin e metrikës më të mirë të mirëqenies. Duke njohur mungesat e PBB-së që Komisioni theksoi, Aleanca synon të sigurojë që politika publike të avancojë mirëqenien e qytetarëve në kuptimin më të gjerë, duke promovuar demokracinë, qëndrueshmërinë dhe rritjen gjithëpërfshirëse.
Kooperativat dhe ndërmarrjet sociale të vendit
Një pjesë e rëndësishme e kësaj përpjekjeje ka qenë zgjerimi i fushëveprimit për kooperativat dhe ndërmarrjet sociale të vendit, të cilat tashmë janë të forta, duke përfshirë në një mënyrë apo një tjetër një të pestën e popullsisë. Këto institucione përfaqësojnë një alternativë të qëndrueshme ndaj ekstremeve të kapitalizmit që kanë shkaktuar praktika morale të dënueshme, nga kreditimi grabitqar dhe manipulimi i tregut në sektorin financiar ndaj keqpërdorimit të të dhënave personale nga kompanitë e teknologjisë dhe mashtrimit të emisioneve në industrinë e automobilave. Ata bazohen në ndërtimin e besimit dhe bashkëpunimit dhe në besimin se përqendrimi në mirëqenien e anëtarëve të tyre jo vetëm që rrit mirëqenien, por edhe produktivitetin.
Ashtu si qytetarët e disa vendeve të tjera, kostarikanët kanë bërë të qartë se pabarazia është një zgjedhje dhe se politikat publike mund të sigurojnë një shkallë më të madhe të barazisë ekonomike dhe barazisë së mundësive sesa do të ofronte vetëm tregu. Edhe me burime të kufizuara, ata mburren për cilësinë e sistemit të tyre të lirë të kujdesit shëndetësor publik dhe arsimit. Jetëgjatësia tani është më e lartë se në Shtetet e Bashkuara dhe po rritet, ndërsa amerikanët, duke zgjedhur të mos ndërmarrin hapat e nevojshëm për të përmirësuar mirëqenien e qytetarëve të zakonshëm, po vdesin më shpejt.
Një problem kritik, pas gjithë sukseseve
Por për të gjitha sukseset e saj, Kosta Rika ballafaqohet me dy probleme kritike: një deficit fiskal i qëndrueshëm, strukturor dhe një sistem politik i mbyllur. Ekonomia e deficiteve fiskale është e lehtë: rritja ekonomike, ngritja e taksave ose shpenzimet më të ulëta. Por politika nuk është fare e lehtë: Ndërkohë që çdo udhëheqës politik kërkon që rritja ekonomike të zgjidhë problemin, nuk ka formulë magjike për ta arritur atë. Askush nuk i do dy opsionet e mbetura.
Shumica e qeverive në rrethana të tilla ulin shkurtojnë shpenzimet në infrastrukturë, sepse shpenzimet janë të padukshme për dekada të tëra. Ky do të ishte një gabim edhe më i rëndë për Kosta Rikën, ku infrastruktura nuk ka mbajtur plotësisht rritjen ekonomike dhe, nëse përmirësohet, mund të jetë e rëndësishme në nxitjen e rritjes. Sigurisht, qeveria mund të jetë gjithnjë më efikase, por pas viteve të shkurtimit, racionalizimi i mëtejshëm nuk ka gjasa të japë shumë. Pothuajse me siguri, mënyra më e mirë për të ecur përpara do të ishte rritja e taksave.
Për të harmonizuar taksat me një strategji të përgjithshme ekonomike që kërkon të maksimizojë mirëqenien e qytetarëve, sistemi tatimor duhet t’i përmbahet tre parimeve qendrore: gjërat e këqija tatimore (si ndotja), dhe jo gjëra të mira (si puna).
Për shkak se Kosta Rika është tashmë kaq e gjelbër, një taksë e karbonit nuk do të gjeneronte aq shumë para sa gjetkë. Por, për shkak se pothuajse e gjithë energjia elektrike e vendit është e pastër, një ndryshim në makinat elektrike do të ishte më efektive në zvogëlimin e çlirimeve të dioksidit të karbonit. Një taksë e tillë mund të ndihmojë Kosta Rikën të bëhet vendi i parë ku dominojnë makinat elektrike, duke e çuar atë akoma më pranë qëllimit të arritjes së një ekonomie neutrale në karbon.
Me pabarazinë ende një problem, të ardhurat më progresive dhe gjithëpërfshirëse, fitimet kapitale dhe tatimet në pronë janë thelbësore. Të pasurit marrin një pjesë disproporcionale të madhe të të ardhurave të tyre përmes fitimeve kapitale, dhe tatimi i fitimeve kapitale me norma më të ulëta se forma të tjera të të ardhurave përkeqëson pabarazinë dhe çon në shtrembërime. Ndërsa ekonomistët kanë pikëpamje të ndryshme në shumë çështje, një gjë për të cilën bien dakord është se taksimi i të ardhurave ose fitimeve kapitale që rrjedhin nga toka e Kosta Rikës nuk do të bëjë që toka të “largohet”. Kjo është një nga arsyet pse ekonomisti i madh i shekullit të nëntëmbëdhjetë Henry George argumentoi se taksat më të mira janë taksat e tokës.
Burimi: World Economic Forum
