Lançimi i Kryqëzatës së parë për çlirimin e Jeruzalemit u bë në 27 nëntor të vitit 1095, në Koncilin e Clermont-it, në Francë. Papa Urban II kapërceu veriun e Italisë dhe mori rrugën drejt vendit të frankëve, pasardhësve të galëve, kalorësve të famshëm Clovis dhe Vercingetorix. Disa kronistë thonë se për të ndërmarrë Kryqëzatën ai u shty nga normandi Bohemond. Të tjerë thonë se ishte murgu i vobektë Peirre l’Ermite që thirri për çlirimin e Varrit të Krishtit dhe ai e ndoqi pas. Fjalimi i Papës në këtë koncil nuk ka mbetur i shkruar gjer në ditët tona, por njihen urdhëresat e nënshkruara, jehona e kësaj ngjarje dhe shkrimet e kronistëve, kur turmat e besimtarëve iu përgjigjën thirrjes së Papës me britmat „Dieu le veut!” „Zoti e kërkon!”. Në atë kohë, për dhjetë vjet me radhë, Durrësi dhe brigjet shqiptare po jetonin në paqe. Por dyndjet normande do të rishfaqeshin sërish, kësaj radhe të drejtuara nga Bohémond de Tarente, (Guiscard), i cili i njihte mirë këto brigje të ashpra, të vështira për t’i nënshtruar. Ai shoqërohej nga nipi i tij Tankred, si dhe kushërinjtë e tij Richard de Raoul i Salernos, Robert d’Anse, etj. Para se të nisej, Bohemondi kishte mbajtur një fjalim të gjatë para trupave të tij, një pjesë të të cilit na e bën të njohur kronisti-murg, Robert le Moine (Murgu), në dorëshkrimin e tij Hierosolymituna expeditio: „Le të bashkohet me mua ai që i përket Zotit. Kalorës! Ju që sot jeni kalorësit e mij, ju do të bëheni kalorësit e Zotit! Pra merrni bashkë me mua rrugën për Vendin e Shenjtë. Të gjitha gjërat e mia, konsideroini si tuajat. A nuk jemi ne nga raca franke? A nuk janë dhe njerëzit tanë si ata që kanë ardhur nga Franca? Ç’turp do të ishte nëse njerëzit tanë dhe vëllezërit tuaj frankë të shkonin pa ne për tu bërë martirë, madje dhe në Parajsë? Nëse kjo ushtri do të marshonte në luftë pa ne, atëherë me të drejtë mund të na akuzonin si njerëz pa kurajë…” Nga normandët e Siçilisë që zbritën në brigjet shqiptare, ishin dhe vëllai i Tankredit, konti de Rossignolo dhe vëllezërit e tij Hermann de Canne, Onfroy de Montescaglio si dhe Robert de Sourdeval, Boel de Chartres, etj. Bohemondi zbarkoi në brigjet shqiptare midis Vlorës dhe Durrësit, në nëntor të vitit 1096, atëherë kur fillonte „Kryqëzata e parë” për çlirimin e Jeruzalemit. Në fillim ai pushtoi Vlorën, duke mbledhur trupat në fshatin e quajtur Dropoli, në luginën e lumit të Vjosës. Ana Komnena shkruan se Bohemondi zbarkoi në Vlorë me shumë kontë dhe një ushtri të pallogaritshme. Kronisti tjetër Albert d’Aix, shkruan për 10.000 kalorës dhe një numur shumë i madh këmbësorësh. Në fakt ata shfrytëzuan luginën e Vjosës dhe zgjodhën rrugën më të vështirë, por më të sigurtë, pasi nuk donin të binin ndesh me trupat bizantine që zotëronin Via Egnatia-n, edhe pse nuk ishin më në gjëndje lufte me ata. Rruga kalonte drejt Gramozit, në malet me dëborë. Në Kastoria u furnizuan me ushqime./Konica.al
Këtë ngjarje e përshkruajnë katër burimet kryesore të kësaj periudhe historike: dorëshkrimi anonim Gesta Francorum et aliorum Hierosolimitanorum, vepra Alexiade e Ana Komnenas, dorëshkrimi i Guillaume de Pouille dhe kronika e Guillaume de Tyr, një prej kalorësve që luftoi gjer në bedenat e kështjellës së Jeruzalemit. Siç dihet „anonimi“ ishte një kryqtar, i cili e ndoqi ushtrinë e Bohemondit në betejën e Nikesë, betejën e Dorylesë, rrethimin e Antioche-s e gjer në marrjen e Jeruzalemit dhe betejën e Ascalon-it, ku mbaron dhe tregimin e tij. Në fillimin e Kryqëzatës, anonimi shkruan se „Bohemundi i mblodhi ushtarët e tij dhe i këshilloi që të silleshin mirë ndaj popullit dhe të mos shkatërronin këtë tokë që u përkiste kristianëve dhe të mos merrnin asgjë përveç çka duhej për tu ushqyer… Atëherë u bë nisja dhe ne shkuam përmes shumë krahinash, nga qyteti në qytet, nga kështjella në kështjellë. Ne mbërritëm kështu në Kastoria dhe atje festuam natën e Krishtlindjes.” Në librin Rënia dhe vdekja e Konstantinopojës, historiani francez Jacques Heers, duke iu referuar kronikës anonime shkruan se pasi zbarkuan pranë Durrësit, „në tetor të vitit 1096, normandët e Bohemond de Tarente shkuan fshat më fshat, kështjellë më kështjellë dhe qytet më qytet, e kështu deri në Kostur për të festuar atje Krishtlindjet”. Guillaume de Pouille, i cili e shoqëroi Bohemondin gjatë kësaj Kryqëzate, në dorëshkrimin Historia e Kryqëzatës së parë, shkruan se „Popullsia atje nuk shikonte tek ne pelerinët e Kryqëzatës, por ata mendonin se ne kishim shkuar për të shkretuar e bastisur tokat e tyre dhe për t’i masakruar ata. Atëherë, ne i bastisëm tokat, u morrëm viçat, kuajt, gomerët dhe gjithçka që gjenim.” Por një burim tjetër historik shkruan dhe për grabitjet e kryqtarëve gjatë rrugës. Kuptohet që ata s’kishin burim tjetër për t’i mbijetuar atij rrugëtimi të gjatë e cfilitës. Historiani Pierre Aubé, në librin e tij Godeffroy de Bouillon,[1] i referohet një letre të peshkopit të Ohrit, Théophilacte, (Teofilakti), i cili i shkruante njërit prej miqve të tij se „Kalimi apo invazioni i frankëve, nuk di se çfarë emri mund t’i vë kësaj, por ne na ka trëmbur dhe shqetësuar aq shumë, saqë ne e kemi humbur toruan. Kam qënë si një i dehur, por tani që u mësuam me këto halle të shkaktuara nga frankët, ne i durojmë më mirë mjerimet tona”.
Por le të kthehemi te kronistja jonë, Ana Komnena. Në kronikën e saj Aleksiada, ajo shkruan për personazhet të tjerë të rëndësishme të kësaj epoke, duke përshkruar kalimin e kryqtarëve evropianë. Ne fakt, i pari që u nis për Kryqëzatë ishte Pierre l’Ermite, (Eremiti), ai murg i zbathur që predikonte mes turmave popullore se duhej shkuar për të çliruar Varrin e Krishtit. Atij iu bashkuan dhjetra mijra njerëz, të varfër, gra e fëmijë, duke iu drejtuar Konstantinopojës në një ethe marramëndëse. Ndërsa nga frankët ishte Hugues, konti i Vermandois, i cili ndryshe nga murgu i varfër, do t’i drejtohej brigjeve të Ilirisë. Para nisjes, ai dërgoi një mesazh në Konstantinopojë, duke i kërkuar perandorit ta presë në nivelin e një princi me gjak mbretëror. Me të u bashkua dhe Drogon de Nesle, Clérambault de Vendeuil, Guillaume de Melun dhe kalorës të tjerë me emër. Ja si e përshkruan Ana Komnena ardhjen e vëllait të mbretit të Francës, nisur në kryqëzatë drejt Jeruzalemit, Hugues de Vermondois, («Hugues, filius et frater regnum Francourum»), i cili kaloi përmes Shqipërisë që në atë epokë ishte një nga rrugët kryesore dhe ku nga Via Egnatia-s i çonte kryqtarët drejt Konstantinopojës, ku që andej ata merrnin pastaj rrugën e gjatë drejt qytetit të Shenjtë. «Një i quajtur Ubos, vëllai i mbretit të Francës (kryeneç si novat i fisnikërisë së tij, në momentin kur do të linte vëndin e tij për të shkuar në Varrin e Shenjtë, (Saint-Sepulcre), ai e lajmëroi autokratorin, duke i drejtuar një mesazh qesharak dhe të sigurohej që më parë për të gjetur një pritje të shkëlqyer…“ Hugues „Magnus“ (Maisné – i Madhi), dërgoi më parë 24 kalorës, nën drejtimin e Guillaume de Melun për të informuar guvernatorin e Dyrrachium. Ana Komnena përmënd një letër të dytë që ai i dërgonte guvernatorit të Durrësit: «Dije o basileus, – i shkruante ai, – se unë jam bazileus i bazileusve, më i madhi i atyre që jetojnë në këtë botë. Sapo të mbërrij, duhet që të vijnë të më presin me një ceremoni të denjë që i përket sojit tim». Në çastin kur bazileusi mori këtë mesazh, duka i Durrësit ishte Joani, djali i vëllait të Aleksit, sebaskratorit Isak Komnena. Duka i flotës, Nikola Morokatalou, i kishte nxjerrë në det anijet e tij, duke i vendosur në afërsi të portit të Dyrrachium-it dhe që andej ai survejonte detin aq mirë, sa asnjë anije pirate përgjatë brigjeve nuk mund t’i shpëtonte…»
Më pas, anijet e tij morën udhën drejt Durrësit. Por stuhija e madhe në det i shpërndau anijet. Anija e kontit De Vermandois mrekullisht arriti të dalë në bregun shqiptar në „Cap Palli“ (Bishtin e Pallës), disa kilometra në veri të Durrësit. Atje i gjeti i dërguari i guvernatorit, i cili i çoi në Durrës. Ata qëndruan në qytetin antik gjersa një funksionar i lartë bizantinas, Manuel Butumites, erdhi nga ana e perandorit për t’i shoqëruar drejt Konstantinopojës. Kronisti tjetër mesjetar Foucher de Chartres, në Histoire occidentale des croisées, (III),[2] shkruan për rrugëtimin në tetorin e vitit 1096 e këtij prijësi si shef i kryqtarëve të Perëndimit nga Bari në Durrës, i cili u mbajt si i burgosur nga guvernatori./Konica.al
Siç shkruante kronistja Komnena, «Menjëherë autokratori u dërgoi atyre dy letra, duke urdhëruar dukën e Dyrrachiumit që të mbikqyrte në det dhe përmes tokës ardhjen e Ubos, (Hugues), me detyrën që ta lajmëronte autokratorin menjëherë me një mesazh të shpejtë mbi ardhjen e këtij latini, i cili duhej pritur me nderime. Letra tjetër ishte për dukën e flotës bizantine që të mos e largonte asnjë çast vëmëndjen dhe të përgjonte me vigjilencë. Përsa i përket Ubos, ai kishte mbërritur mirë në Longobardi (krahinë midis Barit dhe Romës), duke i dërguar dukës së Dyrrachium 24 përfaqësues-ambasadorë të ngjeshur me pazmore e mburoja të këmbëve prej floriri, të shoqëruar nga kont Tsepenterios dhe Elie, të cilët kishin dezertuar në Selanik kampin e autokratorit. Ata i drejtoheshin dukës si më poshtë: «Dije o dukë se Madhëria jonë Ubos, është duke mbërritur dhe se ai sjell nga Roma flamurin e Shën Pjetrit. Dije gjithashtu se ai është prijësi i gjithë ushtrisë franke. Pra përgatitu që ta presësh në mënyrë të denjë siç e kërkon dhe pushteti i tij, ai dhe trupat që komandon dhe se ti duhet t’i dalësh përpara ta presësh». Ndërkohë që ambasadorët flisnin kështu me dukën, Ubos, që kishte shkuar nga Roma në Longobardi, më pas kishte marrë në Bari anijet duke iu drejtuar brigjeve të Illiricum. Por atë e zuri një stuhi e tmerrshme ku humbi pjesën më të madhe të anijeve bashkë me rremtarët dhe ata që ishin në to. Nuk mbeti veçse një barkë ku ai gjëndej dhe që dallgët e hodhën në brigjet midis Dyrrachiumit dhe atij vëndi që quhej Palli, (Kepi i Pallës). Ai sapo kishte shpëtuar për mrekulli kur dy nga njerëzit që përgjonin brigjet, iu drejtuan: «Duka po e pret me padurim ardhjen tuaj dhe dëshiron tu shohë». Ubos kërkoi menjëherë një kalë. Njëri nga ata zbriti nga kali dhe ia dha menjëherë. Në këtë gjëndje e pa Ubon duka i Dyrrachiumit, i cili kishte shpëtuar nga mbytja. Ai i uroi mirëseradhjen dhe e pyeti se nga po vinte. Duke mësuar fatkeqësinë që i kishte ndodhur gjatë kalimit të detit, ai e ngushëlloi me plot premtime dhe madje i afroi një tavolinë plot me të mira. Pas kësaj e la të pushojë por jo plotësisht në liri. Menjëherë kishte lajmëruar autokratorin lidhur me për mbërritjen e tij dhe tani priste udhëzime të reja. I informuar mirë, autokratori dërgoi menjëherë Butumites drejt Epidamne, siç e quanin më parë Dyrrachiumin, i cili i kërkoi Ubos që ta shoqëronte për në kryeqytet jo duke marrë rrugën direkte, por duke bërë një kalim përmes Filipopolis. Ai kishte frikë në fakt nga keltët dhe ushtritë që vinin pas tyre. Bazileusi e priti me nderime dhe e mbushi me dhurata, duke e bindur menjëherë që të bëhej njeriu i tij vasal, duke bërë betimin e zakonshëm të latinëve… »
Koha e ndërmarrjes së Kryqëzatës së parë të kristianëve për të çliruar tokën dhe varrin e Krishtit ishte një nga ngjarjet më të mëdha të atij fillim mijëvjeçari. Kronikat e vjetra shkruajnë për disa prijësa të tjerë normandë e frankë që morën rrugën drejt brigjeve shqiptare për t’iu drejtuar pastaj Tokës së Shenjtë. Kronistët përmëndin dhe të famshmin Robert de Flandre, i cili kishte kaluar disa vënde sllave dhe „kur kishte mbërritur drejt brigjeve shqiptare, ai kishte përshtypjen se ishin toka pjellore“. „Krahina e Vjosës ka drithëra të shumta… Në Durrës, është kisha e Shën Maria Virgjëreshës e amalfitanëve“ (Amalfi ishte kryeqëndër e normandëve në Italinë e jugut). Ana Komnena shkruante gjithashtu se „në Durrës kishte shumë tregëtarë nga Amalfi dhe nga Venediku“.
Në rradhën e prijësave frankë që niseshin për Kryqëzatë dhe merrnin rrugën drejt Adriatikut, për tu bashkuar pastaj me Via Egnatia, ishin dhe Robert de Normandie,[3] (Robert Courteheuse, biri i Guillaume le Conquerant[4]) dhe kunati i tij Etienne de Blois, kont i Blois dhe Chartres, të cilët mbanin si mbiemra, emrat e krahinave që kishin si zotërime të tyre. Pasi kishin zbritur malet e Italisë, kryqtarët e „ushtrisë të katërt franke“, kishin shkuar në Romë që t’i pagëzonte Papa dhe që andej kishin zbritur në zonën e normandit Roger Borsa, duke i marrë anijet në Brindizi më 5 prill të atij viti. Anija e tyre e parë, siç shkruajnë kronikat, u mbyt. Të tjerat, pas katër ditësh mbërritën në Durrës, ku u pritën mirë dhe pastaj me eskortë, përmes Via Egnatia, duke kaluar drejt Ohrit, Ostrovo-s, Vodena-s, Selanikut e Christopolis (Kavalla), ata vazhduan gjer në Konstantinopojë, ku perandori i priti mjaft mirë.
Për Kryqëzatë ishte nisur atë kohë dhe franku Raymond de Saint-Gilles, kont i Toulouse-s,[5] i cili, pasi kishte zbritur në Itali, mori rrugën drejt brigjeve shqiptare. Meqë mendonte se s’do të kthehej më nga Jeruzalemi, ku do t’i kushtohej Krishtit, ai abdikoi si princ dhe tokat ia kaloi të birit. Me të ishin bashkuar tani dhe Raimbaud, konti i Orange-s, Gaston de Bearn, Gerard de Roussillon, Palamede de Montalieu, Eusebe de Beziers, Guillaume de Montpellier, Adhémar de Puy,[6] prijësi fetar i Kryqëzatës me vëllezërit e tij, peshkopi i Orange-s, etj. Historiani Steve Runciman, shkruan se kur mbërritën në Shkodër, ushqimet po u mbaroheshin, por ata kishin para për të blerë ushqime në këtë qytet. Por meqë nuk gjetën gjë, ata vazhduan rrugën drejt Durrësit. Një kryqtar dhe kronist tjetër i kësaj kohe, Guillaume de Tyr, përshkruan rrugëtimin e provincialëve (nga Provence e Francës) me në krye Saint-Gilles, ku thekson se ai „u miqësua me mbretin e sllavëve, por megjithë këtë marrëveshje, ushtarët e kontit u keqtrajtuan nga sllavët“.[7] Kronisti tjetër Raymond d’Aguillers, kapelan i kontit të Toulouse-s, në kronikën e tij Historia Francourum qui ceperunt Jerusalem, (Historia e frankëve që çliruan Jeruzalemin), e vendos mbërritjen e tyre në Shkodër në muajin janar.
«Pesëmbëdhjetë ditë pas Ubos, edhe normandi Bohemondi bëri kapërcimin e detit dhe erdhi në brigjet e Kabalion (Kavajë), me shumë kontë dhe një ushtri të jashtëzakonëshme, (nëntor 1096). Në gjurmët e Bohemondit kishte ardhur dhe konti i Principat, (Provence, Francë, L.R.), i cili kishte ardhur nga brigjet e Longobardies. Meqë edhe ai donte të bënte kalimin e detit, ai kishte marrë me qera për 6.000 «stateres» ari një anije pirate me tre direkë të mëdhenj dhe 200 rremtarë si dhe tri barka të rimorkjuara pas. Në fakt, ai nuk morri drejtimin e brigjeve të Vlorës, si ushtritë e tjera latine. Nga frika e ushtrisë romane, ai ngriti spirancën dhe devijoi drejtimin për nga brigjet e Himarës në sajë të një ere të favorshme. Por duke iu trembur tymit ai shkoi drejt zjarrit, pasi aty-këtu nuk ishin anije të tjera që mund të takoje në gjirin e Longobardie-s, por ishte e gjithë eskadra romane e dukës Nikola Morokatakalou. Ky i fundit, para disa kohësh kishte dëgjuar për këtë anije pirate dhe duke marrë me vete anijet «bireme» dhe «trireme» të flotës së tij, si dhe disa «dromos», ishte nisur ta priste në Kabalion, përballë Ason-it…»
Në fillim të shkurtit, më së fundi, ata mbërritën në veri të Durrësit. Guvernatori Joan Komnena i priti me ngrohtësi, pohon Ana Komnena, ndërkohë që „anonimi“ tek Gesta Francorum, shkruan për mosbesimin e madh të bizantinëve ndaj tyre. Guillaume de Tyr na informon nga ana e tij se në Durrës ata i pajisën me leje-kalimi nga ana e perandor Aleksi për tu nisur drejt Konstantinopojës. Vëllai i peshkopit, kalorësi Hugues de Monteil, meqë ishte sëmurë, u detyrua të qëndrojë në Durrës. Por rrugës, këta kryqtarë, herë pas here u sulmuan nga ushtarët e perandorit.[8] Funksionarë bizantinë si dhe një eskortë me „peçenegë“[9] i shoqëroi ata drejt Via Egnatia. Por rrugës, ushtarët frankë nuk i duruan sjelljet e eskortës bizantine të përbërë nga „peçnegë“ dhe në luftë mes tyre, dy baronë „provençaux“ (nga Provence) u vranë. Peshkopi du Puy mbeti i plagosur dhe u tërhoq në Selanik që të mjekonte plagët, ku e gjeti i vëllai që erdhi më pas nga Durrësi. Pak kohë më vonë dhe Raymond u sulmua në Edesse nga ata. Nga një burim tjetër mesjetar, i Raymond d’Arguilers, një kryqtar frank, që tregon mbërritjen e Raymond de Saint-Gilles, kont i Toulouse-s në Durrës dhe rrugëtimin e tij gjithë peripeci drejt Konstantinopojës, ai shkruan: “Ne mbërritëm në Durrës dhe na u duk se ishim në atdheun tonë, duke e konsideruar perandorin Aleksi si një vëlla e bashkëpuntor. Por ata, duke u bërë mizorë, u sulën si luanë dhe i sulmuan njerëzit e paqtë që donin të shërbenin me armët e tyre. Bizantinët i masakruan nëpër prita, në pyje dhe fshatra larg kampit, duke i sulmuar ata gjatë natës me tërbim. Ndërkohë që ata shkretonin, udhëheqësi i tyre premtonte paqe. Madje dhe gjatë armëpushimit ata masakruan Pons Renaud dhe plagosën për vdekje vëllain e tij Pierre, që të dy princa fisnikë. Por edhe pse ne gjetëm rastin dhe u hakmorrëm, ne donim më shumë të vazhdonim rrugën tonë, sesa të ndëshkonim këta pushtë. Kështu u vumë në rrugëtim. Gjatë rrugës, ne morëm nga perandori disa letra, ku ai fliste veç për paqe, vëllazërim dhe vepër të përbashkët, por këto ishin veçse fjalë, pasi si përpara dhe mbrapa, majtas e djathtas, ne ishim të ndjekur nga turqit, „comanses“-ët, „uses-ët, „peçeneg“-ët dhe bullgarët, të cilët na bënin pareshtur prita. Një ditë, kur ishim në fushën e Palegonisë, peshkopi du Puy ishte disi i veçuar nga ushtria për të gjetur një vënd të përshtatshëm për të ngritur kampin tonë. Por ai u kap nga „peçenegë“- t, të cilët e hodhën nga mushka, e plaçkitën dhe e goditën fort në kokë. Por meqë një prelat kaq i madh ishte i nevojshëm për popullin e Zotit, jeta e tij nuk pushoi, në sajë të Atit të mëshirshëm. Një nga „peçeneg“-ët i kërkonte florinj dhe e mbrojti nga të tjerët. Gjatë kësaj kohe ky lajm u përhap nëpër kamp. Peshkopi u shpëtoi, ndërkohë që armiqtë e tij e kërkonin dhe shokët donin ta mbronin. Kur përmes pengesash të tilla ne mbërritëm në një kështjellë që quhet Bucinat, konti Raymond u informua se „peçeneg“-ët donin ta sulmonin ushtrinë tonë në shtigjet e një mali. Bashkë me disa kalorës, ai u fsheh dhe u vërsul papritur mbi ta, duke vrarë shumë prej tyre, ndërkohë që të tjerët morrën arratinë. Në të njëjtën kohë që perandori na dërgonte mesazhe paqësore, ne ishim ngado të rrethuar nga armiq që kërkonin të na bënin ç’të mundnin…“
Shumë princa të tjerë frankë morrën në atë kohë rrugën e brigjeve shqiptare. Një nga ata ishte dhe Guillaume I, konti i Nevers, i cili e kishte lënë Francën në shkurt të vitit 1096 dhe siç thonë kronikat kapërceu Adriatikun, (Brindizi-Vlora) dhe me një ushtri të paqtë e të disiplinuar kishte marrë Via Egnatia gjer në Konstantinopojë, ku ishte pritur mirë nga perandor Aleksis. Por kronistët i referohen dhe kalorësit Robert de Flandres, i cilët gjithashtu mori udhën drejt brigjeve shqiptare. Ashtu si bashkëluftëtari i tij De Vermondois, në tetor të vitit 1096, Robert de Flandre i shoqëruar nga trupat e krahinës së Brabantit që udhëhiqeshin nga Badouin d’Alost, konti i Gandit, u nis nga Bari dhe në fillim të dhjetorit ata ishin në jugun e brigjeve shqiptare. Konti Alost, kishte tentuar të zbarkonte në brigjet e Himarës, jashtë zonave të autorizuara nga autoritetet bizantine, por atje u bllokua nga një eskadër bizantine. Ana Komnena tregon gjatë në librin e saj për zënkën e tij me komandantin Marianos Mavro Katalau, birin e admiralit bizantin, të cilin e paraqet si një hero, meqë e njihte personalisht dhe ishte një nga miqtë e tij. Edhe pse prifti latin u lutej bizantinasve se ata ishin nisur për në Tokën e Shenjtë, përsëri ata i detyruan t’i shoqëronin gjer në Durrës. Kronisti Foucher de Chartres, shkruan për zbarkimin e kryqtarëve fisnikë Robert de Normandie dhe Etienne de Blois më 9 prill të vitit 1097, rreth dhjetë milje nga qyteti i Durrësit.[10] Në sallën e heraldikave të muzeut të Versajës, (Versailles), tregohet për emblemat e shumta të kryqtarëve më të lavdishëm të asaj epoke, ku midis të tjerëve paraqitet dhe emblema e vëllezërve Pierre dhe Renaud de Pons, nga Pons i Francës, ku siç shkruan dhe kronisti Raymond d’Agiles, „ata janë masakruar nga bizantinët në Dyrrachium“. Po kështu flitet dhe për kryqtarin tjetër Robert, konti i Montfort-sur-Rille, marshall i Normandisë, i cili gjatë rrethimit të Durrësit nga Bohemondi u ishte dorëzuar bizantinëve dhe pastaj kishte ikur drejt Palestinës.
Duke lexuar gjithë këto kronika të vjetra që shkruajnë veçse përciptas për ardhjen e kryqtarëve në brigjet e Ilirisë dhe jo për ngjarje të shumta që duhet të kenë ndodhur në tokat e Arbërit, (shumë prej dorëshkrimeve sigurisht kanë humbur në kufijtë e një mijëvjeçari), mund ta imagjinosh atë qytet-port aq të rëndësishëm siç ishte Dyrrachiumi ku shkelnin e pikëtakoheshin personazhet e një historie botërore nga më në zë të njerëzimit. Ja pse dhe kronikat në latinisht të këtyre kryqtarëve-kronistë që lidhen me brigjet e Ilirisë, janë padyshim burime të rralla e unikale edhe për historinë e trojeve tona, të cilat mbeten për t’u deshifruar./Konica.al
Personazhe dhe bëma
Krahas personazheve më të rëndësishme të kësaj epoke si Aleks Komnena, Robert Guiskard apo Bohemondi, biri legjendar i tij, një sërë personazhesh mjaft të rëndësishëm të botës bizantine e normande janë të pranishme në tokën shqiptare të Ilirisë: dukë, guvernatorë, sevastë e sevastokratorë, admiralë flotash e «domestikë» ushtrish… Disa Komnenë nipër të Aleksit, ishin guvernatorë të Dyrrachiumit, të cilët u angazhuan për mbrojtjen e qytetit. Një tjetër, Gjergj Paleologu, ishte një nga personazhet dhe një nga luftëtarët e shquar të bazileusit Aleks, i cili edhe pse e dinte çmimin e madh të daljes së tij nga kështjella e Dyrrachiumit, të rrethuar nga trupat e Guiskardit, ai përsëri e zbatoi kërkesën e autokratorit që të dilte dhe të takohej me të jo larg rrethinave të Dyrrachiumit, dalje kjo që do të ishte në fakt fatale, sepse ai nuk mundi të futej më në kështjellë. Ana Komnena, në kronikën e saj mbi rrethimin e Dyrrachiumit dhe luftën që u bë mes dy të mëdhenjve të asaj epoke, Guiskardit dhe Aleksit, përshkruan dhe betejën heroike të Paleologut.
Personazhet heroike nuk mungojnë në përshkrimet e Ana Komnenës. Madje, ajo i krahason gjeneralët bizantinë me heronjtë e Homerit. Marianos kur bie në tokë i goditur nga një kelt, ajo shkruan se ai ra si Hektori i Iliadës, „i cili desh dha shpirt kur u godit me gur nga Ajaksi“… Kur kryqtarët që vinin nga Perëndimi i drejtoheshin Ilirisë, Marianos Morokatakalon, i tërhoqi kryqtarët drejt Himarës dhe i zbarkoi atje. Në pranverën e vitit 1108, në krye të 8000 ushtarëve ai ishte caktuar për mbrojtjen e Petrelës, pas disfatës të komandantëve të mëdhenj Kabasilas dhe Kamitzes. Pastaj ai zëvëndësoi Isak Kontostefanos si komandant të flotës detare të Adriatikut duke ruajtur brigjet e Ilirisë. Të tjerë personazhe me emër ishin Konstantin Gabras, të cilin perandori Aleks e caktoi guvernator në mbrojtje të kështjellës së Petrelës. Po kështu Konstantin Euforbenos, i cili hyri në Dyrrachiumin e rrethuar dhe u dha mbrojtësve disa nga urdhrat e bazileusit. Argyros Karazas, më 1092 u caktua nga Aleksi të shkonte në Dyrrachium dhe të mblidhte magjistratët, madje nëse konstantonte si të vërtetë organizmin e një lloj revolte e puçi kundër tij, ta arrestonte dhe nipin e tij Joan Komnena, djalin vëllait të tij sevastokratorit Isak. Në pranverën e vitit 1108, pas shpartallimit të Kamitzes nga ushtria e Bohemondit, ai ngarkoi gjeneralin e famshëm Kantakuzen që të ripushtonte Gllavinicën, Ballshin e sotëm. Po më 1108, Konstantin Katakalou u dërgua nga bazileusi bashkë me Marianosin e Napolit, besnikët e tij kontët Franc Roger dhe Adnalestos, që ta bindnin Bohemondin që të bënte paqe dhe t’i jepte fund luftës, duke pranuar humbjen para Aleksit./Konica.al
Luan Rama
[1] Kalorës i shquar fisnik nga Boulogne-sur-Mer në veri të Francës, (1058-1100), vdiq në Jeruzalem. Ai shiti kështjellën për të financuar udhëtimin e tij për çlirimin e Varrit të Shenjtë.
[2] «Hugo Magnus et Willelmus «Marchisi filius» intraverunt mare ad portum Bari, et transfertantes venerunt Durachium. Andiens vero dux illius loci hoc prudentissimos viros illuc esse applicatos, mox mala cogitatio cor ejus fetigit, illosque apprehendit ac jussit Constantinopolim imperatori cante duci, quo ei fidelitatem facerent».
[3] Biri i Guillaume le Conquerant, i cili ishte duka i Normandisë dhe i pari princ që shkoi për kryqëzatën, në Konstantinopojë.
[4] Guillaume «Fitimtari», i mbiquajtur kështu me pushtimin e Anglisë ku u bë mbret, (1051-1087).
[5] Konti i Toulous-ës, (1060-1105), i cili komandoi një nga katër ushtritë e perëndimorëve që u nisën drejt Jeruzalemit. Ai shoqërohej dhe nga gruaja e tij Elvira e Kastijës, (Elvire de Castille).
[6] Peshkopi i Puy dhe prijësi shpirtëror i trupës së kontit të Toulouse-s. Vdiq më 1098, kur mbërriti në Antioche.
[7] «Tandem post mula laborum ad regem Sclavoaum upud Scodram venimus ; cum eo comes fraternitatem confirmavit et multa ei tribuit, ut exercitus secure emere et quaerere necessaria posset, nam satis pacis petitae nos poenituit, cum per ejus occasionem Sclavi, salito se more ab inermibus abripiunt. Quaesivimus locuen fugae non ultionis».
[8] «Venimus Dirachium… Habuimus obviam litteras imperatoris de pace, de fraternitate, et, ut ita dicam, de filiatione. Haec autem verboteuns; nam ante et retro, dextrorsum et sinistrorsum Turci et Comani, Husi et Tanaces, Pincenati et Bulgari nobis insidiabantur… Post haec episcopus (Adhemarus) consecutus est nos cum fratre suo, quem infirveum dimiserat Dirachii.»
[9] «Peçeneg», popullsi nomade me origjinë turke, e shfaqur në shekullin VIII dhe e vendosur në detin Kaspik në shekullin e X. Më pas ata u vunë në shërbim të Bizancit ku i gjejmë dhe në Filipopolis. Shumica e tyre u shfarosën gjatë betejës normando-bizantine në muret e kështjellës së Durrësit.
[10] «Cumque per iij dies fluctibus in altis, jam vento deficente, detineremur, Iv die proper urbem Duratium, x militariis, ut aestimo, interstatibus, terram adepti sumus; duo tamen portus classem nostrum susceperunt.”
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
“Shqiptarët kanë ligj shpagimin”
10 rrëfenjat e lashta/ Ku mund të jenë frymëzuar!
