Pothuajse, 50 vjet përpara “Rebelimi i Shfarosjes”( Extinction Rebellion, një lëvizje globale mjedisore), një lëvizje protestuese që mori jetë në Britani, eksportoi markën e saj të aktivizmit klimatik në botë, të rinjtë amerikanë e bënë këtë në Ditën e Tokës, 22 Prill 1970.
Rinia, asokohe, ishte më e zhurmshme se në ditët e sotme, por ndjehej jo më pak e “gënjyer dhe e mashtruar” për vetë faktin se të parët e tyre iu trashëgonin atyre një planet të “plasaritur”.
Shqetësimi i tyre kryesor ishte i ndryshëm nga ai i sotëm: rritja e pandërprerë ekonomike dhe konsumatorizmi, shterojnë burimet e botës.
Shqetësimet e tyre Malthusian (një teori e rritjes eksponenciale të popullsisë dhe rritjes së furnizimit aritmetik të ushqimit) u treguan të gabuara. Lëndët e para kurrë nuk janë afruar me mbarimin. Tani përqendrimi është kthyer nga mungesa në tepricë ,veçanërisht dioksidi i karbonit në ajër. Në 50 vitet e kaluara djegia e karburanteve fosile ka dyfishuar përqendrimin e saj, duke përshpejtuar ngrohjen globale me pasojat e saj shkatërrimtare. Andrew McAfee nga Shkolla e Menaxhimit mit Sloan mendon se edhe këto frikëra janë të tepërta.
Njerëzimi, parashtron ai në një libër të ri, “More from Less”, po arrin “gjërat më kulmore” – megjithëse njerëzit konsumojnë më shumë, bizneset përdorin më pak burime për ta bërë atë. Me një kryqëzatë antikapitaliste të përqendruar në sipërfaqe të sendeve që mbledhin edhe një herë avull midis eko-socialistëve, është një pohim në kohë. Mjerisht, është një shpjegim i tepërt.
Z. McAfee bazohet në “Epoka e Dytë e Makinerisë”, Bibla e tekno-optimizmit, bashkëautor me Erik Brynjolfsson në 2014. Këtë herë ai pasqyroi të dhënat për përdorimin e burimeve të Amerikës që nga dita e parë e Tokës për të argumentuar se bota po shkon përtej “epokës industriale” të mallrave me burime të rënda. Kompjuterat e ditëve të fundit po i bëjnë gjërat sa më të lehta dhe sa më pak materiale intensive duke premtuar të zbërthejë rritjen ekonomike nga degradimi i mjedisit.
Një vështrim në blloqet e ndërtimit fizik të ekonomisë amerikane – metalet, mineralet, druri, letra, plehrat, uji dhe energjia – me të vërtetë sugjeron që në shumë raste përdorimi i tyre absolut ka arritur kulmin në dekadat e fundit, madje siç është rritur me PBB-të (Prodhimi I Brendshëm Bruto). Gjithçka nga fermat (lopa mesatare amerikane prodhon më shumë se katër herë qumësht sesa në 1950) deri te iPhone (secila prej tyre përmban një kalkulator, kamera, regjistrues kasetë, hartë dhe gizmos të tjerë) janë, siç e thotë zoti McAfee, gradualisht “të dematerializuar”.
Disa vende të pasura evropiane janë në një rrugë të ngjashme. India dhe Kina mund ta ndjekin.
Kjo shtrihet në faktorë si:
-teknologjia dhe kapitalizmi, që fajësohen për shumë prej shkatërrimeve të industrializimit, tani janë duke forcuar njëri-tjetrin në favor të dematerizimit. Pajisjet kompjuterike, programet kompjuterike dhe rrjetet lejojnë që mallrat të zvogëlohen, të optimizohen, madje të zhduken, pasi Google Maps i ka bërë të padobishme.
-një palë e dytë e faktorëve, pretendon z. McAfee, ka përshpejtuar trendin e vonë. Ndërgjegjësimi publik dhe qeveritë përgjegjëse po ndihmojnë në korrigjimin e mangësive të tregjeve të lira, siç është dështimi i çmimit të kostos së ndotjes. Qeverisja globale e mjedisit është duke u përmirësuar, një pretendim i guximshëm, autori pranon, por jo plotësisht i papranueshëm në Amerikë, ku shumë qytete dhe shtete po vendosin synime për uljen e karbonit në kundërshtim me klimën skeptike në Zyrën Oval.
Fokusi i z. McAfee në përdorimin e burimeve të korporatave është më pranë realitetit. Shumë shpesh, bizneset janë etiketuar si “grabitqarë të egër” të “bujarive” të Tokës. Në fakt, që nga agimi i kapitalizmit, ata kanë prodhuar produkte që bëhen më të lehta në tokë dhe në portofol, sepse shefat e uritur nga fitimi shohin përparësi në lulëzim. Asnjë kompani nuk ka lulëzuar në planin afatgjatë duke përdorur burime më pak të kursyera. Po kështu, shkurtimi i emetimeve përfshin përdorimin e më pak energjie për njësi të prodhimit dhe më shumë energji të rinovueshme. E para ndihmon në vijën fundore. Ndërsa energjia diellore dhe e erës bëhen më të lira, kështu ndodh edhe e dyta.
Prodhimi më pak i përgjithshëm është një tjetër çështje. Skeptikët, në lidhje me shtrirjen e materializmit, qëllimi kryesor i z. McAfee, kthehen te William Jevons, një ekonomist britanik i cili argumentoi në “Pyetjen e thëngjillit”, një ese nga 1865, që përdorimi më efikas i karburantit fosil të çon në mënyrë të pashmangshme në konsumin e përgjithshëm total. “Jevons ishte i gabuar,” pretendon me zë të lartë z. McAfee, duke përmendur rënien e fundit në përdorimin e qymyrit në Amerikë, edhe pse është bërë më e lire.
Të ndalojmë pak. Disa nga materialet e pretenduara të Perëndimit mund të jenë në më shumë mallra që blen duke u prodhuar jashtë, jo në shtëpi. Z. McAfee mendon se kjo është e papërfillshme. Ndoshta nuk është. Dhe megjithëse pyetja e thëngjillit mund të jetë shuar, të paktën në Amerikë, versioni i saj i ditës modern, e quajti atë pyetja e karbonit, mbetet e ndezur.
Në një libër të botuar gati 150 vjet pas traktatit të Jevons, Vaclav Smil, një shkencëtar Czechek-Kanadez (dhe një i preferuar i Bill Gates), argumentoi se ndërsa mallrat bëhen më të lehta dhe më të lira tregu për to shpërthen dhe, siç parashikoi Jevons, rrit kërkesën për burime. Pesha e telefonit celular mesatar në vitin 2011 ishte një e gjashta ajo që kishte qenë në 1990. Por numri i telefonave të tkurrur nga 11m në 6bn. Kështu që masa totale e telefonave globalisht shkoi nga 7,000 ton në rreth 700,000 ton. Më pak, Z. Smil shkruan në mënyrë të paharrueshme, është “një agjent mundësues për më shumë”.
Shqetësime materiale
Për bizneset, “paradoksi i Jevons” nuk është thjesht akademik. Nga frika e një reagimi të ndjerë nga konsumatorët që janë të vetëdijshëm për mjedisin, firmat përpiqen të ulin intensitetin e tyre të karbonit. Për sa kohë që kjo ul kostot, pushon së detyruari detyrimisht dhe shoqëria korr përfitimet e efikasitetit më të lartë dhe shpërndarjes më të mirë të burimeve. Por nëse kjo çon në shitje më të mëdha, ndikimi i përgjithshëm mjedisor i kompanive mund të rritet.
Ata nuk duhet të turpërohen ose të kërkojnë që t’i nxisin klientët të blejnë më pak nga mallrat e tyre, pasi disa aktivistë që ngjiten në selitë e korporatave në Londër duket se këtë kërkojnë. Qeveritë mund t’i bëjnë qytetarët të duan më pak duke e bërë konsumin më të çmueshëm, me taksat e karbonit ose rregulla të tjera.
Derisa ta bëjnë këtë, firmat do të përpiqen të shesin më shumë, sepse shumica e njerëzve duan më shumë.
/ Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
‘Unaza e Re’/ Banorët: Bllokim rruge pa afat
“Bizneset, kujdes me deklarimet do të penalizoheni”
